Διαταραχή Προσκόλλησης - Είδη Δεσμών στη Βρεφική ηλικία

Ακρόαση άρθρου......

Η θεωρία και η έννοια της προσκόλλησης σχετίζεται με τη συναισθηματική σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα στο βρέφος και το κύριο πρόσωπο φροντίδας, που συνήθως είναι αυτό της μητέρας. 

Αναπτυξιακά ορόσημα για τη δημιουργία δεσμού

Τα βρέφη έχουν εκ γενετής τη δυνατότητα να ανταποκρίνονται θετικά απέναντι στους ανθρώπους. Πιο συγκεκριμένα:

• ήδη από τις πρώτες 2 εβδομάδες τα νεογνά επιδεικνύουν ξεκάθαρη προτίμηση προς τις ανθρώπινες φωνές.
• τα βρέφη από τον πρώτο μήνα της ζωής τους φαίνεται πως καταλαβαίνουν και αναγνωρίζουν τη φωνή της μητέρας τους.
• μέχρι την ηλικία των 2 μηνών επέρχεται η σταθεροποίηση της βλεμματικής τους επαφής.
• στους πρώτους 3 με 4 μήνες εκδηλώνονται οι πρώτες ενδείξεις δεσμού, έχοντας βασική συνοχή και σταθερότητα, με αποτέλεσμα τα βρέφη να έχουν την ικανότητα να αναγνωρίζουν το πρόσωπο φροντίδας. Επιπλέον, δείχνουν σε μεγαλύτερο βαθμό πως λαμβάνουν ικανοποίηση από την ανθρώπινη επαφή.
• στην ηλικία των 6 έως 9 μηνών τα βρέφη έχουν διαφοροποιημένες αντιδράσεις απέναντι στους ανθρώπους, παρουσιάζοντας κατά βάση επιλεκτική και σαφή προτίμηση, κυρίως προς τη μητέρα, όπως και προς άλλα συγγενικά πρόσωπα.

Γίνεται κατανοητό, πως κατά κύριο λόγο τα πρόσωπα φροντίδας έχουν την ικανότητα να δημιουργούν στο παιδί αισθήματα ασφάλειας και χαράς, ηρεμώντας το σε έντονες στιγμές ανησυχίας. Σταδιακά, όμως, μέρα με τη μέρα, όταν η μητέρα απομακρύνεται, εμφανίζεται στα βρέφη το λεγόμενο άγχος αποχωρισμού. Επιπλέον, τα βρέφη εκδηλώνουν άγχος και ανήσυχες τάσεις απέναντι στα πρόσωπα που δεν τους είναι οικεία.

Επομένως, η φυσιολογική εξελικτική διαδικασία ανάπτυξης δεσμού ανάμεσα στο βρέφος και τη μητέρα περιλαμβάνει ένα συνονθύλευμα τόσο θετικών όσο και αρνητικών συναισθημάτων, όπως της χαράς, της αγάπης, της παρηγοριάς, του φόβου, της αγωνίας και του άγχους. Για να αυξηθούν οι πιθανότητες πρόκλησης μορφών ανασφαλών δεσμών, πρέπει να υπερισχύουν σε μεγαλύτερο βαθμό τα αρνητικά συναισθήματα κατά την διαδικασία αλληλεπίδρασης ανάμεσα στο παιδί και το πρόσωπο φροντίδας.

Ασφαλής & Ανασφαλής Δεσμός Προσκόλλησης

Στοιχεία που διαχωρίζουν και διαφοροποιούν το είδος προσκόλλησης που έχει αναπτύξει το βρέφος είναι κυρίως οι αντιδράσεις που εκδηλώνει μετά τον αποχωρισμό από την μητέρα του, αλλά και μετά την επανεμφάνιση της, όπως και η διάθεση ή η όρεξη που έχει, προκειμένου να εξερευνήσει το περιβάλλον κατά την διάρκεια της απουσία της.

Ένα βρέφος που μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον, όπου τα κύρια πρόσωπα λειτουργούν με την πρέπουσα ευαισθησία, εκπληρώνουν ουσιαστικά τις ανάγκες του, αντιδρώντας με αμεσότητα και θετικά συναισθήματα σε αυτές, τότε αναπτύσσουν ασφαλή δεσμό προσκόλλησης. Αξιοσημείωτο είναι επίσης, πως ένα παιδί με ασφαλή δεσμό μπορεί και εξερευνά το περιβάλλον είτε με την παρουσία της μητέρας του είτε με την παρουσία κάποιου άλλου σημαντικού, συγγενικού προσώπου. Βέβαια, δείχνουν πως συνειδητοποιούν την απουσίας της μητέρας τους και πως επιθυμούν να βρίσκονται κοντά της, όταν αυτή επιστρέφει.

Από την άλλη πλευρά, ένα βρέφος έχει αυξημένες πιθανότητες να αναπτύξει ανασφαλή δεσμό προσκόλλησης, όταν μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον όπου τα κύρια πρόσωπα φροντίδας είναι συναισθηματικά αποστασιοποιημένα και ψυχρά, παρουσιάζουν μια απρόβλεπτη και αντιφατική συμπεριφορά, μη προσφέροντας την ανάλογη σταθερότητα και συναισθηματική ασφάλεια που απαιτείται.

Τύποι Ανασφαλούς Δεσμού- Διαταραχή Προσκόλλησης

1. Ανασφαλής Δεσμός-Αποφυγής: Σε αυτή την μορφή ανασφαλούς δεσμού τα βρέφη δεν επιδεικνύουν το ανάλογο ενδιαφέρον για το πρόσωπο της μητέρας τους. Ακόμη, δεν τους προκαλείτε κάποια μορφή ανησυχίας όταν αυτή απομακρύνεται ή όταν επιστρέφει. Τέλος, έχουν μειωμένη διάθεση για εξερεύνηση του περιβάλλοντος.

2. Ανασφαλής Δεσμός-Αντίστασης: Τα βρέφη με ανασφαλή δεσμό-αντίστασης παρουσιάζουν υπερβολικό ενδιαφέρον για την μητέρα τους και επιζητούν διαρκώς την αλληλεπίδραση μαζί της. Η συνεχής ενασχόληση με την μητέρα τους έχει ως αποτέλεσμα όμως να μειώνει αισθητά τις εξερευνητικές τους διαθέσεις, οι οποίες είναι άκρως σημαντικές κατά τη βρεφική αναπτυξιακή τους περίοδο.

3. Ανασφαλής Δεσμός-Αποδιοργανωμένος/Αποπροσανατολισμένος Δεσμός: Τα βρέφη σε αυτόν τον ανασφαλή δεσμό αντιδρούν με παράξενους τρόπους. Από την μία μπορεί να επιδιώξουν την επαφή με την μητέρα τους, ενώ άλλες φορές φαίνεται πως θέλουν να την αποφύγουν αισθητά και με επίμονο τρόπο. Συνήθως, αυτά τα βρέφη αλλά και μετέπειτα ως παιδιά εκδηλώνουν σε μεγαλύτερο βαθμό συναισθηματική ανασφάλεια και σύγχυση.

Συνοψίζοντας, οι διαφοροποιημένες μορφές δεσμού που εμφανίζουν τα βρέφη έχουν άμεση σχέση με το βαθμό συναισθηματικής αλληλεπίδρασης και ποιότητας που αναπτύσσεται μεταξύ αυτών και της μητέρας τους ή κάποιου άλλου προσώπου, που είναι υπεύθυνο για την φροντίδα τους. Τα πρόσωπα αυτά, όπως και η σχέση που συνάπτεται, μπορεί να επηρεάσουν σημαντικά τόσο την αναπτυξιακή πορεία του βρέφους, όσο και τη συναισθηματική αλλά και την κοινωνική του εξέλιξη.

Βρέφη που έχουν αναπτυχθεί με ασφαλή δεσμό, μπορούν μεγαλώνοντας να προσαρμοστούν αλλά και να κοινωνικοποιηθούν ομαλότερα, έχοντας θετικά συναισθήματα και σταθερές διαπροσωπικές σχέσεις στην μετέπειτα παιδική, εφηβική και ενήλικη ζωή τους. Συνήθως, διακατέχονται από μία συναισθηματική εσωτερική ασφάλεια, η οποία δρα θετικά και διαμορφωτικά, σε σχέση με τον τρόπο που βλέπουν τον εαυτό τους. Έτσι, η θετική αντίληψη που έχουν για την αυτοεικόνα τους, τα βοηθά στη συνέχεια να έχουν τον ανάλογο αυτοέλεγχο όπως και περισσότερες δεξιότητες κοινωνικής προσέγγισης και σύναψης σχέσεων.

Βιβλιογραφία:

1. Bowlby, J. (1988). Attachment, communication, and the therapeutic process. A secure base: Parent-child attachment and healthy human development, 137-157.

2. Κάκουρος, Ε. & Μανιαδάκη, Κ. (2009). Ψυχοπαθολογία παιδιών και εφήβων-αναπτυξιακή προσέγγιση. Αθήνα: Εκδόσεις "Τυπωθήτω".

3. Wenar, C., & Kerig P. (2000). Developmental Psychopathology (4th ed.) USA: McGraw-Hill.