Είναι η ειλικρίνεια η καλύτερη τακτική;

Ακρόαση άρθρου......

Λοιπόν… Όπως ανέφερα νωρίτερα, η ειλικρίνεια είναι ζωτικής σημασίας για την εδραίωση της εμπιστοσύνης και τη δημιουργία υγιών σχέσεων. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι πολλοί άνθρωποι στην ιστορία ισχυρίστηκαν πως κανείς δεν μπορεί να ζήσει χωρίς απολύτως καμία απάτη, και αυτό μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι όλοι λένε ψέματα κατά κάποιον τρόπο ή σε κάποιο βαθμό.

Παρ’ όλα αυτά, ίσως δεν θα ’πρεπε να καταδικάζουμε όλες τις δηλώσεις που απέχουν από την αλήθεια. Υπάρχει ένα τεράστιο φάσμα εδώ, που κυμαίνεται από τις απλές υπερβολές ως την πιο σοβαρή εξαπάτηση που εμπεριέχει επινοήματα και κατάφωρα ψέματα.

Σχεδόν όλοι μας είμαστε απολύτως ικανοί να προβούμε σε άκακο εξωραϊσμό προκειμένου να διατηρήσουμε την αρμονία σε κάποιες σχέσεις ή να προστατεύσουμε τα αισθήματα ενός ατόμου, όμως αυτό δεν σημαίνει ότι ψεύδονται όλοι στον ίδιο βαθμό σε όλες τις καταστάσεις.

Έχω διαβάσει πολλές έρευνες που δείχνουν ότι ουσιαστικά οι άνθρωποι σπάνια έχουν την τάση να λένε ψέματα σε γενικές γραμμές, και συνήθως το κάνουν για στρατηγικούς σκοπούς.

Η ειλικρίνεια απαιτεί καλές προθέσεις, ενώ η παραπλανητική συμπεριφορά τείνει να προκαλείται από ποικίλους παράγοντες. Σε κάποιες περιπτώσεις τα ψέματα μπορεί να είναι ενστικτώδεις αντιδράσεις που υπαγορεύονται από τον φόβο μη φανούμε επικριτικοί ή υποστούμε αρνητικές συνέπειες. Πρέπει απλά να δεχτούμε το γεγονός ότι δεν λένε όλοι ψέματα με κακή πρόθεση. Όχι εσείς κι εγώ τουλάχιστον. Χα χα.

Οι ανθρώπινες σχέσεις χτίζονται πάνω στην εμπιστοσύνη, κι αυτό κάνει γενικά επιβλαβή την ανειλικρινή συμπεριφορά. Η ειλικρίνεια και η αξιοπιστία ενός ατόμου μπορούν να εκτιμηθούν μόνο μέσα από τη μακροπρόθεσμη αλληλεπίδραση, και το ψέμα έχει την τάση να διαβρώνει σταδιακά την εμπιστοσύνη μας. Επηρεάζει την κοινωνική δυναμική. Και είναι λογικό, πραγματικά. Ποιος θέλει να συναναστρέφεται έναν ψεύτη;

Η κουλτούρα μας επηρεάζει τους τρόπους με τους οποίους λέμε ψέματα…

Η γεωγραφία και η ανατροφή μπορεί να επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο που νιώθουν οι άνθρωποι μίας συγκεκριμένης χώρας απέναντι στο ψέμα και στη φιλαλήθεια. Οι κουλτούρες που δίνουν έμφαση στον σεβασμό, για παράδειγμα, όπως εκείνες της ανατολικής Ασίας, εστιάζονται σε αξίες όπως η αρετή και η ηθική.

Κατά συνέπεια, υπογραμμίζουν την ανάγκη για ειλικρίνεια και μεγεθύνουν τη σπουδαιότητα της καλλιέργειας και της προώθησης της εμπιστοσύνης. Αντιθέτως, πολιτισμοί όπως εκείνοι των δυτικών κοινωνιών, που δίνουν έμφαση στις περιστασιακές ανάγκες, δηλαδή δίνουν προτεραιότητα στο να κάνεις το καλύτερο για τον εαυτό σου σε κάθε δεδομένη συνθήκη, καταφεύγουν πολύ συχνότερα στο ψέμα.

Είναι ενδιαφέρον το ερώτημα ποιος λέει την αλήθεια σε εγκληματικούς κύκλους. Μια ομάδα κακοποιών, που απαρτίζεται από μεγάλο αριθμό ψυχοπαθών και κοινωνιοπαθών οι οποίοι βιοπορίζονται λέγοντας ψέματα και εξαπατώντας τους άλλους, τι είδους κουλτούρα καλλιεργεί; Τα ψέματα και η απάτη είναι τόσο βαθιά ενταγμένα σε αυτόν τον κόσμο, ώστε δυσκολεύομαι να πιστέψω ότι οποιοσδήποτε ζει στους κόλπους του θα μπορούσε να εμπιστευτεί κάποιον ομοϊδεάτη του. Είναι δύσκολο για έναν νομοταγή πολίτη να φανταστεί πώς είναι να έχεις αυτή την οπτική.

Στην ιστορία υπάρχουν επίσης αμέτρητα παραδείγματα πολιτισμών όπου οι θιασώτες της αλήθειας δεν εκτιμώνται ιδιαίτερα. Η κριτική της κυβέρνησης, για παράδειγμα, είναι απόλυτα αποδεκτή στον τόπο μου, αλλά όχι τόσο αποδεκτή σε μια δικτατορία.

Στη διάρκεια του κομμουνιστικού καθεστώτος στην πρώην Ανατολική Γερμανία για δεκαετίες στην κοινωνία επικρατούσε ο φόβος. Θεωρητικώς, περίπου ένας στους τρεις πολίτες ήταν πληροφοριοδότης της κυβέρνησης με κάποια ιδιότητα, και κατά συνέπεια όλοι έλεγαν ψέματα για τα πάντα ανά πάσα στιγμή. Κανείς δεν τολμούσε να αναλάβει την ευθύνη για οτιδήποτε, αφού έτσι διέτρεχε τον κίνδυνο να μάθουν οι λάθος άνθρωποι την άποψή του για το τάδε ή το δείνα θέμα.

Παράλληλα, κάποιες κουλτούρες είναι αναμφίβολα πιο διεφθαρμένες από άλλες, και η διαφθορά δεν αποτελεί καλή βάση για τη φιλαλήθεια έξω από τον μικρόκοσμο του καθενός. Ακόμα κι εδώ, στη μικρή Σουηδία, που είναι μια αρκούντως λειτουργική κοινωνία, αντιμετωπίζουμε δυσκολίες τις οποίες προκαλούν τα ψέματα. Εντάξει, τα δικά μας προβλήματα μπορεί να φαίνονται κάπως γραφικά από παγκόσμια σκοπιά. Εδώ παραδοσιακά αποδοκιμάζεται ο κομπασμός για τις επιτυχίες σου.

Αν τυχαίνει να είσαι πιο πετυχημένος απ’ όσο θεωρούν αποδεκτό οι άλλοι, πρέπει να περιμένεις ότι κάποιος θα επιχειρήσει να σου βάλει τρικλοποδιά. Αν βγάζεις πολλά λεφτά, ουκ ολίγοι θα υποθέσουν απλώς ότι τα κλέβεις από άλλους και όχι ότι τα κερδίζεις μετά από χρόνια σκληρής δουλειάς, και μάλιστα παίρνοντας μεγάλα ρίσκα.

Αυτή τη νοοτροπία εκφράζει ο Νόμος του Γιάντε (o δημιουργός του οποίου ήταν Δανονορβηγός), που ουσιαστικά επιβάλλει να μη διατυμπανίζουμε τα προσωπικά μας επιτεύγματα, ώστε να είμαστε σίγουροι ότι δεν προκαλούμε υπερβολικά τους άλλους.

Αυτό που ακολουθεί είναι ένα απόφθεγμα από τον Νόμο του Γιάντε. Είναι ο κανόνας νούμερο επτά:

Μη νομίζεις ότι είσαι καλός σε οτιδήποτε.
Τι αντίκτυπο έχει αυτή η θλιβερή στάση;
Πώς πήρες αυτή την καλοπληρωμένη θέση εργασίας; Ποιον γνώριζες εκεί;

Τι απαντάς σ’ αυτό;
Α, απλώς ήμουν τυχερός.
Δεν υπάρχουν συνθήκες υπό τις οποίες επιτρέπεται να παραδεχτείτε ότι ξεπατωθήκατε στη δουλειά για εννιά χρόνια. Είναι πολύ αλλόκοτο, για να το θέσω ήπια. Όμως, πέρα απ’ οτιδήποτε άλλο, είναι σίγουρα ψευδές.

…Και κάποιες φορές είναι αποδεκτό να λέμε ψέματα

Τι συμπέρασμα βγάζουμε απ’ όλα αυτά; Ίσως το εξής: Παρότι μπορεί κανείς να πει ότι η ανειλικρίνεια υπάρχει κυριολεκτικά παντού, έχουμε την τάση να παραβλέπουμε τους συγκεκριμένους λόγους της ύπαρξής της. Κι εξαιτίας αυτού θα ήταν ίσως άδικο εκ μέρους μου να υποστηρίξω απλώς ότι όλοι λένε ψέματα χωρίς να λάβω υπόψη μου τις πολύπλευρες και πραγματικά περίπλοκες δυναμικές που ορίζουν την ανθρώπινη συμπεριφορά.

Όλοι οι άνθρωποι έχουν τη δυνατότητα να είναι ειλικρινείς, και η πιο ακριβής ζυγαριά για τον χαρακτήρα είναι το πόσο τακτικά αποφασίζει ένα άτομο να ενστερνίζεται την ειλικρίνεια και να της δίνει προτεραιότητα.

Για μένα είναι μάλλον σαφές: Τρέφω πολύ μεγαλύτερο σεβασμό για κάποιον που έχει την ικανότητα να πει ψέματα για να βγει από μια δύσκολη κατάσταση αλλά δεν το κάνει, παρά για κάποιον που είναι απλώς ανίκανος να πει ψέματα. Σκεφτείτε το λίγο.

Το απόσπασμα είναι από το βιβλίο Ανάμεσα σε ψεύτες του Thomas Erikson που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα στο dioptra.gr και σε όλα τα συνεργαζόμενα βιβλιοπωλεία.