Η Δυναμική του Άξονα HPA και η Επίδρασή του στη Νευρωνική Πλαστικότητα υπό Συνθήκες Χρόνιου Άγχους

Ακρόαση άρθρου......

Το άγχος αποτελεί έναν από τους πιο συνηθισμένους ψυχολογικούς μηχανισμούς που ενεργοποιούνται ως αντίδραση σε στρεσογόνες καταστάσεις.Παρότι συγχέεται συχνά με κάτι αρνητικό,στην πραγματικότητα το άγχος έχει εξελικτική αξία,καθώς μας προειδοποιεί για πιθανούς κινδύνους και ενεργοποιεί τον οργανισμό ώστε να αντιδράσει.

Ωστόσο,στη σύγχρονη καθημερινότητα,οι απειλές δεν είναι συνήθως άμεσες ή φυσικές αλλά αόρατες,ψυχοκοινωνικές και διαρκείς παρόμοια λειτουργεί και η πίεση για απόδοση,η αβεβαιότητα και οι οικονομικές δυσκολίες.Σε αυτό το πλαίσιο ,το άγχος μετατρέπεται από μια προσωρινή αντίδραση επιβίωσης σε χρόνιο ψυχολογικό φορτίο στο σώμα και τον εγκέφαλο.

Στο άρθρο, θα αναλυθεί το άγχος ως προς τη νευροβιολογική διάστασή του, απαντώντας σε ερωτήματα όπως:

• Τι συμβαίνει στο νευρικό σύστημα όταν αγχωνόμαστε;
• Πώς επηρεάζεται ο εγκέφαλος σε συνθήκες χρόνιας έντασης;
• Ποιες επιστημονικά τεκμηριωμένες πρακτικές μπορούν να ενισχύσουν τη ρύθμιση του στρες;

Η φυσιολογία του άγχους :Μια αλυσιδωτή αντίδραση στον εγκέφαλο

Όταν αντιληφθούμε μια απειλή, πραγματική ή «μη» ,η αμυγδαλή,ένας πυρήνας του μεταιχμιακού συστήματος,ενεργοποιείται πρώτη. Η αμυγδαλή λειτουργεί σαν ένας «ανιχνευτής» απειλών - επεξεργάζεται συναισθηματικά ερεθίσματα και στέλνει σήματα «συναγερμού» σε άλλες περιοχές του εγκεφάλου.

Ακολουθεί η ενεργοποίηση του υποθαλάμου ο οποίος κινητοποιεί τον άξονα υποθαλάμου - υπόφυσης - επινεφριδίων (HPA axis).Αυτός ο ορμονικός άξονας οδηγεί στην απελευθέρωση κορτιζόλης και αδρεναλίνης,ουσιών που προετοιμάζουν το σώμα για την αντίδραση μάχης ή φυγής (Fight or flight):

Αυξάνονται: 

• οι καρδιακοί παλμοί
• η πίεση
• η γλυκόζη στο αίμα
• η μυϊκή ένταση

Ταυτόχρονα, μειώνεται η δραστηριότητα στον προμετωπιαίο φλοιό - την περιοχή που σχετίζεται με την κρίση,τη λήψη των αποφάσεων και τη ρύθμιση των συναισθημάτων.
Η φυσιολογική ισορροπία ανάμεσα στη λογική και το συναίσθημα χάνεται, και η αντίδραση γίνεται ενστικτώδης.

Αν και αυτή η βιολογική απάντηση είναι η «σωτηρία» σε πραγματικές και άμεσες καταστάσεις κινδύνου, γίνεται δυσλειτουργική όταν ενεργοποιείται συνεχώς λόγω στρεσογόνων σκέψεων ή κοινωνικών καταστάσεων.

Χρόνιο άγχος και μακροπρόθεσμες αλλαγές στον εγκέφαλο

Το χρόνιο άγχος έχει αποδειχθεί ότι οδηγεί σε δομικές και λειτουργικές αλλαγές στον εγκέφαλο.Η συνεχής έκκριση κορτιζόλης επηρεάζει αρνητικά τον ιππόκαμπο, μια περιοχή ζωτικής σημασίας για τη μνήμη και τη συγκέντρωση.

Η έκθεση σε αυξημένα επίπεδα κορτιζόλης μπορεί να μείωσει το μέγεθος του ιππόκαμπου, οδηγώντας σε δυσκολίες στην αποθήκευση πληροφοριών και στην επεξεργασία νέων εμπειριών.

Επιπλέον, η αμυγδαλή γίνεται υπερδραστήρια με αποτέλεσμα την υπεραντίδραση σε μικρά στρεσογόνα ερεθίσματα.

Ο εγκέφαλος «μαθαίνει» να βλέπει απειλές ακόμα και αν αυτές δεν υπάρχουν.

Ο προμετωπιαίος φλοιός, από την άλλη, χάνει την ικανότητα να ρυθμίζει αποτελεσματικά την αμυγδαλή και να επεξεργάζεται ρεαλιστικά τις πληροφορίες,οδηγώντας συχνά σε υπερβολικές ανησυχίες, καταστροφολογική σκέψη και παρορμητικότητα.

Αυτός ο φαύλος κύκλος μεταξύ των βασικών εγκεφαλικών δομών ενισχύει την ψυχική υγεία ευαλωτότητα και σχετίζεται άμεσα με διαταραχές όπως η γενικευμένη αγχώδης διαταραχή, η κατάθλιψη και διαταραχή μετατραυματικού στρες.

Πώς μπορούμε να «εκπαιδεύσουμε»τον εγκέφαλο μας;

Στην περίπτωση αυτήν τον λόγο έχει η νευροπλαστικότητα- την ικανότητα του εγκεφάλου να αναδομείται μέσα από την έμπειρα και την μάθηση. Με τις κατάλληλες παρεμβάσεις, ο εγκέφαλος μας μπορεί να αποκτήσει τη λειτουργία του HPA άξονα, να μειώσει τη δυσλειτουργία της αμυγδαλής και να ενισχύσει τον προμετωπιαίο φλοιό.

Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία

Μεγάλο εύρος ερευνών υποστηρίζει ότι η CBT βοηθά τα άτομα να τροποποιήσουν τις αρνητικές αυτόματες σκέψεις και να αποκτήσουν δεξιότητες συναισθηματικής ρύθμισης.

Η Γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία έχει συνδεθεί με αυξημένη συνδεσιμότητα μεταξύ του προμετωπιαίου φλοιού και της αμυγδαλής, κάτι που βοηθά στη μείωση της αντιδραστικότητας του εγκεφάλου και του στρες ( Goldin et al., 2014).

Άσκηση και φυσική δραστηριότητα

Η αερόβια άσκηση ακόμα και 20 λεπτά περπάτημα την ημέρα, συμβάλει στη μείωση της κορτιζόλης και στην παραγωγή BDNF ( brain - derived neurotrophic factor) , μιας πρωτεΐνης που προάγει την επιβίωση και ανάπτυξη των νευρώνων, ιδίως στον ιππόκαμπο.

Ύπνος και αντιφλεγμονώδη διαστροφή

Ο επαρκής και ποιοτικός ύπνος συμβάλλει στη ρύθμιση της έκκρισης κορτιζόλης και ενισχύει την αποκατάσταση των γνωστικών λειτουργιών. Παράλληλα, η διατροφή πλούσια σε ωμέγα-3 λιπαρά, αντιοξειδωτικά και προβιοτικά έχει συνδεθεί με καλύτερη μη-νευρωνική υγεία και με μείωση της φλεγμονής που σχετίζεται με το στρες.

Επίλογος

Το άγχος, αν και συχνά βιώνεται ως εμπόδιο, αποτελεί μέρος της ανθρώπινης εμπειρίας. Παρόμοια, συνδέεται βαθιά με τον τρόπο που ο εγκέφαλος μας λειτουργεί και προσαρμόζεται στο περιβάλλον.

Μέσα από την κατανόηση των βιολογικών μηχανισμών που το διέπουν μπορούμε να αποκτήσουμε μια πιο συμπονετική στάση προς τον ευατό μας και τους άλλους.

Η επιστήμη δεν προσφέρει απλές λύσεις, αλλά μας εξοπλίζει με εργαλεία για να αντιμετωπίσουμε με μεγαλύτερη επίγνωση τις δυσκολίες της καθημερινότητας. Στο τέλος η ψυχική ανθεκτικότητα χτίζεται βήμα -βήμα,μέσα από μικρές επιλογές φροντίδας,κατανόησης και συνέπειας.

Βιβλιογραφία

Goldin, P. R., Ziv, M., Jamaieri,H., & Gross, J.J. (2014). Cognitive reappraisal self- efficacy mediates the effects of individual cognitive- behavioral therapy for social anxiety disorder. Journal of consulting and clinical psychology, 82(1), 143-149

Hözel,B. K., Carmody, J., Vangel, M., Congleton, C., Yerramsetti, S. M., Gard, T., & Lazar, S. W. (2011). Mindfulness practice leads to increases in regional brain gray matter density.PsychiatryResearch: Neuroimaging,191(1), 36-43

Sapolsky,R.M. (2004). Why Zebras don’t get ulcers.Henry Holt and Company

Davidson,R. J., & McEwen, B.S. (2012). Social influences in neuroplasticity : stress and interventions to promote well-being.Nature Neuroscience, 15(5), 689-695