Εργασιακή εξουθένωση: Το σύνδρομο του 21ου αιώνα

Ακρόαση άρθρου......

Η υπερπροσπάθεια των ατόμων και των κοινωνιών που καταβάλλεται τις τελευταίες δεκαετίες με στόχο την οικονομική ευμάρεια αλλά και την κοινωνική ανέλιξη έφερε ως αποτέλεσμα την ψυχολογική και σωματική εξουθένωση μεγάλου μέρους του παγκόσμιου εργατικού δυναμικού.

Αλήθεια, πόσοι από εσάς δουλεύετε 5 φορές την εβδομάδα από 8 ώρες την ημέρα και πληρώνεστε ικανοποιητικά για αυτό;

Πλέον οι αδήλωτες ή κακοπληρωμένες υπερωρίες, το σπαστό ωράριο, η αμείωτη δουλειά τα Σαββατοκύριακα και οι υπερβολικές πιέσεις από τους εργοδότες έχουν οδηγήσει σημαντικό αριθμό εργαζομένων να βρίσκεται στα όρια της εξουθένωσης και της κατάθλιψης. Έτσι λοιπόν διαπιστώνουμε εύκολα, ότι οι επιπτώσεις δεν είναι μόνο σωματικές αλλά κυρίως ψυχολογικές.

Η εργασιακή εξουθένωση

Η εργασιακή εξουθένωση (work burnout), μπορεί να είναι έγινε πρόσφατα ευρέως γνωστή αλλά η απαρχή της βρίσκεται αρκετά χρόνια πριν. Η πρώτη κοινωνική ψυχολόγος που ασχολήθηκε εκτεταμένα με το φαινόμενο της εργασιακής εξουθένωσης είναι η Christina Maslach (1946-…)

Συγκεκριμένα, το 1981 δημοσίευσε το πρώτο ερωτηματολόγιο σχετικά με την εργασιακή εξουθένωση το λεγόμενο: MBI (Maslach Burnout Inventory), το οποίο αποτελείται από 22 ερωτήσεις και εξετάζει συγκεκριμένες παραμέτρους όπως την συναισθηματική εξουθένωση, τα προσωπικά κατορθώματα και το επίπεδου του κυνισμού που δημιουργείται στον εργαζόμενο. Το συγκεκριμένο εργαλείο έχει χρησιμοποιηθεί εκτεταμένα σε πολλούς εργασιακούς τομείς και κυρίως στον τομέα των επαγγελματιών υγείας.

Το σύνδρομο όμως ξαναήρθε στην επιφάνεια όταν τον Μάιο του 2019, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO, 2019) συμπεριέλαβε την εργασιακή εξουθένωση στην 11η αναθεώρηση του Διεθνές Εγχειρίδιου Ασθενειών (ICD 11), το οποίο χρησιμοποιείται από τους ιατρούς παγκοσμίως.

Συγκεκριμένα, ορίζεται ως: To σύνδρομο που είναι απότοκο του χρόνιου εργασιακού στρες το οποίο δεν έχει επιτυχημένα αντιμετωπιστεί. Κατηγοριοποιείται σε 3 κατηγορίες: Το αίσθημα της εξουθένωσης, την αυξανόμενη απομάκρυνση του εργαζόμενου από την δουλειά του και τα αισθήματα κυνισμού που πλέον τον διακατέχουν για την εργασία του και την μειωμένη αποτελεσματικότητα των εργαζομένων λόγω της απουσίας ενδιαφέροντος.

Αποκτήστε το βιβλίο Βρες τον χαμένο χρόνο, από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο Ψυχολογίας της Πύλης μας

Ποια είναι τα επαγγέλματα που «εξουθενώνουν» τους εργαζομένους τους;

Πρώτο και με διαφορά επάγγελμα που οδηγεί τους εργαζομένους σε εξουθένωση σωματική και ψυχική είναι το επάγγελμα των νοσηλευτριών. Οι συνεχόμενες βάρδιες, η νυχτερινή εργασία, η έλλειψη βασικών εργαλείων για την περαίωση της εργασίας και πάνω από όλα η πίεση που δημιουργείται από τους ασθενείς και τους συνοδούς τους, οδηγούν το νοσηλευτικό προσωπικό σε εξάντληση και παραίτηση.  

Επίσης, υψηλά επίπεδα εξουθένωσης εμφανίζονται και στους αστυνομικούς αλλά και στους δικηγόρους. Οι αστυνομικοί, καθημερινά αντιμετωπίζουν πολλές στρεσογόνες καταστάσεις με κάθε είδους παραβάτη ή εγκληματία οι οποίες μπορεί να τους τραυματίσουν ακόμα και θανάσιμα, όταν μάλιστα πρόκειται για μια δουλειά, η οποία κατά γενική ομολογία δεν έχει υψηλές απολαβές. Σε αντίθεση με τους αστυνομικούς μπορεί η δουλειά των δικηγόρων να τους αποφέρει αρκετά χρήματα αλλά ταυτόχρονα τους γεμίζει και με πολλά «παράσημα» άγχους. Στην συγκεκριμένη δουλειά δεν υπάρχει ωράριο και φυσικά οι δικηγόροι έρχονται σε καθημερινή επαφή με κάθε λογής άνθρωπο που ανεξαρτήτως του αδικήματος του, απαιτεί να αθωωθεί ή να βγει κερδισμένος.

Επίσης, αρκετά ακόμα επαγγέλματα αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα εξουθένωσης όπως οι λογιστές, οι οδηγοί οχημάτων, οι δάσκαλοι και τα υψηλόβαθμα στελέχη εταιρειών.

Συμπτώματα και αντιμετώπιση της εργασιακής εξουθένωσης

Το πρώτο σύμπτωμα, είναι η σωματική κόπωση, η οποία αποτελεί το πρώτο και πιο εμφανές σημάδι εξάντλησης. Όταν δεν μας φτάνει ο νυχτερινός ύπνος και ξυπνάμε κουρασμένοι, ή όταν έχουμε μεγάλη έλλειψη ενέργειας σε οτιδήποτε κάνουμε στην δουλειά ή εκτός δουλειάς, τότε χτυπά το πρώτο καμπανάκι.

Το δεύτερο σημάδι είναι οι πόνοι σε διάφορα σημεία του σώματός μας. Πολλές φορές έχουμε πονοκεφάλους, πόνους στον αυχένα ή στην πλάτη και σε άλλα μέρη του σώματος χωρίς εμφανή αιτία. Σε αυτή την περίπτωση πρέπει να αναρωτηθούμε μήπως αυτά τα σημάδια είναι αποτελέσματα άγχους και κακής εργασιακής ζωής.

Ψυχολογικές επιπτώσεις

Εκτός όμως από τα σωματικά αποτελέσματα της εργασιακής εξουθένωσης πολύ πιο σημαντικές είναι οι ψυχολογικές επιπτώσεις. Αν έχετε βρεθεί στη θέση του εργαζόμενου που κρίνει τους άλλους συνεχώς, που είναι ευερέθιστος και έχει πάντα αφορμές να τσακωθεί με άλλους συναδέρφους του, αν είσαστε ο εργαζόμενος που πολύ συχνά κάνετε καυστικά και κυνικά σχόλια προς τους πελάτες ή τους συνάδελφους σας τότε οι πιθανότητες να έχετε χάσει το αίσθημα της χαράς, είναι πολλές και αυτό οφείλεται στην πίεση και το στρες που νιώθετε στην δουλειά σας. Όχι, δεν γίνατε ξαφνικά κακός άνθρωπος, αλλά είναι λογικό όλο το βάρος που νιώθετε στην δουλειά να το διοχετεύετε σαν πικρία σε άλλους ανθρώπους.

Τι γίνεται όμως στην περίπτωση που η λύπη και στεναχώρια μας δεν εξωτερικεύεται αλλά την κρατάμε μέσα μας; Τι γίνεται όμως όταν η θλίψη που νιώθουμε για την καθημερινότητα μας, είναι παρατεταμένη και συνεχώς αυξανόμενη;

Τότε, δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε στον εργασιακό μας χώρο είναι τόσο έντονα και ανυπέρβλητα που μπορούν να μας οδηγήσουν ακόμα και στην κατάθλιψη. Αρκετές έρευνες που γίνονται κατά καιρούς καταδεικνύουν το γεγονός ότι πρώτα και κύρια συμπτώματα των ανθρώπων που βιώνουν εργασιακή εξουθένωση είναι το αίσθημα της ανικανότητας, της έλλειψης ελπίδας και την έλλειψης ενέργειας, συμπτώματα τα οποία αποτελούν τα κύρια συμπτώματα της κατάθλιψης (Schaufeli & Buunk, 2004; Pryce et al. 2011).

Παρόλα αυτά, είναι λογικό όταν αισθανόμαστε πιεσμένοι και ανήμποροι να νομίζουμε ότι έχουμε όλα τα παραπάνω συμπτώματα, σε καμία περίπτωση όμως δεν είμαστε γιατροί του εαυτού μας και πρέπει πάντα να συμβουλευόμαστε ειδικούς ψυχικής υγείας, που μπορούν να μας βοηθήσουν αποτελεσματικά μέσω θεραπείας.

Κάποιες απλές αλλά καίριες συμβουλές για να αντιμετωπίσουμε την εργασιακή εξουθένωση ή μάλλον να μην φτάσουμε ποτέ να βιώσουμε εξαντλημένοι είναι:

Πρώτον να ξέρουμε πια είναι τα όριά μας. Πρέπει να έχουμε ξεκαθαρίσει μέσα μας μέχρι που μπορούμε και θέλουμε να φτάσουμε στην δουλειά μας, πόσο μπορούμε να πιεστούμε για να είμαστε αποδοτικοί και αποτελεσματικοί, πρέπει να γνωρίζουμε και να είμαστε αυστηροί με τον εαυτό μας αναφορικά με τον τρόπο και τον χρόνο που θέλουμε να διαθέσουμε στην δουλειά μας. «Εγώ μέχρι εδώ μπορώ!» μπορούμε να πούμε και να μην φοβόμαστε, να μην ντρεπόμαστε τι θα πουν οι άλλοι ή αν θα φανούμε λιγότερο ικανοί… Η ισορροπία μεταξύ πραγματοποιήσιμων στόχων και μη πραγματοποιήσιμων είναι πολύ λεπτή άλλωστε…

Επίσης, θα πρέπει να μιλάμε, να λέμε στους ανθρώπους που εμπιστευόμαστε πως νιώθουμε, τι είναι αυτό που μας κάνει να είμαστε λυπημένοι και εξαντλημένοι, πως μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε και να βοηθήσουμε τον εαυτό μας να μην περάσει αυτή την ψυχοφθόρα διαδικασία η οποία μπορεί να έχει άσχημες συνέπειες. Αφού μιλήσουμε με τους ανθρώπους μας, και διαπιστώσουμε ότι το βάρος που νιώθουμε δεν μπορεί να φύγει, τότε είναι μια πολύ καλή κίνηση να μιλήσουμε σε έναν ειδικό ψυχικής υγείας για να μας βοηθήσει όχι μόνο να λύσουμε το πρόσκαιρο πρόβλημα της εξάντλησης αλλά να μας καθοδηγήσει στο πώς να μην το βιώσουμε ξανά.

Τέλος πρέπει να μάθουμε να φροντίζουμε τον εαυτό μας. Η επένδυση και η φροντίδα στον εαυτό μας, για τους σύγχρονους Έλληνες είναι κάτι σπάνιο και εσφαλμένα θεωρημένο ως πολυτέλεια. Δεν κοστίζει χρήματα να κάνουμε τα απογεύματα μια βόλτα στο πάρκο με τους ανθρώπους που αγαπάμε όπως επίσης δεν κοστίζει κάτι να διαβάσουμε ένα βιβλίο που θα μας χαλαρώσει και θα μας ταξιδέψει έστω για λίγο. (Υπάρχουν 46 δημόσιες και δωρεάν βιβλιοθήκες στην χώρα…)

Επίσης αν μπορούμε να επενδύσουμε λίγα χρήματα για εμάς, μια μικρή απόδραση ένα σαββατοκύριακο σίγουρα είναι κάτι που θα μας ανανεώσει…και μην ξεχνάμε να είμαστε καλοί με τους γύρω μας, να προσπαθούμε να μην μεταφέρουμε τον αρνητισμό από την δουλειά στο σπίτι γιατί έτσι μόνο χειρότερα θα γίνουν τα πράγματα για όλους. Δύσκολο; Σίγουρα είναι, αλλά αρκεί να προσπαθήσουμε!

Σε κάθε περίπτωση, πριν φτάσουμε σε σημείο να θεωρήσουμε ότι είμαστε «άρρωστοι» και ότι νιώθουμε «άδειοι» από την πολύ δουλειά, θα πρέπει να απευθυνθούμε σε ανθρώπους που ξέρουν και μπορούν να αντιμετωπίσουν το μεγάλο πρόβλημα της εργασιακής εξουθένωσης.

Άλλωστε μέσω της θεραπείας, δημιουργείται μια σχέση μεταξύ θεραπευτή και θεραπευμένου όπου μόνο καλό μπορεί να κάνει στο πρόβλημα του θεραπευμένου. Η εξάντληση από την δουλειά είναι πλέον κάτι το τρομερά σύνηθες σε παγκόσμια κλίμακα και η καλύτερη αντιμετώπιση είναι να προνοήσουμε και να προσπαθήσουμε να μην μας συμβεί ποτέ!

Παραπομπές:

Schaufeli, W., B, Buunk, B.,P.  Burnout: An overview  of  25  years  of  research  and  theorizing.(2004)  In:  Schabracq  MJ, Winnubst  JAM,  Cooper  CL,  editors.  The handbook of work and Health Psychology.  2nd Ed.  Chichester:  Wiley.

Pryce, C., R, Azzinnari, D, Spinelli, S., Seifritz, E., Tegethoff, M., Meinlschmidt G. (2011). Helplessness: a systematic translational review of theory and evidence for its relevance to understanding and treating depression.  Pharmacology & Therapeutics; 132(3):242–67.