Εργασιακή ανασφάλεια - Εργασιακό bullying

Ακρόαση άρθρου......

«Στην ισχυρότερη ενόρμηση μας, στον τύραννο μέσα μας, υποτάσσεται όχι μόνο το λογικό μας αλλά και η συνείδησή μας» (F.Nietzsche)
Το φαινόμενο του bullying στο περιβάλλον της εργασίας (Εργασιακή Ψυχολογική Κακομεταχείριση) περιλαμβάνει έκθεση σε συστηματικές προσβολές ή προσβλητικές παρατηρήσεις, επίμονη κριτική, ψυχολογική ή/και φυσική επίθεση. Ως "bullying" αναφέρεται κυρίως σε Αγγλόφωνες έρευνες, ως "mobbing" σε Σκανδιναβικές και Γερμανικές.

Χαρακτηριστικά, το θύμα δέχεται συνεχή υποτιμητικά σχόλια και παρατηρήσεις, καθώς και προσβολές ενώ έχει στη διάθεσή του ελάχιστα μέσα για να αντιδράσει. Μπορεί να πάρει τη μορφή ανοιχτών λεκτικών ή φυσικών επιθέσεων, αλλά μπορεί επίσης να λάβει τη μορφή πιο ανεπαίσθητων μεθόδων ψυχολογικής χειραγώγησης όπως ο αποκλεισμός ή η απομόνωση του θύματος από την ομάδα.

Συχνά το φαινόμενο είναι δύσκολο να ανιχνευτεί ακόμα και από τον ίδιο το θύμα-στόχο, ειδικά αν δεν είναι ενήμερος για την ύπαρξη αυτής της ψυχοφθόρας εργασιακής τακτικής η οποία στοχεύει στην αποσταθεροποίηση της θέσης του εργαζόμενου.

Ο στόχος (το θύμα)

Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά του θύματος-στόχου είναι η προσωπικότητα, όπου όμως τα ευρήματα που προέκυψαν είναι αντιφατικά. Πιο συγκεκριμένα, σε κάποιες έρευνες φάνηκε ότι οι στόχοι  έχουν υψηλά επίπεδα νευρωτισμού και εξωστρέφειας (κυρίως παρορμητικότητα), ενώ σε άλλες έρευνες διαπιστώθηκε ότι ναι μεν οι στόχοι έχουν υψηλά επίπεδα νευρωτισμού, ωστόσο, έχουν χαμηλά επίπεδα εξωστρέφειας, πειθήνιας και σχολαστικότητας.

Αυτά τα ευρήματα μπορούμε χωρίς δυσκολία να τα κατανοήσουμε καθώς τα χαμηλά επίπεδα εξωστρέφειας ενός εργαζόμενου υποδηλώνουν παθητική συμπεριφορά ότι δηλαδή, είναι απίθανο να αντιδράσει σε αρνητικές και επιθετικές συμπεριφορές, και για αυτό τείνει να θεωρείται εύκολος στόχος από τους πιθανούς δράστες.

Αντίστροφα, οι εργαζόμενοι με χαμηλά επίπεδα πειθήνιας ενδέχεται να εκφοβίζονται λόγω της απροθυμίας τους να συμφωνούν κατά καιρούς με τους άλλους. Τέλος, οι εργαζόμενοι με χαμηλά επίπεδα σχολαστικότητας μπορεί να θεωρηθεί από τους δράστες ότι δύσκολα θα παρατηρήσουν ή θα αναγνωρίσουν ότι δέχονται εκφοβισμό, ιδιαίτερα στις λεπτές του μορφές, και αυτό, τους κάνει εύκολους στόχους.

Μία εναλλακτική ερμηνεία για τα αντικρουόμενα συμπεράσματα είναι ότι τα θύματα μπορούν να αποτελούνται από δύο τύπους στόχων: τους ευάλωτους και τους προκλητικούς. Έτσι, οι εξωστρεφείς και οι εργαζόμενοι με χαμηλά επίπεδα συμμόρφωσης εμπίπτουν στον προκλητικό τύπο, ενώ οι εσωστρεφείς και αυτοί που συμμορφώνονται εύκολα, στον ευάλωτο τύπο. 

Παρόμοια με τον νευρωτισμό αρκετοί ερευνητές έχουν βρει ότι οι στόχοι συχνά έχουν υψηλότερα επίπεδα αρνητικών συναισθημάτων. Αρνητικά συναισθήματα μπορούν να περιγραφούν ως η τάση να βιώνουν έντονο άγχος, φόβο, θλίψη και οργή.

Έτσι, οι εργαζόμενοι οι οποίοι φαίνονται φοβισμένοι, λυπημένοι και ανήσυχοι εμπίπτουν στην ευάλωτη ομάδα και είναι πιο πιθανό να αποτελούν στόχο. Ομοίως, οι εργαζόμενοι με χαμηλά επίπεδα αυτοεκτίμησης προτιμώνται από τους δράστες επειδή θα διστάσουν να αντεπιτεθούν. 

Παρόλα αυτά, η ίδια η πράξη εκφοβισμού είναι αρκετά ισχυρή ώστε να προκαλέσει στον εργαζόμενο έντονα αρνητικά συναισθήματα και έλλειψη εμπιστοσύνης, ακόμα κι αν δεν έχει χαμηλά επίπεδα αυτοεκτίμησης.

Όσον αφορά στα δημογραφικά στοιχεία, ορισμένοι ερευνητές αναφέρουν ότι οι γυναίκες είναι πιθανότερο να πέσουν θύματα εκφοβισμού από ότι οι άντρες, ενώ άλλες έρευνες δεν αναφέρουν σημαντικές διαφορές. Συνήθως οι άντρες πέφτουν θύματα εκφοβισμού από άντρες, ενώ οι γυναίκες εκφοβίζονται τόσο από άντρες όσο και από γυναίκες, αλλά συχνότερα από γυναίκες. 

Σε σχέση με την ηλικία, οι μεγαλύτεροι έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να γίνουν θύματα εκφοβισμού από νεότερους.

Οι επιπτώσεις του εργασιακού εκφοβισμού στο θύμα

Ο εργασιακός εκφοβισμός επιδρά δυσμενώς στην ψυχική ευεξία του ατόμου, ειδικά όταν χαρακτηρίζεται από μειωμένο αυτοέλεγχο. Έχει αρνητικές επιπτώσεις στη σωματική και ψυχική υγεία, όπως κατάθλιψη και άγχος, προβλήματα στον ύπνο, χρήση ουσιών, μεταβολές της διάθεσης και σε κάποιες περιπτώσεις απόπειρες αυτοκτονίας. Συνδέεται με επαγγελματική δυσαρέσκεια, δυσαρέσκεια από τη ζωή, μειωμένα εργασιακά κίνητρα, πτώση της αποδοτικότητας, συχνές απουσίες, πρόθεση αποχώρησης από την εργασία.

Ο δράστης (ο θύτης)

Γενικά η έρευνα για τον δράστη-θύτη είναι περισσότερο περιορισμένη από αυτή του στόχου- θύματος και αυτό, εμπεριέχει τον κίνδυνο να κατηγορηθεί το θύμα ως υπαίτιο. Οι άντρες επιδεικνύουν περισσότερο συμπεριφορές εργασιακής κακομεταχείρισης από ότι οι γυναίκες. Επιπλέον, εργαζόμενοι σε έντονα απαιτητικές θέσεις με μεγάλο φόρτο εργασίας και μειωμένη αυτονομία είναι πιθανό να εμπλακούν σε συμπεριφορές εκφοβισμού. Αυτό, υποδηλώνει ότι το υψηλό εργασιακό άγχος μπορεί να αποτελεί προβλεπτικό παράγοντα συμπεριφορών εκφοβισμού. 

Οι έρευνες διαπιστώνουν ότι ενώ η εργασιακή ανασφάλεια προκαλεί συμπεριφορές εκφοβισμού, οι εργαζόμενοι που πιστεύουν ότι μπορούν να βρουν πιο εύκολα εργασία είναι πιθανό να γίνουν περισσότερο ριψοκίνδυνοι στην τρέχουσα εργασία τους. Μία μορφή ανάληψης κινδύνων είναι η εμπλοκή σε συμπεριφορές εργασιακής κακομεταχείρισης.

Αιτίες και επιπτώσεις του εκφοβισμού στην ομάδα

Οι ομάδες επηρεάζονται σημαντικά από τις συμπεριφορές εκφοβισμού. Πρώτον, ένας  εργαζόμενος που υπόκειται σε συμπεριφορές εργασιακής κακομεταχείρισης θα έχει λιγότερη ικανοποίηση από την εργασία του και θα απουσιάζει περισσότερο. Δεύτερον, οι εργαζόμενοι εντός της ομάδας θα επηρεαστούν αρνητικά εξαιτίας της στενής τους έκθεσης ως μάρτυρες τέτοιων συμπεριφορών. Τρίτον, αυτές οι συμπεριφορές εκφοβισμού μπορεί να δημιουργήσουν –άγραφους- κανόνες που η ομάδα θα υιοθετήσει και θα αναπαράγει. 

Παρόλο που οι μελέτες σε επίπεδο ομάδας είναι περιορισμένες, από την ανασκόπηση προκύπτει ότι οι παράγοντες που προκαλούν συμπεριφορές εκφοβισμού μέσα στην ομάδα είναι ο μιμητισμός, η εργασιακή ανασφάλεια και ορισμένες καταστάσεις όπως οι διαφορές στο αντικείμενο της εργασίας –σύγκρουση συμφερόντων-.

Οι αιτίες σε επίπεδο ομάδας

Ο εκφοβισμός επηρεάζει έμμεσα τις ομάδες και τα άτομα της ομάδας, και ενδέχεται να μεταβάλλει τις συμπεριφορές τους. Σχετικές μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι οι εργαζόμενοι που γίνονται μάρτυρες επιθετικών συμπεριφορών γίνονται πιο επιθετικοί και τείνουν να διαλέγουν πλευρές μεταξύ του θύματος και του δράστη. Συνήθως παίρνουν την πλευρά του δράστη από φόβο μην γίνουν ο επόμενος στόχος. Αυτό, μπορεί να αποβεί ιδιαίτερα καταστρεπτικό για την λειτουργία και συνοχή της ομάδας, ενώ παράλληλα να ενθαρρύνει τον δράστη να συνεχίσει τις συμπεριφορές εκφοβισμού. 

Σε ένα ιδιαίτερα τρομακτικό σενάριο, οι καταστάσεις εργασιακής κακομεταχείρισης μπορεί να υποκινήσουν τους εργαζόμενους να μιμηθούν τον δράστη και να διαιωνίσουν την ανήθικη συμπεριφορά. Αυτό, μπορεί να αλλοιώσει τους ηθικούς κανόνες της ομάδας και οι εργαζόμενοι να ενστερνιστούν αυτές τις συμπεριφορές. Ως εκ τούτου, οι μελέτες διαπιστώνουν ότι η ανοχή της ομάδας ενθαρρύνει την εργασιακό εκφοβισμό.

Η σύγκριση είναι κακοποίηση

Ένας ακόμα παράγοντας που παίζει καθοριστικό ρόλο στην πρόκληση εκφοβισμού είναι η διαφορετικότητα . Η διαφορετικότητα αντιπροσωπεύει μία κατάσταση κατά την οποία ένας εργαζόμενος διαφέρει ως προς τα άλλα μέλη μια ομάδας με βάση ένα συγκεκριμένο χαρακτηριστικό όπως η ηλικία, το φύλο, η φυλή, ή η εθνικότητα. 

Στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης, της άρσης της εργασιακής ασφάλειας, της επαγγελματικής αποσταθεροποίησης, της αύξησης των επισφαλών μορφών εργασίας, της αύξησης των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης, αυξάνεται η εργασιακή μετακίνηση και συνεπώς η ποικιλομορφία εντός των οργανισμών. Ως εκ τούτου, η πιθανότητα της διαφορετικότητας εντός των εταιρικών ομάδων είναι αρκετά υψηλή.

Ο εργαζόμενος που βιώνει την διαφορετικότητα μπορεί να γίνει είτε στόχος, είτε δράστης. 

Η αβεβαιότητα που προκύπτει από την διαφορετικότητα μπορεί να προκαλέσει επιθετικότητα. 

Άλλος παράγοντας που συμβάλλει στην πρόκληση συμπεριφορών κακομεταχείρισης σε επίπεδο ομάδας είναι το αντικείμενο εργασίας. Όταν κάποια από τα μέλη της ομάδας χειρίζονται διαφορετικό αντικείμενο εργασίας αυτό, μπορεί να περιορίζει την ανοιχτή επικοινωνία και να εμποδίζει την ανταλλαγή πληροφοριών με τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας, με αποτέλεσμα να εντείνεται η πιθανότητα πρόκλησης συμπεριφορών εκφοβισμού. Ενδιαφέρον εύρημα αποτελεί ότι όσο περιορισμένη είναι η αυτονομία των μελών της ομάδας τόσο χαμηλότερα είναι τα επίπεδα εκφοβισμού, ενώ όσο πιο αυτοδιαχειριζόμενες είναι οι ομάδες τόσο υψηλότερα τα επίπεδα εκφοβισμού. Πιθανή ερμηνεία είναι ότι οι αυτοδιαχειριζόμενες ομάδες παρακολουθούνται στενά από τις ευρύτερες ομότιμες ομάδες και δέχονται περισσότερη πίεση και άγχος λόγω της αλληλεξάρτησης των καθηκόντων τους η οποία οδηγεί σε εσωτερικό ανταγωνισμό. Αυτή, η στενή παρακολούθηση δίνει ευκαιρίες για εκφοβισμό μέσα από την άσκηση δύναμης και εξουσίας.

Αντιμετώπιση του εργασιακού εκφοβισμού

Οι κοινωνίες άρχισαν να συνειδητοποιούν το μέγεθος του προβλήματος τα τελευταία χρόνια, κατά κύριο λόγο στο εξωτερικό.

Σύμφωνα με την Συστημική Ψυχοδυναμική Προσέγγιση η εργασιακή κακοποίηση αποτελεί μέρος της εταιρικής κουλτούρας και συμβαίνει επειδή η ίδια η εταιρεία, ο οργανισμός ή η οργάνωση επιτρέπει και ενθαρρύνει την συναισθηματική τοξικότητα. Τα στοιχεία δείχνουν ότι ο εκφοβισμός μπορεί να θεσμοθετηθεί και ως φαινόμενο μπορεί να γίνει κατανοητός ως μία αναπαράσταση της οργανωσιακής κουλτούρας.

Δεν υπάρχει μία μοναδική λύση. Χρειάζεται δράση σε όλα τα σημεία-κλειδιά του συστήματος. Το σίγουρο είναι ότι το θύμα δεν μπορεί να τα βγάλει πέρα μόνο του. Χρειάζεται κάποια διαμεσολάβηση, από το ίδιο το εργασιακό του περιβάλλον και να αναζητήσει ψυχολογική υποστήριξη προκειμένου να εξασφαλίσει την απαραίτητη ενέργεια για να αμυνθεί και να διαχειριστεί την κατάσταση. Ωστόσο, για να αναζητήσει το θύμα βοήθεια από κάποιο ειδικό, θα πρέπει καταρχάς να συνειδητοποιήσει το ίδιο το πρόβλημα.

Η υγεία στην εργασία συμπεριλαμβάνει και την ψυχική υγεία ως θεμελιώδες δικαίωμα των εργαζομένων.

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Χριστίνα Πετρέλλη - Ψυχολόγος

Χριστίνα Πετρέλλη: έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology

Οι πληροφορίες που αναφέρονται στον επαγγελματικό κατάλογο ειδικών παρέχονται από τους ίδιους τους ειδικούς, κατά την εγγραφή τους στο σύστημα. Όταν βλέπετε την ένδειξη «έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology”, σημαίνει ότι το Psychology έχει ελέγξει, με email, τηλεφωνικά ή/και με λήψη των σχετικών εγγράφων, τα ακόλουθα στοιχεία:

• Ότι ο ειδικός είναι υπαρκτό πρόσωπο.
• Ότι τα πτυχία οι τίτλοι και οι εξειδικεύσεις που αναφέρει είναι αληθινά.
• Ότι οι πληροφορίες που αναφέρει ισχύουν.

Ψυχολόγος (Άδεια Ασκήσεως Επαγγέλματος). MSc Προαγωγή Ψυχικής Υγείας-Πρόληψη Ψυχιατρικών Διαταραχών (Ιατρική Σχολή Αθηνών), MSc Εκπαιδευτική Ψυχολογία. Εξειδίκευση σε: Συστημική Ψυχοθεραπεία, Ψυχοεκπαιδευτικές Παρεμβάσεις & Συμπεριφορική Θεραπεία Οικογένειας στην Ψύχωση, Δ.Δ., ΙΨΔ, Κλινική Ψυχοπαθολογία, Ιατρική Ψυχολογία.

6986475549

Δείτε όλα τα άρθρα Σελίδα ειδικού