Θεραπευτική ιππασία και ιπποθεραπεία. Η δυναμική της σύνδεσης ανθρώπου και αλόγου

Η πολυσχιδής προσωπικότητα του ιατρού Ιπποκράτη διαμήνυσε, ότι «η ιππασία στον καθαρό αέρα δυναμώνει τους μυς και τους κρατά σε καλή κατάσταση».

Μια ρήση που ενέχει την αξία της διαχρονικότητας, και δεν θα μπορούσε ποτέ να είναι πιο επίκαιρη από την περίπτωση της θεραπευτικής ιππασίας και της ιπποθεραπείας.

Σύμφωνα με τελευταίες ερευνητικές μελέτες που διερεύνησαν την αξιοπιστία του εν λόγω ισχυρισμού αναφορικά με την αξιοποίηση του αλόγου ως θεραπευτικού μέσου, διαπιστώθηκε πως έρχονται να ενισχύσουν την αρχαία, μα κατά τα άλλα αδιάσειστη απόδειξη και να τονίσουν την συσχέτιση μεταξύ των συμμετεχόντων και της επικείμενης βελτίωσης που παρουσιάζει η ψυχική τους ευημερία. όταν ενσωματωθεί μια τέτοια διαδικασία, στο εβδομαδιαίο τους πρόγραμμα.

Παράλληλα, σημειώθηκε ότι το μεγαλύτερο μέρος του δείγματος που μετείχε στις μελέτες αξιολογήθηκε θετικά ως προς την απόκτηση νέων δεξιοτήτων, ικανών να αναβαθμίσουν δηλωτικά το επίπεδο λειτουργικότητας, αλλά και την ζωή τους ευρύτερα.

Το άλογο -όπως έχει ήδη αναφερθεί- μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως "θεραπευτικό μέσο" με δύο κύριους τρόπους, όπου στην βιβλιογραφία συναντώνται με τους όρους «ιπποθεραπεία» (hippotherapy) και «θεραπευτική ιππασία» (therapeutic horse riding).

Συχνά, ωστόσο επέρχεται σύγχυση, καθώς πολλοί κάνουν λόγο για δύο ταυτόσημα στοιχεία, κάτι που στην πραγματικότητα δεν ισχύει. Γι΄αυτό το λόγο είναι σημαντική η αποσαφήνιση και ο διαχωρισμός τους, έτσι ώστε να προληφθούν παρανοήσεις, να υπάρξει ορθή πληροφόρηση αλλά και η κατάλληλη επιλογή παρέμβασης για το ενδιαφερόμενο άτομο.

Πιο αναλυτικά και αναφορικά με την πρώτη κατηγορία, αυτή της θεραπευτικής ιππασίας, τακτικά παρομοιάζεται ως μια «ομπρέλα» παρεμβάσεων, όπου ως καίριο θεραπευτικό εργαλείο της λαμβάνεται υπόψιν το ίδιο το ζώο. Μέσα από την εν λόγω διαδικασία, το απασχολούμενο μέλος καλείται να αναπτυχθεί συναισθηματικά, κοινωνικά αλλά και σωματικά, τόσο μέσω συστηματικών προσπαθειών, όπως η εκπαίδευση του στην ιππασία, όσο και με δραστηριότητες που ενέχουν περισσότερο ψυχαγωγικό χαρακτήρα, όπως η φροντίδα του αλόγου π.χ. βούρτσισμα, τάισμα κλπ.

Αντίθετα, η ιπποθεραπεία, όπου συχνά λογίζεται ως υποκατηγορία της πρώτης, είναι περισσότερο οργανωμένη, έχει σαφή στοχοθεσία την οποία υπηρετεί κάθε φορά και παρέχεται κατά βάση από εξειδικευμένο προσωπικό όπως, λογοθεραπευτές, παιδιάτρους, εργοθεραπευτές, φυσικοθεραπευτές κ.λπ.

Με άλλα λόγια, πρόκειται για μια καθαρά κλινική παρέμβαση, όπου η συνεδρία με τον/την ασθενή μεταφέρεται στην ιππική αρένα, έναντι μιας -ψυχρής- αίθουσας ιατρείου, αποβλέποντας συγχρόνως  στην επίτευξη καθορισμένων στόχων και στην ανάπτυξη συγκεκριμένων δεξιοτήτων (π.χ. ενδυνάμωση μυϊκού συστήματος, αποκατάσταση της ισορροπίας κ.λπ.). Ακόμα, η παρούσα μέθοδος δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στην πολυσύνθετη κίνηση που παράγει ο ίππος, λαμβάνοντας την υπόψιν ως απότοκο της συνεργασίας διαφόρων συστημάτων, όπως το μυοσκελετικό, το νευρικό, το καρδιοαναπνευστικό κ.λπ.

Μελετώντας την ιππασία ιστορικά, ξεδιπλώνεται ένα τεράστιο ταξίδι, όπου, παρά το γεγονός ότι ως θεραπευτικό πεδίο φαίνεται πως αναγνωρίστηκε από την επιστημονική κοινότητα στο πολύ πρόσφατο παρελθόν, ο θεμέλιος λίθος αλλά και το «μικρόβιο» για περαιτέρω διερεύνηση είχε τεθεί αρκετούς αιώνες πριν. Την διαπίστωση αυτή έρχονται να ενισχύσουν αρχαία αποφθέγματα που έχουν καταγραφεί, όπως εκείνο του Ιπποκράτη και του Ξενοφώντα από τον 5ο κιόλας π.χ. αιώνα, αλλά και έρευνες επιστημονικά τεκμηριωμένες, όπως αυτή του Άγγλου ιατρού Sydenham, όπου χρονικά τοποθετούνται στο μακρινό 1569.

Επιπλέον, η πρώτη επίσημη οργάνωση που αναγνώρισε την ιππασία ως ένα -ριζοσπαστικό- θεραπευτικό μέσω με αξιόλογες επιδράσεις στον γενικό πληθυσμό ήταν εκείνη που δημιουργήθηκε το 1969 στο Ηνωμένο Βασίλειο, και έφερε το όνομα «Riding for the Disabled Association» (RDA). Η RDA αξίζει να τονισθεί πως εκτελεί σημαντικό φιλανθρωπικό έργο μέχρι και σήμερα, ενώ παραρτήματα της εδράζουν και σε άλλες χώρες όπως η Αυστραλία, ο Καναδάς κ.α.

Συμπληρωματικά, άξιο αναφοράς είναι το γεγονός ότι, χώρες όπως η Ολλανδία και η Γερμανία παρέχουν όχι μόνο προηγμένα και αναγνωρισμένα προγράμματα θεραπευτικής ιππασίας, αλλά ασκούν ταυτόχρονα ουσιαστική επίδραση στο πεδίο έρευνας.

Στην Ελλάδα, η ιστορία της θεραπευτικής ιππασίας ξεκινά μερικά χρόνια αργότερα -όπως κάθε τι εξάλλου- από τον κατά κόσμο γνωστό μέχρι σήμερα ιππικό όμιλο Βαρυμπόμπης ,ο οποίος τέθηκε σε λειτουργία το 1983 με πρωτοβουλία Άγγλων εθελοντριών.  Έπειτα, το 1992 λειτούργησε ο πρώτος κοινωφελής εθνικός σύλλογος θεραπευτικής ιππασίας, όπου αργότερα αναγνωρίστηκε ως αθλητικό σωματείο. Από το 2007 έως και σήμερα λειτουργεί ο «Πανελλήνιος Σύλλογος Ιπποθεραπευτών και Εκπαιδευτών Θεραπευτικής Ιππασίας», προσφέροντας ενημερωτικό υλικό και εκπαιδευτικά προγράμματα από έμπειρους και καλά καταρτισμένους ειδικούς του χώρου.

Μερικές ακόμη οργανώσεις με ενεργή δράση στην Ελλάδα μέχρι και τις μέρες μας είναι ο «Σύλλογος Θεραπευτικής Ιππασίας Ελλάδας» (ΣΘΙΕ), το «Κέντρο Θεραπευτικής Ιππασίας Σερρών» (ΚΕΘΙΣ) και ο «Σύλλογος Θεραπευτικής Ιππασίας "ΙΠΠΟΛΟΓΟΣ"» στην Αθήνα. Το κόστος του εκάστοτε προγράμματος ποικίλει ανάλογα με τις ανάγκες και τους στόχους του/της θεραπευμένου/ης. Ωστόσο, πολλές είναι οι περιπτώσεις εκείνες όπου αρκετές από τις υπηρεσίες παρέχονται δωρεάν στα άτομα, είτε λόγω του ιδιαίτερου οικονομικού τους προφίλ, είτε βάση δωρεών και χρηματοδοτούμενων προγραμμάτων από το κράτος, την Ε.Ε ή κάποιον άλλον φορέα.

Οι πληθυσμιακές ομάδες που μπορούν να επωφεληθούν από τις αναφερόμενες παρεμβάσεις είναι αναρίθμητες, και είναι αδύνατον να περιοριστούν μόνο σε άτομα που εμφανίζουν κάποιας μορφής αναπηρία ή διαταραχή.

Τα πλεονεκτήματα είναι ευρύτατα και μας αφορούν όλους. Σκεπτόμενοι λοιπόν, πως οι ψυχικές και συναισθηματικές διαταραχές (π.χ. κατάθλιψη, αγχώδεις διαταραχές κ.λπ.) απαρτίζουν το νούμερο ένα πρόβλημα των σύγχρονων και υψηλών απαιτήσεων της κοινωνίας μας, αναπόφευκτα μπορούμε να εξάγουμε το συμπέρασμα ότι η επαφή με το άλογο, και ειδικότερα εκείνη που λαμβάνει χώρα μεθοδευμένα είναι ικανή να συνδράμει στην βελτίωση της ψυχοσύνθεσης του ατόμου, αν όχι στην ολοκληρωτική αποκατάσταση της.

Συμπληρώνοντας, έχει διαπιστωθεί πως οι άνθρωποι με σωματικές αναπηρίες, όπως η σκλήρυνση κατά πλάκας και η εγκεφαλική παράλυση, έχουν βοηθηθεί δηλωτικά από αντίστοιχες δράσεις και έχουν αποκατασταθεί μερικώς οι χαμένες δεξιότητες τους. Ενώ εντυπωσιακά υψηλό, ίσως και το υψηλότερο στατιστικά, είναι το ποσοστό συμμετοχής ατόμων με νοητικές και αναπτυξιακές διαταραχές, καθώς η αλληλεπίδραση του εκπαιδευόμενου μέλους με το άλογο διαφαίνεται να ευεργετεί σημαντικά τις επικοινωνιακές δεξιότητες, αλλά και την αυτοπεποίθηση του. Σε αυτό το σημείο χρειάζεται να υπογραμμιστεί εμφατικά το γεγονός ότι, τα εν λόγω θεραπευτικά πλαίσια χρησιμοποιούνται συγχρόνως και ως μέσα αισθητηριακής ολοκλήρωσης καθιστώντας τα συνάμα ως μια άριστη επιλογή για τα άτομα στο φάσμα του αυτισμού ή με αισθητηριακές δυσλειτουργίες π.χ. τύφλωση, κώφωση κ.α.

Τα κέρδη ενός προγράμματος παρέμβασης που θα έχει ως επίκεντρο κάποια από τις δυο εκφάνσεις της θεραπευτικής αξιοποίησης του αλόγου διαχωρίζονται στους εξής τρεις βασικούς άξονες: σωματικά, ψυχολογικά και κοινωνικά οφέλη.

Πιο αναλυτικά, έχει διαπιστωθεί θετική αναλογία μεταξύ των συμμετεχόντων σε κάποιο αντίστοιχο πλαίσιο, με την ανάπτυξη της ισορροπίας, της κινητικότητας, του μυοσκελετικού συστήματος αλλά και του οπτικοχωρικού συντονισμού που φέρουν. Ακόμα, έχει επιβεβαιωθεί από μαρτυρίες των ίδιων των εμπλεκόμενων μελών, ότι η ένταση του άγχους που βιώνουν έχει μειωθεί σημαντικά, αλλά και συναισθήματα θλίψης ή απόγνωσης έχουν εμφανώς περιοριστεί.

Επίσης η αυτοπεποίθηση και η αυτοεικόνα τους έχουν ενισχυθεί αξιοσημείωτα, δεδομένου ότι οι κοινωνικές και επικοινωνιακές δεξιότητες τους εμφανίζουν μια ισχυρή εξελισσόμενη πρόοδο. Ακόμη, οι πρωτοβουλίες από πλευράς του θεραπευόμενου μέλους για συνεργασία και συνδιαλλαγή με κάποιο άλλο άτομο παρουσιάζουν σταθερά αυξητική τάση.

Οδεύοντας προς το τέλος, χρειάζεται να αναφερθεί πως, κάθε θεραπευτικό πρόγραμμα επιβάλλεται να δομείται από εξειδικευμένους επαγγελματίες με προσοχή και απολύτως εξατομικευμένα, λαμβάνοντας σοβαρά υπόψιν τις δυσκολίες αλλά και τις δεξιότητες, όπου η εκάστοτε ατομικότητα φέρει.

Με τον τρόπο αυτό, καθώς και με διαδικασίες συνεχούς ανατροφοδότησης άρα και επικαιροποίησης της παρέμβασης και των στόχων της στα νέα κάθε φορά δεδομένα, διασφαλίζεται η αποτελεσματικότητα του προγράμματος ενώ τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα κάνουν την εμφάνιση τους γρηγορότερα. Οι συνεδρίες, είναι σχετικά ευέλικτες ως προς τον συνολικό αριθμό τους, ενώ η εκτιμώμενη διάρκεια τους, συνήθως, δεν ξεπερνά τα 45 με 60 λεπτά.

Μια πρόσθετη παράμετρος για την επιλογή του κατάλληλου πλαισίου που επιβάλλεται να διευκρινιστεί,  είναι το γεγονός ότι το αρμόδιο κέντρο/ίδρυμα, όπου θα επιλεγεί από το άτομο ή τον περίγυρο του με σκοπό την εκπαίδευση του σε κάποιο πρόγραμμα, πρέπει να φέρει σχετική πιστοποίηση και να πλαισιώνεται από ειδικό προσωπικό. Ακόμα, τα άλογα είναι αναγκαίο να έχουν λάβει την κατάλληλη εκπαίδευση αναφορικά με το έργο που καλούνται να επιτελέσουν ούτως ώστε να διασφαλιστεί η σωματική ακεραιότητα του/της αναβάτη/τριας.

Εν κατακλείδι, η ιαματική χρήση του αλόγου σε προγράμματα αποκατάστασης αλλά και πρόληψης φαίνεται πως ήρθε για να μείνει, καθιστώντας το μέλλον ελπιδοφόρο, εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα μια ποιοτικότερη ζωή σε όλους, όπου σημείο κλειδί της προσπάθειας αυτής συνθέτει η άρρηκτη σύνδεση του ανθρώπου με την ίδια την φύση.

 
Βιβλιογραφία

Ίσσαρης,Α. & Χουβαδάς,Α. (2015). Θεραπευτική ιππασία: Πως επηρεάζει την επικοινωνία, τον λόγο, την ομιλία και τις κοινωνικές δεξιότητες. Πτυχιακή εργασία. Τεχνολογικό εκπαιδευτικό ίδρυμα Πελοποννήσου.

Μοσχοχωρίτη,Μ. (2009).Η εκπαιδευτική θεραπευτική ιππασία ως εναλλακτική μέθοδος θεραπείας-εκπαίδευσης: η περίπτωση τριών παιδιών με αυτισμό. Διπλωματική εργασία. Αριστοτέλειο πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Ανακτημένη στον διαδικτυακό χώρο: ikee.lib.auth.gr/record/113817

Μπασδέκη,Μ. (2022). Η επίδραση της θεραπευτικής ιππασίας σε παιδιά με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ). Διπλωματική διατριβή. Πανεπιστήμιο Μακεδονίας. Ανακτημένη στον διαδικτυακό χώρο: dspace.lib.uom.gr/handle/2159/27923

Νικολάου,Ι. & Πολύζος,Ν. (2015). Θεραπευτική ιππασία και ιπποθεραπεία. Εισαγωγή στην προσέγγιση: Hippo Kinesio - Educational Rehabilitation. Αθήνα: Αυτοέκδοση

Ντόλια, Α. (2023). Η επίδραση των προγραμμάτων προσαρμοσμένης ιππασίας σε άτομα με διαταραχή αυτιστικού φάσματος. Διπλωματική διατριβή. Αριστοτέλειο πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Ανακτημένη στον διαδικτυακό χώρο: ikee.lib.auth.gr/record/345255

Περιβόλα,Α. (2017). Η θεραπευτική ιππασία στην Ελλάδα και οι επιδράσεις της σε άτομα με εγκεφαλική παράλυση. Μεταπτυχιακή διατριβή. Πανεπιστήμιο Πειραιά. Ανακτημένη στην διαδικτυακό χώρο: dione.lib.unipi.gr

Πολύζος,Ν. (χ.χ). Τι είναι η θεραπευτική ιππασία? Τι είναι η ιπποθεραπεία?. Διεθνές ινστιτούτο HI.K.E.R. Ανακτημένο στον διαδικτυακό χώρο: hellashippotherapy.com

Τσομπανίδου, Χ. (2015). Η θεραπευτική ιππασία. Διπλωματική διατριβή. Αριστοτέλειο πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Ανακτημένη στον διαδικτυακό χώρο: ikee.lib.auth.gr/record/271803