Η μάστιγα της συνεχούς παραγωγικότητας

Ακρόαση άρθρου......

Η έλλειψη ποιότητας στην εργασία μας, μπορεί να συνδεθεί με υψηλότερα επίπεδα επαγγελματικού άγχους, εξουθένωσης και στρες, τα οποία οδηγούν σε χαμηλότερη εργασιακή απόδοση και φυσικά έχουν επιζήμια αποτελέσματα στους οργανισμούς.

Μάλιστα, πρόσφατα ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, κατηγοριοποίησε το burnout ως ένα εργασιακό φαινόμενο, το οποίο περιέχει έντονα χρόνιο στρες (Leitão et all., 2021). 

Μάλιστα, η επαγγελματική εξουθένωση περιλαμβάνει τρείς κύριες διαστάσεις:

• Την συναισθηματική εξάντληση ή μείωση της ενέργειας
• την αρνητική συναισθηματική κατάσταση του ατόμου
• την χαμηλή επαγγελματική αποτελεσματικότητα.

Το κόστος της, αυξάνεται με ταχείς ρυθμούς, επηρεάζοντας σήμερα περίπου το 13-25% του πληθυσμού (Leitão et all., 2021).

Έτσι, σε αυτό το άρθρο θα συζητηθεί το πώς η ανάγκη μας για συνεχή παραγωγικότητα, μπορεί πολλές φορές να οδηγήσει στην εξουθένωση, αφού όλο και περισσότερα κοινωνικά μηνύματα συμβάλλουν στον υπερκαταναλωτισμό και στο να αγοράζουμε περισσότερα - μένουμε ικανοποιημένοι με λιγότερα.

Ο σκοπός του άρθρου είναι διπλός: Τόσο να ενημερώσει τον αναγνώστη στο γιατί η συνεχής παραγωγικότητα μπορεί να καταλήξει επιβλαβής μερικές φορές, όσο και να του δώσει μερικές χρήσιμες συμβουλές για να αυξήσει την ποιότητα της ζωής του και να έρθει ξανά σε επαφή με τη "φύση του", ό,τι σημαίνει για τον καθένα αυτό.

Ιστορικά, πριν τη βιομηχανική επανάσταση, οι παραδοσιακές κοινωνίες βασίζονταν κυρίως στους φυσικούς και εποχικούς κύκλους εργασίας, όπου η εργασία εναρμονιζόταν με τις ανάγκες της φύσης, δίνοντας χρόνο στους εργάτες για ξεκούραση.

Στη συνέχεια, με τη βιομηχανική επανάσταση, εισήχθησαν μηχανές και δημιουργήθηκαν εργοστάσια, ενισχύοντας την παραγωγή με βάση την μηχανική οργάνωση.

Στην επιστημονική διαχείριση (βασισμένη στον Frederick Taylor), υιοθετήθηκαν κι άλλες μέθοδοι για την αύξηση της αποδοτικότητας μέσω μετρήσεων (KPIS), θέτοντας τα θεμέλια για μια κουλτούρα συνεχώς κατανάλωσης. Αυτό, φυσικά εναρμονίστηκε πολύ καλά με την μεταπολεμική περίοδο και την καταναλωτική κουλτούρα, κάπου στο μέσο του 20αι, στον οποίον οι άνθρωποι πίστευαν ότι η συνεχής εργασία είναι απαραίτητη για την επίτευξη της κοινωνικής επιτυχίας.

Στην ψηφιακή εποχή, κάπου στα τέλη του 20αι με αρχές του 21αι, η παραγωγικότητα μπήκε σε "24ωρη λειτουργία". Η διαρκής και άμεση αλληλεπίδραση με πληροφορίες, έδειξαν ότι δεν υπάρχουν "αργές στιγμές".

Σήμερα, η συνεχής πίεση για την παραγωγικότητα είναι μεγάλη. Ωστόσο, έχει προκληθεί ένα νέο κίνημα για αναθεώρηση αξιών, με περισσότερους ανθρώπους να προσπαθούν να διαλογίζονται, να βιώνουν την ευημερία και να εξασκούν την αυτοφροντίδα.

Έτσι, οι λόγοι που οι άνθρωποι θέλουν να είναι συνεχώς παραγωγικοί, με βάση την κοινωνική ψυχολογία είναι οι εξείς: η θεωρία της κοινωνικής σύγκρισης, η θεωρία της αυτοκανονιζόμενης συμπεριφοράς (self-determination theory), η κοινωνική ταυτότητα και τα social media. Πάμε να δούμε, κάθε μία από αυτές τις θεωρίες ξεχωριστά

Σύμφωνα με τη θεωρία της κοινωνικής σύγκρισης, οι άνθρωποι θέλουν να συγκρίνουν τις εργασιακές τους επιδόσεις με τους άλλους ανθρώπους, οδηγώντας τους σε αρνητικά συναισθήματα και συμπεριφορές (Suls & Wills, 2024). Μάλιστα, όταν κάποιος συγκρίνει τον εαυτό του με κάποιον άλλον, συνήθως δε βλέπει τις "αποτυχίες", ή καλύτερη τις μη πετυχημένες προσπάθειες, του ανταγωνιστή του. Βλέπει μόνο τις δικές του μη πετυχημένες προσπάθειες, με αποτέλεσμα να νιώθει ζήλια, λύπη ή ακόμα και θυμό. Αυτό συμβαίνει, διότι πιθανότατα συγκρίνουμε μονάχα τις επιτυχίες μας και όχι όλες τις προσπάθειες μας.

Με βάση τη θεωρία της αυτοκανονιζόμενης συμπεριφοράς (ή self-determination theory), οι εξωτερικές πιέσεις εσωτερικοποιούνται και γίνονται ώθηση για προσωπική επίτευξη. Έτσι, το να είσαι παραγωγικός μπορεί να γίνει και ένας εξωτερικός στόχος, παρά από το να το ελέγχεις απλά εξωτερικά (Ryan & Deci, 2024).

Ένα παράδειγμα αυτοκανονιζόμενης συμπεριφοράς, είναι το γεγονός ότι ένας φοιτητής μπορεί να θέλει να εμβαθύνει σε ένα θέμα που τον ενδιαφέρει (πχ γνωστική ψυχολογία), απλώς και μόνο γιατί του δίνει το αίσθημα ικανοποίησης και περιέργειας, και παρά το γεγονός ότι υπάρχουν πιέσεις για βαθμούς ή προθεσμιών, αυτός επιλέγει να ασχοληθεί με αυτό το θέμα. Κατ' αυτόν τον τρόπο, αναπτύσσει δεξιότητες και γνώσεις που είναι σημαντικές για τον ίδιο και όχι για να αναγνωριστεί.

Από την άλλη, η κοινωνική ταυτότητα, ή το πώς ταυτοποιούμαστε μέσα σε μια κοινωνία παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην παραγωγικότητα μας. Σε συνδυασμό και με τα κοινωνικά δίκτυα, επιλέγουμε ομάδες και δίνουμε έμφαση σε ανθρώπους, καταστάσεις και χώρους όπου βρισκόμαστε συνεχώς "online", νιώθοντας παραγωγικοί και χρήσιμοι για την κοινωνία.

Συνεπώς, διάφορες ψυχολογικές θεωρίες μπορούν να επηρεάσουν την παραγωγικότητα μας, ωθώντας μας συνεχώς στο να θέλουμε να παράγουμε περισσότερα. Είτε αυτό συνεπάγεται με εσωτερικές ανταμοιβές, είτε μέσω της σύγκρισης μας με τους άλλους, είτε μέσω την κοινωνικών δικτύων αλλά και των μηνυμάτων που μεταφέρει η κοινωνία από γενιά σε γενιά.

Ωστόσο, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι ο υπερκαταναλωτισμός είναι μονάχα μια απόρροια της μάστιγας της συνεχούς παραγωγικότητας. Θέλουμε να καταναλώνουμε όλο και περισσότερο, μένοντας ικανοποιημένοι με όλο και λιγότερο, αγνοώντας την ύπαρξη εννοιών όπως ο μινιμαλισμός ή το Αργό Κίνημα (Slow movement).

Πώς όμως μπορεί κάποιος να "καταπολεμήσει" αυτές τις τάσεις της σύγχρονης κοινωνίας, παρά το γεγονός ότι χρειαζόμαστε τα χρήματα για να επιβιώσουμε;

Η απάντηση εδώ είναι πολυδιάστατη και δύσκολη να δοθεί, ωστόσο η ενσυνειδητότητα (mindfullness), η αποσύνδεση και η οριοθέτηση μπορούν να δώσουν χρήσιμα δεδομένα στη διερεύνηση της.

Αρχικά, ως ενσυνειδητότητα (ή mindfullness), ορίζουμε το να είμαστε επικεντρωμένοι στο παρόν, στο να δίνουμε έμφαση στο τώρα με άλλα λόγια. Πολλοί, πιστεύουν ότι ενσυνείδητος άνθρωπος είναι αυτός που δεν έχει σκέψεις. Όμως στην πραγματικότητα, είναι αυτός που τις παρατηρεί και τις αφήνει να περνούν. Σαν τα σύννεφα που περνούν από έναν καθαρό ουρανό, όπως λένε οι Βουδιστές διδάσκαλοι του διαλογισμού. Πώς επιτυγχάνεται; κυρίως με το διαλογισμό αλλά και το να δίνουμε βάση στο τώρα.

Από την άλλη, η αποσύνδεση και η οριοθέτηση είναι δύο έννοιες που ταιριάζουν μεταξύ τους.

Η οριοθέτηση θέτει τα θεμέλια για την αποσύνδεση, αφού όταν μπορούμε και βάζουμε "φραγμούς", ή καλύτερα όρια, στο πότε και για πόση ώρα θα είμαστε συνδεδεμένοι, καταφέρνουμε να είμαστε πιο ενσυνείδητοι και χαρούμενοι.

Η αποσύνδεση δε σημαίνει απλώς να αποσυνδεθούμε από το διαδίκτυο για μερικά λεπτά, αλλά να βγούμε έξω στη φύση, για παράδειγμα, ή να περάσουμε χρόνο με τους αγαπημένους μας. Φυσικά, το να κάνουμε πράγματα που αγαπάμε είναι μια πολύ καλή λύση για να θέσουμε τόσο όρια όσο και να αποσυνδεθούμε από το ψηφιακό κόσμο για μερικά λεπτά/ώρες/μέρες.

Συνοψίζοντας, σε αυτό το άρθρο έγινε μια σύντομη αναδρομή στο πώς ξεκίνησε η ανάγκη για διαρκή παραγωγικότητα, ορίστηκαν κάποιες βασικές έννοιες και αναφέρθηκαν κοινωνικές θεωρίες που μας ωθούν στο να παράγουμε περισσότερα - μένουμε ικανοποιημένοι με λιγότερα.

Στη συνέχεια, δόθηκαν κάποια μέσα και εργαλεία που μπορούν να βοηθήσουν στο να παραμείνουμε αποσυνδεμένοι για περισσότερο χρόνο.

Τέλος, είναι σημαντικό να αναρωτηθούμε: Τι εν τέλει έχει σημασία για εμάς; Έχουμε θέσει καλώς τις προτεραιότητες μας; Και πάνω απ' όλα, ποιος διαμορφώνει την κοινωνία μας;

Βιβλιογραφία

Leitão, J., Pereira, D., & Gonçalves, Â. (2021). Quality of work life and contribution to productivity: Assessing the moderator effects of burnout syndrome. International journal of environmental research and public health, 18(5), 2425.

Suls, J., & Wills, T. A. (Eds.). (2024). Social comparison: Contemporary theory and research. Taylor & Francis.

Ryan, R. M., & Deci, E. L. (2024). Self-determination theory. In Encyclopedia of quality of life and well-being research (pp. 6229-6235). Cham: Springer International Publishing.