Ο Δεκάλογος της Γνωσιακής Συμπεριφορικής Θεραπείας

Ακρόαση άρθρου......

Παρά το γεγονός ότι η θεραπευτική μέθοδος οφείλει να είναι ειδικά προσαρμοσμένη στο εκάστοτε άτομο, υπάρχουν ορισμένες αρχές που αποτελούν τη βάση της γνωσιακής συμπεριφοριστικής θεραπευτικής προσέγγισης. 

1. Η γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία (ΓΣΘ) στηρίζεται σε μία διαρκή ανάλυση των προβλημάτων του θεραπευόμενου με βάση το γνωσιακό θεωρητικό πλαίσιο. Ο θεραπευτής είναι σε θέση να αξιολογήσει τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο θεραπευόμενος ακολουθώντας ένα καθορισμένο τρίπτυχο. Στην αρχή, προσδιορίζει τα τρέχοντα μοτίβα των σκέψεων του ατόμου που συμβάλλουν στην εκδήλωση του προβλήματος και εντοπίζει τις προβληματικές συμπεριφορές του, οι οποίες απορρέουν από τις δυσλειτουργικές σκέψεις και ταυτόχρονα τις ενισχύουν.

Στη συνέχεια, ο θεραπευτής προσδιορίζει τους παράγοντες που επηρέασαν τις αντιλήψεις του ατόμου κατά τα πρώτα στάδια εκδήλωσης του προβλήματος. Σε ένα βαθύτερο επίπεδο, ο θεραπευτής διαμορφώνει υποθετικές κρίσεις αναφορικά με τα βασικά αναπτυξιακά γεγονότα που επηρέασαν τον θεραπευόμενο και τα μακροχρόνια ερμηνευτικά μοτίβα με τα οποία διαχειρίστηκε τα γεγονότα ο ίδιος ο ασθενής και που ενδεχομένως να αποτελούν πηγή του προβλήματος. Ο θεραπευτής βασίζει την εικόνα που σχηματίζει για τον θεραπευόμενο τόσο στο γνωσιακό πλαίσιο όσο και στις πληροφορίες που παρέχει ο ασθενής, και καθώς οι θεραπευτικές συνεδρίες προχωρούν, ο θεραπευτής βελτιώνει την αρχική εικόνα προσθέτοντας νεότερα στοιχεία. 

2. Η ΓΣΘ απαιτεί την εδραίωση μίας στέρεης θεραπευτικής συμμαχίας. Συνήθως, τα άτομα που πάσχουν από κατάθλιψη ή αγχώδεις διαταραχές παρουσιάζουν δυσκολία στην εκδήλωση εμπιστοσύνης και στη διάθεση συνεργασίας με τον θεραπευτή. Σε τέτοιες περιπτώσεις, ο θεραπευτής καλείται να επιδείξει όλα τα βασικά συστατικά που είναι απαραίτητα για την αποτελεσματική εξέλιξη της συμβουλευτικής συνεδρίας, όπως η ζεστασιά, η ενσυναίσθηση, η ένδειξη πραγματικού ενδιαφέροντος και σεβασμού.

Δείτε στο εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας, αναλυτική λίστα με όλα τα βιβλία : Γνωσιακής Συμπεριφορικής Θεραπείας για επαγγελματίες ψυχικής υγείας.

3. Η ΓΣΘ δίνει έμφαση στη συνεργασία μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου και στην ενεργό συμμετοχή του τελευταίου στην όλη διαδικασία. Ο θεραπευτής ενθαρρύνει τον ασθενή να αντιλαμβάνεται και να ερμηνεύει τη θεραπευτική διαδικασία ως ομαδική εργασία όπου αποφασίζονται από κοινού τα στοιχεία που πρόκειται να συζητηθούν σε κάθε συνεδρία, η συχνότητα των συνεδριών, καθώς και οι ενέργειες που μπορεί να κάνει από μέρους του ο θεραπευόμενος στο χρονικό διάστημα που διαθέτει ανάμεσα στις συνεδρίες.  

4. Η ΓΣΘ είναι προβληματοκεντρική και προσανατολισμένη σε σαφώς καθορισμένους στόχους. Ο θεραπευτής, κατά την πρώτη συνεδρία, ζητά από τον θεραπευόμενο να προσδιορίσει όσο πληρέστερα δύναται τα προβλήματα που τον απασχολούν και να θέσει συγκεκριμένους στόχους ώστε να έχουν και οι δύο πλευρές μία σαφή κατευθυντήρια εικόνα. 

5. Η ΓΣΘ δίνει προτεραιότητα στο παρόν. Η θεραπευτική διαδικασία που ακολουθείται στην πλειονότητα των περιπτώσεων επικεντρώνεται κατά κύριο λόγο στα παροντικά προβλήματα του θεραπευόμενου και σε συγκεκριμένες καταστάσεις που του προκαλούν αναστάτωση. Συνεπώς, η θεραπεία ξεκινά με την εξέταση των εδώ-και-τώρα προβλημάτων, ανεξαρτήτου διάγνωσης. Η εστίαση είναι δυνατόν να μετατοπιστεί στο παρελθόν σε δύο περιπτώσεις. Πρώτον, όταν ο θεραπευόμενος εκφράζει ο ίδιος την έντονη ανάγκη για μία τέτοια διαδικασία, με την προοπτική της αποτυχίας όμως να απειλεί τη θεραπευτική σχέση και δεύτερον,  όταν ο θεραπευόμενος εμμένει σε δυσλειτουργικές σκέψεις και κρίνεται απαραίτητη, από τον θεραπευτή, η εμβάθυνση στις ρίζες των πεποιθήσεών του, οι οποίες εντοπίζονται στην παιδική ηλικία, με σκοπό να τον βοηθήσει στην τροποποίηση των άκαμπτων ιδεών του. 

6. Η ΓΣΘ είναι μία εκπαιδευτική διαδικασία που αποσκοπεί να καλλιεργήσει στον θεραπευόμενο τη δυνατότητα να γίνει ο ίδιος θεραπευτής του εαυτού του και τονίζει, παράλληλα, την πρόληψη της υποτροπής. Στη διάρκεια της πρώτης συνεδρίας, ο θεραπευτής ενημερώνει τον θεραπευόμενο σχετικά με τη φύση και την πορεία του προβλήματός του, αναλύει τη διαδικασία της ΓΣΘ, καθώς και το γνωστικό μοντέλο (για παράδειγμα, πώς οι σκέψεις του επηρεάζουν τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά του).

Ο θεραπευτής δηλαδή, δεν βοηθά τον θεραπευόμενο μόνο να θέσει στόχους, να προσδιορίσει και να αξιολογήσει σκέψεις ή να σχεδιάσει την αλλαγή της συμπεριφοράς του, ο θεραπευτής διδάσκει στον θεραπευόμενο τον τρόπο με τον οποίο θα φέρει εις πέρας τις παραπάνω επιδιώξεις. Μετά από κάθε συνεδρία, ο θεραπευτής εξασφαλίζει ότι ο θεραπευόμενος παίρνει μαζί του σημειώσεις που αφορούν τη θεραπευτική πρακτική που προηγήθηκε, ούτως ώστε να μπορεί να ωφεληθεί στο μέγιστο από τις νέες προοπτικές που συζητήθηκαν, τόσο στις επόμενες συνεδρίες όσο και μετά τη λήξη της θεραπείας. 

7. Η ΓΣΘ στοχεύει να είναι χρονικά περιορισμένη. Αρκετές περιπτώσεις κατάθλιψης ή διαταραχών άγχους είναι εφικτό να αντιμετωπιστούν στη διάρκεια 6 έως 14 συνεδριών. Μέσα σε αυτό το χρονικό πλαίσιο, οι στόχοι του θεραπευτή είναι να προσφέρει στον θεραπευόμενο ανακούφιση συμπτωμάτων, να δρομολογήσει και να διευκολύνει την ύφεση της διαταραχής, να βοηθήσει τον θεραπευόμενο να επιλύσει τα πιο πιεστικά προβλήματα που τον απασχολούν και να του διδάξει τρόπους που θα τον βοηθήσουν να αποφύγει κάποια μελλοντική υποτροπή. Ωστόσο, πολλοί ασθενείς χρειάζονται μεγαλύτερο χρονικό διάστημα για να τροποποιήσουν τις άκαμπτες πεποιθήσεις τους και τα δυσλειτουργικά πρότυπα συμπεριφοράς τους. 

8. Η ΓΣΘ αποτελείται από δομημένες συνεδρίες. Ανεξάρτητα από τη διάγνωση και το στάδιο της θεραπείας, όταν η θεραπευτική διαδικασία ακολουθεί συγκεκριμένη δομή μεγιστοποιείται αυτομάτως η αποτελεσματικότητά της. Αρχικά, ο θεραπευτής κάνει έναν έλεγχο διάθεσης, μία σύντομη αναθεώρηση της εβδομάδας και καθορίζει από κοινού με τον θεραπευόμενο την ατζέντα της συνεδρίας. Στη συνέχεια, γίνεται ανασκόπηση των όσων έπρεπε να κάνει ο θεραπευόμενος στο σπίτι, συζητούνται τα προβλήματα της ατζέντας που προσδιορίστηκε στην αρχή της συνεδρίας και τίθεται το νέο θέμα με το οποίο θα πρέπει να ασχοληθεί ο θεραπευόμενος στο σπίτι μέχρι την επόμενη συνεδρία.

Τέλος, ο θεραπευτής προσπαθεί να κατανοήσει τη γνώμη του θεραπευόμενου για τα όσα συζητήθηκαν κατά τη διάρκεια της συνεδρίας. Μία τέτοια δομή βοηθά τον θεραπευτή να κατανοήσει βαθύτερα τη θεραπευτική πρακτική και αυξάνει την πιθανότητα να είναι σε θέση ο ίδιος να περάσει στο φάσμα της αυτοθεραπείας μετά το τέλος των συνεδριών. 

9. Η ΓΣΘ διδάσκει τον θεραπευόμενο να εντοπίζει, να αξιολογεί και να αντιδρά σε διάφορες δυσλειτουργικές σκέψεις και πεποιθήσεις. Ο θεραπευόμενος μπορεί να αντιμετωπίζει πολλές αυτόματες σκέψεις ημερησίως οι οποίες είναι σε θέση να επηρεάζουν τη διάθεση, τη συμπεριφορά και σε μερικές περιπτώσεις να σωματοποιούνται (κυρίως σε αγχώδεις διαταραχές). Ο θεραπευτής, χρησιμοποιώντας, μεταξύ άλλων, τη διαδικασία "καθοδηγούμενης ανακάλυψης", βοηθά το άτομο να εντοπίσει βασικές γνωσιακές λειτουργίες και να υιοθετήσει πιο ρεαλιστικές και ευπροσάρμοστες προοπτικές διαχείρισης των προβλημάτων που του προκαλούν αναστάτωση και διαταράσσουν την εύρυθμη λειτουργία της καθημερινότητάς του. Επιπλέον, ο θεραπευτής δημιουργεί τα επονομαζόμενα «πειράματα συμπεριφοράς» με σκοπό ο θεραπευόμενος να ελέγχει άμεσα τη σκέψη του. 

10. Η ΓΣΘ χρησιμοποιεί ποικίλες τεχνικές με σκοπό να μεταβάλλει τη σκέψη, τη διάθεση και τη συμπεριφορά του θεραπευόμενου. Αν και οι γνωσιακές τεχνικές, όπως η καθοδηγούμενη ανακάλυψη, είναι καθοριστικής σημασίας για τη ΓΣΘ, χρησιμοποιούνται στη θεραπευτική διαδικασία και άλλες θεραπευτικές προσεγγίσεις οι οποίες ενσωματώνονται στο γνωσιακό πλαίσιο. Οι τύποι των τεχνικών που θα επιλέξει ο θεραπευτής καθορίζονται από τη γενική εικόνα του θεραπευόμενου, το πρόβλημα το οποίο είναι προς επίλυση και τους στόχους που έχουν τεθεί για τις συνεδρίες. 

Οι παραπάνω αρχές ισχύουν για όλους τους ασθενείς. Ωστόσο, η θεραπευτική διαδικασία προσαρμόζεται ανάλογα με τη φύση του προβλήματος, το στάδιο της ζωής στο οποίο βρίσκεται ο καθένας, συνυπολογίζοντας ταυτόχρονα το αναπτυξιακό και πνευματικό του επίπεδο, το φύλο και το πολιτιστικό του υπόβαθρο.

Επίσης, η θεραπευτική πρακτική διαφοροποιείται ανάλογα με τους στόχους του θεραπευόμενου, την ικανότητά του να διαμορφώσει έναν ισχυρό θεραπευτικό δεσμό, το κίνητρό του για αλλαγή, τις πιθανές παρελθοντικές θεραπευτικές εμπειρίες, καθώς και τις προτιμήσεις που διατυπώνει για τους τύπους της θεραπευτικής διαδικασίας.  

Βιβλιογραφία

Cognitive Therapy: Basics and Beyond by Judith S. Beck (1995)

Διαβάστε ακόμη για τη γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία: Η θεραπευτική σχέση στη γνωστική συμπεριφορική θεραπεία