Αδηφαγική Διαταραχή (Διαταραχή Υπερφαγίας)

Ακρόαση άρθρου......

Οι Διατροφικές Διαταραχές (ΔΔ) αποτελούν ένα πολυσύνθετο φαινόμενο και επιφέρουν σημαντικά προβλήματα στην υγεία του ατόμου και στην εκδήλωση της ψυχοκοινωνικής του συμπεριφοράς.

Οι πιο κοινές από αυτές, είναι η Nευρική Aνορεξία, η Nευρική Boυλιμία και η Αδηφαγική Διαταραχή ή Διαταραχή Επεισοδίων Υπερφαγίας (Binge Eating Disorder) η οποία εντάχθηκε ως ξεχωριστή Διατροφική Διαταραχή στο DSM-V το 2015 (APA, 2015).

H Αδηφαγική Διαταραχή, χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενα επεισόδια άμετρης κατανάλωσης φαγητού, εν απουσία πείνας, σε σύντομο χρονικό διάστημα (2 ωρών), αίσθημα απώλειας ελέγχου, αδυναμίας διακοπής της κατανάλωσης τροφής και έντονης δυσφορίας (APA, 2013).

Η διατροφική προτίμηση επικεντρώνεται στην κατανάλωση τροφών πλούσιων σε υδατάνθρακες και λιπαρά και σχετίζεται συχνά µε την παχυσαρκία αφού ο επιπολασµός της σε κλινικό πληθυσμό ανέρχεται στο 0,7-3,5% (Erskine, & Whiteford, 2018; Kessler at al, 2013).

Σύμφωνα με το DSM-V για τη διάγνωση της Aδηφαγικής διαταραχής, τα επεισόδια στην ήπια μορφή τους, εμφανίζονται από 1-3 φορές την εβδομάδα ενώ στην ακραία, πάνω από 14 επεισόδια, για μια ελάχιστη περίοδο τριών (3) μηνών, με απουσία σημαντικών αντισταθμιστικών συμπεριφορών (κάθαρση, νηστεία ή υπερβολική άσκηση) μετά από επεισόδιο υπερφαγίας.

Αντ’ αυτού, μπορεί να αναπτυχθούν μυστικοπαθείς συμπεριφορές σε σχέση με το φαγητό λόγω αισθήματος ντροπής ή φόβου για την κρίση των άλλων(ΑPA, 2015; Iqbal & Rehman, 2019; Santomauro, et al, 2021).

Τα υπερφαγικά επεισόδια, συχνά συμβαίνουν σε περιόδους στρες, θυμού ή ανίας σαν ένας τρόπος διαχείρισης των δυσάρεστων συναισθημάτων αλλά αμέσως μετά οι ασθενείς διακατέχονται από αισθήματα αηδίας, ντροπής και ενοχής που δοκιμάζουν την αυτοεκτίμησή τους ενώ παράλληλα τους καθιστούν ευάλωτους για νέα επεισόδια.

Ένας φαύλος κύκλος δημιουργείται ως ένας τρόπος να ανακουφιστεί στιγμιαία η ακραία αγωνία μόνο και μόνο για να προκαλέσει περισσότερο συναισθηματικό πόνο αργότερα (Davis, Graham, & Wildes, 2020; Giel et al, 2022; Brownley et al, 2016).

Η αιτιολογία της Αδηφαγικής διαταραχής είναι πολύπλοκη και περιλαμβάνει μια σύνθετη αλληλεπίδραση γενετικών (συγγένεια 1ου βαθμού), ψυχολογικών (ιστορικό κακοποίησης ή αρνητικών παιδικών εμπειριών) και κοινωνικο-πολιτισμικών παραγόντων (πρότυπα ομορφιάς/σωματικής εικόνας) (Yilmaz, Hardaway & Bulik, 2015).

Σε επίπεδο παθοφυσιολογίας, νευροαπεικονιστικά ευρήματα ασθενών με ΑΔ, υποστηρίζουν παρόμοιες, βλάβες στην επεξεργασία ανταμοιβής, τον ανασταλτικό έλεγχο και τη ρύθμιση των συναισθημάτων, με τη διαταραχή κατάχρησης ουσιών (Lozano-Madrid et al, 2020; Schreiber, Odlaug, Grant, 2013).

Κλινική Αξιολόγηση της Αδηφαγικής Διαταραχής

Η κλινική εκτίμηση ενός ατόμου με Αδηφαγική διαταραχή παρέχει πληροφορίες για τους παράγοντες που επιδρούν στην διατροφική συμπεριφορά, τα αποτελέσματα αυτής της επίδρασης στη ζωή του ασθενούς καθώς και για τον ρόλο των σκέψεων, συναισθημάτων, πεποιθήσεων του ατόμου για τον εαυτό και την εικόνα του σώματος (Wilfley,Wilson, & Agras, 2003).

Είναι σημαντικό να επισημάνουμε ότι η σωστή αξιολόγηση της διαταραχής, θα πρέπει να περιλαμβάνει απαραίτητα την ιατρική, διατροφική και ψυχιατρική εκτίμηση από διεπιστημονική ομάδα για συννοσυρότητες που σχετίζονται με:

• την παχυσαρκία και το υπερβολικό σωματικό βάρος (αυξημένη αρτηριακή πίεση, αντίσταση στην ινσουλίνη, σακχαρώδης διαβήτης κ.α),
• την διατροφική κατάσταση (τρέχον διατροφικό πρότυπο, τύποι υπερφαγίας)
• τις ψυχιατρικές συννοσυρότητες (κατάθλιψη, άγχος, τελειοθηρία, παρορμητικότητα, κατάχρηση ουσιών κ.α) (Treasure, & Nazar2016; Sim et al, 2010; Iqbal & Rehman, 2019).

Επιπλέον, εξειδικευμένοι επαγγελματίες υγείας (ιατρός ψυχολόγος, ψυχίατρος, διατροφολόγος, ενδοκρινολόγος), θα πρέπει καθορίσουν τους στόχους της θεραπείας σχετικά με την αποκατάσταση και διόρθωση πιθανών βιοχημικών ανωμαλιών που έχουν προκληθεί από την αύξηση βάρους, την ρύθμιση διατροφής/απώλεια βάρους ή ακόμα και την φαρμακευτική διαχείριση της επεισοδιακής υπερφαγίας (Hilbert et al, 2019).

Θεραπευτικό Πρωτόκολλο της Αδηφαγικής Διαταραχής

Ο κατάλληλος θεραπευτικός σχεδιασμός για την αντιμετώπιση της Αδηφαγικής διαταραχής θα πρέπει να συνυπολογίζει τα αίτια, την σοβαρότητα, τους ατομικούς παράγοντες και στόχους της ασθενούς.

Σύμφωνα με την βιβλιογραφική ανασκόπηση, ως θεραπεία πρώτης γραμμής για την Αδηφαγική διαταραχή, συνίσταται η Eνισχυμένη Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία (Enhanced Cognitive Behaviour Therapy), (Cooper & Fairburn, 2011; Cuijpers, Donker,Weissman, Ravitz & Cristea, 2016).

Σύμφωνα με την βιβλιογραφική ανασκόπηση, το συγκεκριμένη πρωτόκολλο προτείνεται ως θεραπείας πρώτης γραμμής για όλο το φάσμα των ασθενών με ΔΔ και ειδικότερα για την ΑΔ διότι παράγει τον μεγαλύτερο βαθμό ύφεσης από την υπερφαγία, βελτίωση στην ψυχοπαθολογία της ειδικής διατροφικής διαταραχής, βελτίωση της γενικής ψυχοπαθολογίας όπως η κατάθλιψη (Q da Luz et al, 2021; Smith & Goldschmidt, 2024; Hilbert,2012, 2013; Hilbert et al, 2019; Wilson, 2011).

Σε αυτό το σημείο, είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι το πρωτοκόλλου της CBT-E, για την αντιμετώπιση της πιο περίπλοκης ψυχοπαθολογίας, περιλαμβάνει 2 ακόμα προαιρετικές θεραπευτικές ενότητες:

την Διαπροσωπική θεραπεία (Interpersonal Therapy) που στοχεύει στις διαπροσωπικές δυσκολίες του ασθενούς και την Διαλεκτική Συμπεριφορική Θεραπεία (Dialectical Βehavior Τherapy) που στοχεύει στη συναισθηματική ρύθμιση και την εκπαίδευση δεξιοτήτων για αυτό που ο Fairburn ονόμασε «δυσανεξία στη διάθεση» ή δυσκολία αντιμετώπισης των αρνητικών συναισθημάτων (Cooper & Fairburn, 2011; Fairburn., Cooper, & Shafran, 2003; Cuijpers, Donker, Weissman, Ravitz, Cristea, 2016; Karam, Eichen, Fitzsimmons‐Craft & Wilfley, 2020).

Ως διάρκεια θεραπείας η CBT-E, ορίζει 20 συνεδρίες στην εστιασμένη θεραπεία όταν η υπερφαγία σταματάει γρήγορα και 40 συνεδρίες στην ευρεία μορφή της, όταν υπάρχει πρόσθετη ψυχοπαθολογία (Q da Luz et al, 2021; Smith & Goldschmidt, 2024; Linehan, 2015, 2020;Wilson, 2011).

Στάδια Θεραπείας

Ενισχυμένη Γνωσιακή Συμπεριφορική θεραπεία (CBT-E)
Στο αρχικό στάδιο της θεραπείας, βασικό στοιχείο είναι η δέσμευση του ασθενούς για την απώλεια βάρους που σημαίνει ότι διαπραγματεύεται το κίνητρο του, εξετάζονται τα «οφέλη» της υπερφαγίας, αναδεικνύονται τα αδιέξοδα

Στην ουσία, ο ασθενής καλείται να διαχωρίσει τον εαυτό του από την εγκατεστημένη υπερφαγική ταυτότητα, γι αυτό και θεωρείται απαραίτητη η ψυχοεκπαίδευση του, στην CBT-Ε, υπογραμμίζοντας έτσι τις συσχετίσεις μεταξύ των πιέσεων για αδυνάτισμα, της περιοριστικής δίαιτας, της χαμηλής αυτοεκτίμησης και της υπερφαγίας (Iacovino, Gredysa, Altman, Wilfley, 2012;Hilbert, 2013, 2019).

Οι θεωρητικές βάσεις της CBT για την Αδηφαγική διαταραχή προτείνουν ότι ο περιορισμός προκαλεί την υπερφαγία, η οποία οδηγεί σε μεγαλύτερη αυτοσυγκράτηση και επιταχύνει έναν νέο κύκλο αδηφαγίας.

Η CBT-E, διακόπτει αυτόν τον κύκλο επιχειρώντας να μειώσει τον διατροφικό περιορισμό και τη χαοτική διατροφή μέσω συμπεριφορικών και γνωστικών παρεμβάσεων, με τελικό στόχο την τροποποίηση των βασικών σχημάτων γύρω από τον εαυτό και τους άλλους προκειμένου να μειωθεί η υπερφαγία (Cooper & Fairburn, 2011; Fairburn., Cooper, & Shafran, 2003).

Προτείνονται στην ασθενή:
Στρατηγικές συμπεριφοράς, αυτοέλεγχος των διατροφικών συνηθειών για την παρακολούθηση της πρόσληψης τροφής π.χ. κατανάλωσης τακτικών γευμάτων και σνακ, αυτοέλεγχος συμπεριφορών

Υγιεινά και ρεαλιστικά πρότυπα διατροφής για την σταδιακή απώλεια βάρους, σε συνεργασία με την διεπιστημονική ομάδα και συμβαδίζοντας με τις ψυχολογικές αλλαγές που επιφέρει η ψυχοθεραπεία (Iacovino, Gredysa, Altman, Wilfley, 2012)

Συμπεριφορική οριοθέτηση και γνωσιακή αλλαγή των πεποιθήσεων του ασθενούς για την εικόνα του σώματος του π.χ. αναδιάρθρωση δυσλειτουργικών σκέψεων και πεποιθήσεων σχετικά με το σωματικό βάρος και το σχήμα του ατόμου

Δραστηριότητες που ενθαρρύνουν την εκτίμηση όλων των σωματικών σχημάτων/μεγεθών, την ανάπτυξη της αυτοαξιολόγησης και την αποφυγή σύγκριση και αμφισβήτησης των μη ρεαλιστικών προτύπων ομορφιάς (Cooper & Fairburn, 2011; Cuijpers, Donker,Weissman, Ravitz & Cristea, 2016; Hilbert, 2017).
Διαπροσωπική, Διαλεκτική Συμπεριφορική θεραπεία

Η δεύτερη φάση της θεραπείας αφορά α) στον εντοπισμό των διαπροσωπικών προβληματικών περιοχών και β) την δυσκολία ρύθμιση του συναισθήματος.
Σύμφωνα με την Διαπροσωπική Θεραπεία (IPT), οι διαπροσωπικοί στρεσογόνοι παράγοντες συμβάλλουν στη χρήση της υπερφαγίας ως τρόπου αντιμετώπισης των αρνητικών συναισθημάτων (Cuijpers et al., 2016; Ivanova, Tasca, Proulx & Bissasda, 2017).

Βάσει αυτού του μοντέλου, η θεραπεία, θα πρέπει να επικεντρώνεται σε 4 κύριους τομείς:

• Αναγνώριση Διαπροσωπικών ελλείψεων
• Συγκρούσεις ρόλων
• Μεταβάσεις ρόλων
• Θλίψη ή Απώλεια (Karam, Eichen, Fitzsimmons‐Craft, & Wilfley, 2020; Ivanova, et al, 2015).

Σχετικά με την δυσκολία ρύθμισης του συναισθήματος, η Διαλεκτική θεραπεία (DBT), υποστηρίζει ότι η δυσρύθμιση αυτή, οδηγεί σε παθολογικές ή δυσπροσαρμοστικές συμπεριφορές, όπως η υπερφαγία.

Το πρωτόκολλο της Διαλεκτικής, στοχεύει στην αντιμετώπιση της σοβαρής δυσλειτουργίας των συναισθημάτων μέσω της επίτευξης επάρκειας, στην ρύθμιση συναισθημάτων και την διαπροσωπική αποτελεσματικότητα (Linehan, 2020; Ben-Porath, et al, 2020).

Στο σημείο αυτό, ο ασθενής καλείται να προχωρήσει στην επίλυση ζητημάτων, αναγνωρίζοντας αρχικά την επάρκεια του εαυτού, τα όρια του σε αντιδιαστολή με εξωπραγματικές απαιτήσεις και την ανοχή των δυσάρεστων συναισθημάτων δίχως την ανάγκη αποφυγής ή αντιστάθμισης (DBT) (Ben-Porath, et al.,2020).

Εισάγονται στρατηγικές για την σύνθεση ή ολοκλήρωση αντίθετων θέσεων π.χ της αηδίας και ευχαρίστησης που υπάρχουν στα υπερφαγικά επεισόδια και στην αποδοχή της αμφιθυμίας μέσω της ενσυνειδητότητας, στην ρύθμιση των συναισθημάτων μέσω της ανοχής στην αγωνία και στην ανάπτυξη της διαπροσωπικής αποτελεσματικότητας για την αλλαγή της διατροφική της συμπεριφοράς (Smith& Goldschmidt,2024; Linehan, 2015, 2020).

Στην τρίτη και τελική ενότητα, η θεραπεία προσανατολίζεται όλο και περισσότερο στο μέλλον και επικεντρώνεται στην παρουσίαση τεχνικών πρόληψης της υποτροπής, όπως η επίλυση προβλημάτων και η αντιμετώπιση ευάλωτων καταστάσεων, με την ελπίδα να διατηρηθούν μακροπρόθεσμα οι αλλαγές που έγιναν στη θεραπεία (CBT-E) (Hilbert, 2013).

Εξετάζονται και αξιολογούνται τα κέρδη, εκπονούνται σχέδια για τη διατήρηση των βελτιώσεων και σκιαγραφείται η υπολειπόμενη εργασία (ΙPT) και είναι η στιγμή που χρειάζεται να ενταχθούν στη θεραπεία οι σημαντικοί άλλοι (οικογένεια, ζευγάρι) ή/και να αναζητηθούν τρόποι διεύρυνσης των κοινωνικών στηριγμάτων του ασθενούς (DBT) (Karam, Eichen, Fitzsimmons‐Craft, 2020).

Το τελευταίο είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τη διατήρηση του θεραπευτικού αποτελέσματος (Linehan, 2020; Smith & Goldschmidt,2024; Karam, Eichen, Fitzsimmons‐Craft, & Wilfley, 2020).

Συμπερασματικά, το θεραπευτικό πρωτόκολλο της Eνισχυμένης Γνωσιακής Συμπεριφορικής Θεραπείας (CBT-E), αντιπροσωπεύει έναν συνδυασμό των πλέον αποτελεσματικών θεραπειών που μπορούν να παράξουν ισχυρά αποτελέσματα, μέσω διαφορετικών στρατηγικών αντιμετώπισης (Q da Luz et al, 2021; Wilson, 2011; Karam, Eichen, Fitzsimmons‐Craft, 2020; Q da Luz et al, 2021).

Ωστόσο, εξακολουθούν να υπάρχουν κρίσιμα εμπόδια και κενά στη γνώση που υπογραμμίζουν την ανάγκη για συνεχή έρευνα και ενδεχομένως βελτίωση των υπαρχόντων θεωρητικών μοντέλων.

Βιβλιογραφία

American Psychiatric Association. (2015). Feeding and eating disorders: DSM-5® selections. American Psychiatric Pub.

Ben-Porath, D., Duthu, F., Luo, T., Gonidakis, F., Compte, E. J., & Wisniewski, L. (2020). Dialectical behavioral therapy: an update and review of the existing treatment models adapted for adults with eating disorders. Eating Disorders, 28(2), 101-121.

Brownley, K. A., Berkman, N. D., Peat, C. M., Lohr, K. N., Cullen, K. E., Bann, C. M., & Bulik, C. M. (2016). Binge-eating disorder in adults: a systematic review and meta-analysis. Annals of internal medicine, 165(6), 409-420.

Cooper, Z., & Fairburn, C. G. (2011). The evolution of “enhanced” cognitive behavior therapy for eating disorders: Learning from treatment nonresponse. Cognitive and behavioral practice, 18(3), 394-402.
Cuijpers, P., Donker, T., Weissman, M. M., Ravitz, P., & Cristea, I. A. (2016). Interpersonal psychotherapy for mental health problems: a comprehensive meta-analysis. American Journal of Psychiatry, 173(7), 680-687.

Davis, H. A., Graham, A. K., & Wildes, J. E. (2020). Overview of binge eating disorder. Current Cardiovascular Risk Reports, 14, 1-10.

Erskine, H. E., & Whiteford, H. A. (2018). Epidemiology of binge eating disorder. Current opinion in psychiatry, 31(6), 462-470.Fairburn, C. G. (2008). Cognitive behavior therapy and eating disorde

Fairburn, C. G., Cooper, Z., & Shafran, R. (2003). Cognitive behaviour therapy for eating disorders: A “transdiagnostic” theory and treatment. Behaviour research and therapy, 41(5), 509-528.

Giel, K. E., Bulik, C. M., Fernandez-Aranda, F., Hay, P., Keski-Rahkonen, A., Schag, K., ... & Zipfel, S. (2022). Binge eating disorder. Nature reviews disease primers, 8(1), 16.

Hilbert, A. (2013). Cognitive-behavioral therapy for binge eating disorder in adolescents: study protocol for a randomized controlled trial. Trials, 14, 1-11.

Hilbert, A., Bishop, M. E., Stein, R. I., Tanofsky-Kraff, M., Swenson, A. K., Welch, R. R., & Wilfley, D. E. (2012). Long-term efficacy of psychological treatments for binge eating disorder. The British Journal of Psychiatry, 200(3), 232-237.

Iqbal, A., & Rehman, A. (2019). Binge eating disorder.

Ivanova, I. V., Tasca, G. A., Hammond, N., Balfour, L., Ritchie, K., Koszycki, D., & Bissada, H. (2015). Negative affect mediates the relationship between interpersonal problems and binge‐eating disorder symptoms and psychopathology in a clinical sample: A test of the interpersonal model. European Eating Disorders Review, 23(2), 133-138.

Ivanova, I. V., Tasca, G. A., Proulx, G., & Bissasda, H. (2017). Contribution of interpersonal problems to eating disorder psychopathology via negative affect in treatment‐seeking men and women: Testing the validity of the interpersonal model in an understudied population. Clinical psychology & psychotherapy, 24(4), 952-964.

Karam, A. M., Eichen, D. M., Fitzsimmons‐Craft, E. E., & Wilfley, D. E. (2020). An examination of the interpersonal model of binge eating over the course of treatment. European Eating Disorders Review, 28(1), 66-78.

Kessler, R. C., Berglund, P. A., Chiu, W. T., Deitz, A. C., Hudson, J. I., Shahly, V., ... & Xavier, M. (2013). The prevalence and correlates of binge eating disorder in the World Health Organization World Mental Health Surveys. Biological psychiatry, 73(9), 904-914.

Kessler, R. M., Hutson, P. H., Herman, B. K., & Potenza, M. N. (2016). The neurobiological basis of binge-eating disorder. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 63, 223-238.

Linehan, M. M. (2015). DBT® Skills Training: manuale. Cortina.

Linehan, M. M. (2020). Dialectical behavior therapy in clinical practice. Guilford Publications.

Lozano-Madrid, M., Clark Bryan, D., Granero, R., Sánchez, I., Riesco, N., Mallorquí-Bagué, N., ... & Fernández-Aranda, F. (2020). Impulsivity, emotional dysregulation and executive function deficits could be associated with alcohol and drug abuse in eating disorders. Journal of clinical medicine, 9(6), 1936.

Q da Luz, F., Hay, P., Wisniewski, L., Cordas, T., & Sainsbury, A. (2021). The treatment of binge eating disorder with cognitive behavior therapy and other therapies: An overview and clinical considerations. Obesity Reviews, 22(5), e13180.
Santomauro, D. F., Melen, S., Mitchison, D., Vos, T., Whiteford, H., & Ferrari, A. J. (2021). The hidden burden of eating disorders: an extension of estimates from the Global Burden of Disease Study 2019. The Lancet Psychiatry, 8(4), 320-328.

Schreiber, L. R., Odlaug, B. L., & Grant, J. E. (2013). The overlap between binge eating disorder and substance use disorders: Diagnosis and neurobiology. Journal of Behavioral Addictions, 2(4), 191-198.

Sim, L. A., McAlpine, D. E., Grothe, K. B., Himes, S. M., Cockerill, R. G., & Clark, M. M. (2010, August). Identification and treatment of eating disorders in the primary care setting. In Mayo Clinic Proceedings (Vol. 85, No. 8, pp. 746-751). Elsevier.

Smith, K. E., & Goldschmidt, A. B. (2024). Treatment of Binge-Eating Disorder Across the Lifespan: An Updated Review of the Literature and Considerations for Future Research. Current Obesity Reports, 1-8.

Treasure, J., & Nazar, B. P. (2016). Interventions for the carers of patients with eating disorders. Current Psychiatry Reports, 18, 1-7.

Wilfley, D. E., Wilson, G. T., & Agras, W. S. (2003). The clinical significance of binge eating disorder. International journal of eating disorders, 34(S1), S96-S106.
Wilson, G. T. (2011). Treatment of binge eating disorder. Psychiatric Clinics, 34(4), 773-783.

Yilmaz, Z., Hardaway, J. A., & Bulik, C. M. (2015). Genetics and epigenetics of eating disorders. Advances in genomics and genetics, 131-150.