Επιστημονικά Τεκμηριωμένες Ψυχοθεραπευτικές Παρεμβάσεις για την Αντιμετώπιση της Ιδεοψυχαναγκαστικής Διαταραχής

Ακρόαση άρθρου......

Η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (ΙΨΔ) αποτελεί μια χρόνια ψυχική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από την παρουσία ιδεοληψιών και/ή ψυχαναγκασμών, οι οποίοι επηρεάζουν σημαντικά την ποιότητα ζωής του ατόμου (Stein et al., 2019).

Για την αναζήτηση αποτελεσματικών θεραπευτικών παρεμβάσεων και την αντιμετώπιση της, έχουν διεξαχθεί πλήθος ερευνών, με στόχο την κατανόηση της φύσης της διαταραχής και την ανάπτυξη επιστημονικά τεκμηριωμένων προσεγγίσεων.

Το παρόν άρθρο εστιάζει στην ανασκόπηση της διεθνούς βιβλιογραφίας σχετικά με τις κύριες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις για την ΙΨΔ, εξετάζοντας τη θεωρητική βάση και την αποτελεσματικότητα τους.

Επιπλέον διερευνάται ένα εύρος παρεμβάσεων με σκοπό την ολιστική προσέγγιση του θέματος. Στόχος της ανασκόπησης είναι να αναδείξει τις θεραπευτικές επιλογές και να προωθήσει την κατανόηση των παραγόντων που επηρεάζουν την αποτελεσματικότητα αυτών των παρεμβάσεων, συμβάλλοντας στην κλινική πρακτική και την ανάπτυξη εξατομικευμένων στρατηγικών θεραπείας.

Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή

Η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (Obsessive Compulsive Disorder) είναι μια αγχώδης διαταραχή, επηρεάζει το 1-3% του παγκόσμιου πληθυσμού και εμφανίζεται ελαφρώς συχνότερα στις γυναίκες.

Χαρακτηρίζεται από παρουσία ιδεοληψιών (επίμονες, παρεισφρητικές σκέψεις ή εικόνες που θεωρούνται μη λογικές, με θεματολογία τον φόβο μόλυνσης, πρόκληση βλάβης, βία κ.α.), ψυχαναγκασμών (συμπεριφορές που μειώνουν το άγχος ή προλαμβάνουν επίφοβες καταστάσεις) ή και των δύο, που απαιτούν πολύ χρόνο, προκαλούν έντονη δυσφορία ή μειωμένη λειτουργικότητα σε σημαντικές πτυχές της ζωής του ατόμου.

Σύμφωνα με το DSM-5 τα συμπτώματα δεν πρέπει να προκαλούνται από «φυσιολογικές επιδράσεις ουσίας ή άλλη σωματική κατάσταση και δεν εξηγούνται καλύτερα από άλλη ψυχική διαταραχή».

Η ΙΨΔ εμφανίζει συννοσηρότητα με τη Σωματοδυσμορφική Διαταραχή, τη Διαταραχή Συσσώρευσης, αγχώδεις διαταραχές, κατάθλιψη και διαταραχές χρήσης ουσιών (Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία, 2015· Kring & Johnson, 2023).

Ψυχοθεραπευτικές Παρεμβάσεις

Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT) με Έκθεση και Παρεμπόδιση Αντίδρασης (ERP)

Η CBT με έμφαση στην ERP θεωρείται η πλέον η πιο αποτελεσματική παρέμβαση πρώτης γραμμής, με κάποιες έρευνες να αμφισβητούν την πρωτοκαθεδρία της έναντι άλλων ψυχοθεραπευτικών προσεγγίσεων (Ferrando & Selai, 2021· Reid et al., 2021). Η θεωρητική βάση της CBT βασίζεται στην γνωσιακή θεραπεία του Aaron Beck, που υποστηρίζει ότι οι κρίσιμοι παράγοντες συντήρησης της διαταραχής είναι οι δυσπροσαρμοστικές πεποιθήσεις και λανθασμένες ερμηνείες σχετικά με τις εμμονές (Kim et al., 2020).

Η CBT θεραπεία επικεντρώνεται στην έκθεση σε καταστάσεις που προκαλούν ψυχαναγκασμούς και άγχος και αποφυγή εκτέλεσης καταναγκαστικού τελετουργικού αλλά και καταναγκαστικής σκέψης. Σκοπός της έκθεσης είναι να αποσβεστεί το άγχος και στην αποφυγή καταναγκαστικής πράξης σκέψης ο θεραπευόμενος να εκτεθεί στο προκληθέν συναίσθημα (άγχος) σε όλη του την ένταση. Η τεχνική της ERP έχει σκοπό την συστηματική απευαισθητοποίηση των ερεθισμάτων ξεκινώντας με τα «μικρότερης απειλής» (Kring & Johnson, 2023).

Η αποτελεσματικότητα της CBT με ERP είναι τεκμηριωμένη σε μεγάλο αριθμό ερευνών δείχνοντας σημαντική μείωση των συμπτωμάτων και είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική με συνδυαστική πρόσληψη SSRIs (Stephenson et al., 2024).

Θεραπεία Αποδοχής και Δέσμευσης (ACT)

Η ACT αποτελεί μια σύγχρονη προσέγγιση στη θεραπεία της ΙΨΔ και αποτελεί την πιο σημαντική μεταξύ των ψυχοθεραπειών του «τρίτου κύματος». Η ACT στηρίζεται στον λειτουργικό κοντεξτουαλισμό, αξιολογώντας τη συμπεριφορά σύμφωνα με το πλαίσιο που προκύπτει.

Ο θεραπευόμενος μαθαίνει να δέχεται όλα τα συναισθήματα ως κομμάτι της ιστορίας του, ενώ ενθαρρύνεται να εντοπίσει τις σημαντικές αξίες του και να ζήσει με βάση αυτές. Η αποτελεσματικότητα της ACT έχει αποδειχθεί, ως ξεχωριστής θεραπείας σε ένα μεγάλο εύρος ψυχολογικών και σωματικών δυσκολιών (Philip & Cherian, 2020) καθώς και συνδυαστικά με την ERP (Twohig et al., 2018).

Ενσυνειδητότητα (Mindfulness)

Ως ενσυνειδητότητα ορίζεται η επίγνωση που προκύπτει από την εστίαση της προσοχής στο παρόν χωρίς κριτική διάθεση και έχει ενσωματωθεί σε προγράμματα όπως η Γνωσιακή Θεραπεία Βασισμένη στην Ενσυνειδητότητα (MBCT) και Mindfulness-Based Stress Reduction (MBSR).

Έρευνες δείχνουν ότι η χρήση τους ως επικουρικές θεραπείες στην ΙΨΔ μπορεί να βοηθήσει ασθενείς που εξακολουθούν να εμφανίζουν ενδείξεις της διαταραχής μετά την ολοκλήρωση της CBT, παρέχοντας επιπλέον ανακούφιση των υπολειπόμενων συμπτωμάτων (Fairfax, 2018· Hale et al., 2012).

Λοιποί Τύποι Προσεγγίσεων

Τέλος ένα νέο κύμα μελετών έχει ξεκινήσει και μελετά επιπλέον μεθόδους/προσεγγίσεις όπως η μεταγνωστική θεραπεία, η θεραπεία μείωσης ιδεασμού κινδύνου κ.α. με αρχικές ενδείξεις που υποστηρίζουν την αποτελεσματικότητά τους. Καμία από αυτές τις νεότερες θεραπείες δεν έχει συγκριθεί επαρκώς με καθιερωμένες θεραπείες με αποτέλεσμα την ανάγκη περαιτέρω μελέτης (Manjula & Sudhir, 2019).

Λοιποί Τύποι Θεραπείας

Φαρμακοθεραπεία
Σύγχρονες έρευνες για τη φαρμακοθεραπεία της ΙΨΔ επικεντρώνονται κυρίως στη χρήση εκλεκτικών αναστολέων επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRIs), καθώς έχουν λιγότερες παρενέργειες. Μελέτες δείχνουν ότι αυτοί οι παράγοντες μειώνουν σημαντικά τα συμπτώματα της ΙΨΔ. Ωστόσο, περίπου 30% των ασθενών δεν ανταποκρίνονται στη φαρμακευτική αγωγή, ενώ η διακοπή της θεραπείας ενδέχεται να προκαλέσει υποτροπή (Del Casale et al., 2018· Kring & Johnson, 2023). Εντούτοις η ανάγκη για εξατομικευμένες θεραπευτικές προσεγγίσεις παραμένει, καθώς η ανταπόκριση στη θεραπεία διαφέρει μεταξύ των ατόμων.

Υπνοθεραπεία
Η Υπνοθεραπεία ως μέθοδος για την θεραπεία της ΙΨΔ, μέσω της επικεντρωμένης προσοχής, εμβάθυνσης και μάθησης σε βαθύτερο επίπεδο διευκολύνει την επεξεργασία και τροποποίηση των αρνητικών σκέψεων και συμπεριφορών. Μελέτες δείχνουν ότι η μέθοδος μπορεί να μειώσει τα συμπτώματα της διαταραχής (Obukhov, 2024) ως τεχνική που ενισχύει την αποτελεσματικότητα άλλων θεραπευτικών προσεγγίσεων (Pang et al., 2024). Λόγω μικρής κλίμακας έρευνας απαιτούνται περαιτέρω κλινικές δοκιμές για να κριθεί η αποτελεσματικότητα της στη θεραπεία της ΙΨΔ.

Άλλοι τύποι θεραπείας
Ένας ακόμα τύπος θεραπείας είναι η βαθιά εγκεφαλική διέγερση (εγκεφαλική εμφύτευση ηλεκτροδίων), η οποία εφαρμόζεται σε άτομα με ανθεκτική ΙΨΔ που δεν ανταποκρίνονται σε άλλες θεραπείες. Η αποτελεσματικότητά της ανέρχεται άνω του 50%, με τους ασθενείς να βιώνουν σημαντική ανακούφιση εντός 2 μηνών από την έναρξη της θεραπείας (Kring & Johnson, 2023). Παρά την υποσχόμενη αποτελεσματικότητα, απαιτούνται περαιτέρω μελέτες για την αξιολόγηση μακροπρόθεσμων αποτελεσμάτων της μεθόδου.

Η ανασκόπηση των ψυχοθεραπευτικών προσεγγίσεων για την Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή αναδεικνύει την Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία με Έκθεση και Παρεμπόδιση Αντίδρασης ως την πιο αποτελεσματική παρέμβαση, με ποσοστά βελτίωσης μέχρι 76%.

Ωστόσο, εναλλακτικές προσεγγίσεις, όπως η Θεραπεία Αποδοχής και Δέσμευσης και η ενσυνειδητότητα, δείχνουν υποσχόμενα αποτελέσματα, ειδικά για ασθενείς που συνεχίζουν να παρουσιάζουν συμπτώματα μετά τη θεραπεία με CBT. Οι περιορισμοί των μεθόδων της Υπνοθεραπείας και των λοιπών τύπων προσεγγίσεων αναδεικνύουν την ανάγκη για περαιτέρω κλινικές δοκιμές, ιδιαίτερα για τη σύγκριση της αποτελεσματικότητας αυτών των προσεγγίσεων με την CBT.

Επιπλέον, η φαρμακευτική αγωγή με SSRIs είναι αποτελεσματική για το 60-70% των ασθενών, ενώ ο συνδυασμός φαρμάκων με ψυχοθεραπεία φαίνεται να ενισχύει τα αποτελέσματα. Μελλοντική έρευνα μπορεί να επικεντρωθεί στη συγκριτική αξιολόγηση εναλλακτικών θεραπειών, όπως η ACT και η ενσυνειδητότητα, σε σύγκριση με την CBT καθώς και η μελέτη θεραπευτικών στρατηγικών εξατομικευμένες στις ατομικές ανάγκες των ασθενών.

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία. (2015). Διαγνωστικά κριτήρια από DSM-5TM (5th ed.). Ιατρικές Εκδόσεις Λίτσας.

Fairfax, H. (2018). Mindfulness and Obsessive compulsive Disorder; Implications for Psychological Intervention. Journal of Mental Health and Clinical Psychology, 2(4), 55–63. doi.org/10.29245/2578-2959/2018/4.1146

Ferrando, C., & Selai, C. (2021). A systematic review and meta-analysis on the effectiveness of exposure and response prevention therapy in the treatment of Obsessive-Compulsive Disorder. Journal of Obsessive-Compulsive and Related Disorders, 31, 100684. doi.org/10.1016/j.jocrd.2021.100684

Hale, L., Strauss, C., & Taylor, B. L. (2012). The Effectiveness and Acceptability of Mindfulness-Based Therapy for Obsessive Compulsive Disorder: A Review of the literature. Mindfulness, 4(4), 375–382. doi.org/10.1007/s12671-012-0137-y

Kim, J., Kang, H., Lee, J., Kim, S., Shin, I., & Kim, J. (2020). Advanced Cognitive-Behavioral Treatment Model with Exposure-Response Prevention for Treating Obsessive-Compulsive Disorder. Psychiatry Investigation, 17(11), 1060–1063. doi.org/10.30773/pi.2020.0340

Kring, A., & Johnson, S. (2023). Ψυχοπαθολογία: Η επιστήμη και η αντιμετώπιση των ψυχολογικών διαταραχών (1st ed.). Gutenberg.

Manjula, M., & Sudhir, P. (2019). New-wave behavioral therapies in obsessive-compulsive disorder: Moving toward integrated behavioral therapies. Indian Journal of Psychiatry, 61(7), 104. doi.org/10.4103/psychiatry.indianjpsychiatry_531_18

Obukhov, N. V. (2024). A Multicomponent Cognitive-Behavioral Hypnotic Approach for Obsessive-Compulsive Disorder Treatment: A Case Study. International Journal of Clinical and Experimental Hypnosis, 72(4), 418–434. hdoi.org/10.1080/00207144.2024.2391358

Pang, J. W. V., Subramaniam, P., Amit, N., Wahab, S., & Moustafa, A. A. (2024). Hypnotherapy as Treatment for Depression: A scoping review. International Journal of Clinical and Experimental Hypnosis, 72(2), 155–188. doi.org/10.1080/00207144.2024.2317193

Philip, J., & Cherian, V. (2020). Acceptance and commitment therapy in the treatment of Obsessive-Compulsive Disorder: A systematic review. Journal of Obsessive-Compulsive and Related Disorders, 28, 100603. doi.org/10.1016/j.jocrd.2020.100603

Reid, J. E., Laws, K. R., Drummond, L., Vismara, M., Grancini, B., Mpavaenda, D., & Fineberg, N. A. (2021). Cognitive behavioural therapy with exposure and response prevention in the treatment of obsessive-compulsive disorder: A systematic review and meta-analysis of randomised controlled trials. Comprehensive Psychiatry, 106, 152223. doi.org/10.1016/j.comppsych.2021.152223

Stein, D. J., Costa, D. L. C., Lochner, C., Miguel, E. C., Reddy, Y. C. J., Shavitt, R. G., Van Den Heuvel, O. A., & Simpson, H. B. (2019). Obsessive–compulsive disorder. Nature Reviews Disease Primers, 5(1). doi.org/10.1038/s41572-019-0102-3

Stephenson, C., Philipp-Muller, A., Moghimi, E., Nashed, J. Y., Cook, D. J., Shirazi, A., Milev, R., & Alavi, N. (2024). Effects of cognitive behavioural therapy and exposure–response prevention on brain activation in obsessive–compulsive disorder patients: systematic review and meta-analysis. European Archives of Psychiatry and Clinical Neuroscience. doi.org/10.1007/s00406-024-01852-6

Twohig, M. P., Abramowitz, J. S., Smith, B. M., Fabricant, L. E., Jacoby, R. J., Morrison, K. L., Bluett, E. J., Reuman, L., Blakey, S. M., & Ledermann, T. (2018). Adding acceptance and commitment therapy to exposure and response prevention for obsessive-compulsive disorder: A randomized controlled trial. Behaviour Research and Therapy, 108, 1–9. doi.org/10.1016/j.brat.2018.06.005