Το Άγχος και η Επίδρασή του στις Εκτελεστικές Λειτουργίες: Μηχανισμοί και Παρεμβάσεις

Ακρόαση άρθρου......

Το άγχος αποτελεί μια φυσιολογική άμυνα του οργανισμού απέναντι σε διάφορες απειλές ή απαιτητικές καταστάσεις. Σε βραχυπρόθεσμο επίπεδο, το άγχος μπορεί να ενισχύσει την προσοχή και την επαγρύπνηση, επιτρέποντας στο άτομο να ανταποκριθεί πιο αποτελεσματικά σε στρεσογόνες καταστάσεις (1).

Ωστόσο, όταν το άγχος είναι υπερβολικό ή χρόνιο, δημιουργεί δυσμενείς επιπτώσεις στη σωματική και ψυχική υγεία, επηρεάζοντας αρνητικά τη γνωστική λειτουργία και την καθημερινή λειτουργικότητα του ατόμου (2).

Οι Εκτελεστικές Λειτουργίες και η Διαχείριση του Άγχους

Οι εκτελεστικές λειτουργίες αναφέρονται σε ένα σύνολο ανώτερων γνωστικών διεργασιών που εμπλέκονται στη ρύθμιση της συμπεριφοράς, στη διαχείριση πληροφοριών και στην προσαρμογή σε νέες καταστάσεις (3,4).

Περιλαμβάνουν βασικές δεξιότητες όπως:

Αυτορρύθμιση, η οποία διασφαλίζει τη διατήρηση της συναισθηματικής ισορροπίας και τον έλεγχο των παρορμητικών αντιδράσεων.

Για παράδειγμα, ένας μαθητής που αγχώνεται πριν από μια σημαντική εξέταση μπορεί να χρησιμοποιήσει τεχνικές αυτορρύθμισης, όπως βαθιές αναπνοές και θετική αυτο-ομιλία, για να ηρεμήσει και να επικεντρωθεί στην ύλη που πρέπει να διαβάσει. Αντί να πανικοβληθεί και να εγκαταλείψει τη μελέτη λόγω του άγχους του, καταφέρνει να ρυθμίσει τα συναισθήματά του, διατηρώντας την προσοχή του στην προετοιμασία για την εξέταση.

Μνήμη εργασίας, η οποία επιτρέπει την προσωρινή αποθήκευση και επεξεργασία πληροφοριών, διευκολύνοντας την ορθολογική αξιολόγηση των καταστάσεων.

Για παράδειγμα, ένας μαθητής που συμμετέχει σε μια προφορική εξέταση πρέπει να διατηρήσει στο μυαλό του την ερώτηση του εξεταστή, να ανακαλέσει σχετικές πληροφορίες από τη μνήμη του και να διαμορφώσει τη σωστή απάντηση, παρά το άγχος που μπορεί να αισθάνεται εκείνη τη στιγμή. Αν η μνήμη εργασίας του είναι επιβαρυμένη λόγω στρες, μπορεί να δυσκολευτεί να οργανώσει τις σκέψεις του και να απαντήσει με σαφήνεια.

Γνωστική ευελιξία, η οποία υποστηρίζει την προσαρμογή σε μεταβαλλόμενες συνθήκες και την αναζήτηση εναλλακτικών λύσεων.

Για παράδειγμα, μια ομάδα μαθητών προετοιμάζεται για μια σημαντική παρουσίαση, όταν ξαφνικά αντιμετωπίζει τεχνικά προβλήματα με τον εξοπλισμό που θα χρησιμοποιήσει για την παρουσίαση. Αντί να πανικοβληθεί, προσαρμόζεται άμεσα χρησιμοποιώντας έναν εναλλακτικό τρόπο παρουσίασης, όπως τη χρήση γραπτών σημειώσεων ή ενός πίνακα. Αυτή η ικανότητα να προσαρμόζεται γρήγορα στις αλλαγές και να βρίσκει νέες λύσεις μειώνει το άγχος και ενισχύει την αποτελεσματικότητα. (5).

Οι εκτελεστικές λειτουργίες παίζουν κρίσιμο ρόλο στη διαχείριση του άγχους, καθώς συμβάλλουν στην αποτελεσματική αξιολόγηση των στρεσογόνων παραγόντων και στη ρύθμιση των συναισθηματικών και συμπεριφορικών αντιδράσεων.

Επιπτώσεις του Άγχους στις Εκτελεστικές Λειτουργίες

Το χρόνιο ή υπερβολικό άγχος δύναται να επηρεάσει δυσμενώς τις εκτελεστικές λειτουργίες, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο γνωστικής δυσλειτουργίας και αυξημένης ψυχολογικής επιβάρυνσης.

Οι κυριότερες επιπτώσεις περιλαμβάνουν:

• Μειωμένη ικανότητα συγκέντρωσης, οδηγώντας σε δυσκολίες στην ολοκλήρωση γνωστικών ή επαγγελματικών δραστηριοτήτων (2).
• Εξασθένηση της μνήμης εργασίας, δυσχεραίνοντας την προσωρινή αποθήκευση και ανάκληση πληροφοριών (6).
• Δυσκολίες στη λήψη αποφάσεων, λόγω μειωμένης ικανότητας ανάλυσης δεδομένων και επιλογής κατάλληλων λύσεων.

Οι ανωτέρω επιπτώσεις αποδίδονται σε αλλοιώσεις στη λειτουργία του προμετωπιαίου φλοιού, που διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στις εκτελεστικές λειτουργίες και στην αυτορρύθμιση του άγχους.

Παρεμβάσεις για τη Βελτίωση των Εκτελεστικών Λειτουργιών και τη Διαχείριση του Άγχους

Η ενίσχυση των εκτελεστικών λειτουργιών μπορεί να συμβάλει στη βελτίωση της ανθεκτικότητας απέναντι στο άγχος. Επιστημονικά τεκμηριωμένες παρεμβάσεις περιλαμβάνουν:

Φυσική Δραστηριότητα
Η τακτική σωματική άσκηση παίζει καθοριστικό ρόλο στη διαχείριση του άγχους και τη βελτίωση της ψυχικής υγείας. Δραστηριότητες όπως η αερόβια άσκηση (τρέξιμο, ποδηλασία, κολύμβηση), η γιόγκα και ο χορός όχι μόνο ενισχύουν τη φυσική κατάσταση, αλλά συμβάλλουν επίσης στην καλύτερη ρύθμιση του στρες (7).

Έρευνες δείχνουν ότι η συστηματική άσκηση αυξάνει την παραγωγή ενδορφινών, των λεγόμενων «ορμονών της χαράς», ενώ ταυτόχρονα μειώνει τα επίπεδα κορτιζόλης, της βασικής ορμόνης του στρες (8). Επιπλέον, η φυσική δραστηριότητα προάγει την καλύτερη οξυγόνωση του εγκεφάλου, ενισχύει τη γνωστική ευελιξία και βελτιώνει τη συγκέντρωση και τη μνήμη (9).

Μελέτες δείχνουν ότι η αερόβια άσκηση μπορεί να αυξήσει τον όγκο του ιππόκαμπου, μιας εγκεφαλικής περιοχής που σχετίζεται με τη μάθηση και τη μνήμη, γεγονός που την καθιστά ιδιαίτερα χρήσιμη για την πρόληψη της γνωστικής έκπτωσης (cognitive decline-10). Παράλληλα, η γιόγκα και οι πρακτικές διαλογισμού έχουν αποδειχθεί ότι μειώνουν τη δραστηριότητα του συμπαθητικού νευρικού συστήματος και προάγουν την ψυχολογική χαλάρωση (11).

Γνωστική-Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT)
Η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT) αποτελεί μια επιστημονικά τεκμηριωμένη ψυχοθεραπευτική προσέγγιση για τη διαχείριση του άγχους, η οποία επικεντρώνεται στην αναδόμηση δυσλειτουργικών γνωστικών σχημάτων, την τροποποίηση αρνητικών αυτόματων σκέψεων και την ανάπτυξη δεξιοτήτων αυτορρύθμισης (1).

Μέσω τεχνικών όπως η γνωσιακή αναδόμηση, η εκπαίδευση στη χαλάρωση, η σταδιακή έκθεση και η επίλυση προβλημάτων, η CBT βοηθά τους θεραπευόμενους να αντιμετωπίσουν αγχογόνες καταστάσεις με πιο προσαρμοστικούς τρόπους (12,13).

Ενσυνειδητότητα (Mindfulness)
Οι τεχνικές ενσυνειδητότητας, όπως ο διαλογισμός, η εστίαση στην παρούσα στιγμή και οι ασκήσεις αναπνοής, έχουν αποδειχθεί ιδιαίτερα αποτελεσματικές στη βελτίωση της προσοχής, της ανθεκτικότητας στο στρες και της συναισθηματικής ρύθμισης (2).

Η πρακτική της ενσυνειδητότητας βοηθά στην αποδοχή των σκέψεων και των συναισθημάτων χωρίς κριτική, μειώνοντας έτσι την επαναλαμβανόμενη ανησυχία και τα αρνητικά γνωστικά μοτίβα (15). Επιπλέον, μελέτες δείχνουν ότι η συστηματική εξάσκηση της ενσυνειδητότητας επιφέρει θετικές νευροπλαστικές αλλαγές σε περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με τη ρύθμιση του συναισθήματος και τη γνωστική λειτουργία.

Συγκεκριμένα, έχει βρεθεί ότι αυξάνει τη φαιά ουσία στον προμετωπιαίο φλοιό, ο οποίος εμπλέκεται στη λήψη αποφάσεων και στον αυτοέλεγχο, ενώ ταυτόχρονα μειώνει τη δραστηριότητα της αμυγδαλής, της εγκεφαλικής δομής που σχετίζεται με την αντίδραση στο στρες και τον φόβο (16).

Διατροφή και Συμπληρώματα
Μια ισορροπημένη διατροφή, πλούσια σε ωμέγα-3 λιπαρά οξέα, αντιοξειδωτικά και βιταμίνες του συμπλέγματος Β, μπορεί να υποστηρίξει τη γνωστική λειτουργία και να μειώσει το άγχος. Επιπλέον, η L-θεανίνη έχει δείξει νευροπροστατευτικές ιδιότητες, προάγοντας τη χαλάρωση χωρίς καταστολή της γνωστικής απόδοσης (3,14).

Συμπέρασμα

Η αποτελεσματική διαχείριση του άγχους συνδέεται άμεσα με την ενίσχυση των εκτελεστικών λειτουργιών. Μέσω παρεμβάσεων όπως η φυσική δραστηριότητα, η γνωστική-συμπεριφορική θεραπεία και η ενσυνειδητότητα, είναι δυνατή η βελτίωση της αυτορρύθμισης και της γνωστικής ευελιξίας, οδηγώντας σε μεγαλύτερη ψυχική ανθεκτικότητα.

Η συστηματική εφαρμογή στρατηγικών αυτορρύθμισης και η υιοθέτηση υγιεινών συνηθειών μπορούν να συμβάλουν ουσιαστικά στην πρόληψη και διαχείριση του άγχους, βελτιώνοντας τη συνολική ποιότητα ζωής.

Βιβλιογραφία 

1.Eysenck, M. W., Derakshan, N., Santos, R., & Calvo, M. G. (2007). Anxiety and cognitive performance: Attentional control theory. Emotion, 7(2), 336-353.

2.Shields, G. S., Sazma, M. A., & Yonelinas, A. P. (2016). The effects of acute stress on core executive functions: A meta-analysis and comparison with cortisol. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 68, 651-668.

3.Miyake, A., & Friedman, N. P. (2012). The nature and organization of individual differences in executive functions: Four general conclusions. Current Directions in Psychological Science, 21(1), 8-14.

4.Ταρσάνη, Τ. 2019. Εκτελεστικές Λειτουργίες: οι ανώτερες γνωστικές δεξιότητες.

5.Diamond, A. (2013). Executive functions. Annual Review of Psychology, 64, 135-168.

6.Beilock, S. L., & Carr, T. H. (2005). When high-powered people fail: Working memory and "choking under pressure" in math. Psychological Science, 16(2), 101-105.

7.Diamond, A. (2013). Executive functions. Annual Review of Psychology, 64, 135-168.

8.Hillman, C. H., Erickson, K. I., & Kramer, A. F. (2008). Be smart, exercise your heart: exercise effects on brain and cognition. Nature Reviews Neuroscience, 9(1), 58-65.

9.Erickson, K. I., Voss, M. W., Prakash, R. S., Basak, C., Szabo, A., Chaddock, L., ... & Kramer, A. F. (2011). Exercise training increases size of hippocampus and improves memory. Proceedings of the National Academy of Sciences, 108(7), 3017-3022.

10.Colcombe, S., & Kramer, A. F. (2003). Fitness effects on the cognitive function of older adults: A meta-analytic study. Psychological Science, 14(2), 125-130.

11.Goyal, M., Singh, S., Sibinga, E. M., Gould, N. F., Rowland-Seymour, A., Sharma, R., ... & Haythornthwaite, J. A. (2014). Meditation programs for psychological stress and well-being: A systematic review and meta-analysis. JAMA Internal Medicine, 174(3), 357-368.

12.Beck, J. S. (2011). Cognitive Behavior Therapy: Basics and Beyond (2nd ed.). Guilford Press.

13.Hofmann, S. G., Asnaani, A., Vonk, I. J., Sawyer, A. T., & Fang, A. (2012). "The Efficacy of Cognitive Behavioral Therapy: A Review of Meta-analyses." Cognitive Therapy and Research, 36(5), 427–440.

14.Γκέλης, Δ.Ν., 2020. L-θεανίνη έχει τη δυνατότητα να προάγει την ψυχική υγεία στον γενικό πληθυσμό

15.Hölzel, B. K., Lazar, S. W., Gard, T., Schuman-Olivier, Z., Vago, D. R., & Ott, U. (2011). How does mindfulness meditation work? Proposing mechanisms of action from a conceptual and neural perspective. Perspectives on Psychological Science, 6(6), 537-559.

16.Tang, Y. Y., Hölzel, B. K., & Posner, M. I. (2015). The neuroscience of mindfulness meditation. Nature Reviews Neuroscience, 16(4), 213-225.

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Ιωάννα Δημητριάδου - Ψυχολόγος

Ιωάννα Δημητριάδου: έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology

Οι πληροφορίες που αναφέρονται στον επαγγελματικό κατάλογο ειδικών παρέχονται από τους ίδιους τους ειδικούς, κατά την εγγραφή τους στο σύστημα. Όταν βλέπετε την ένδειξη «έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology”, σημαίνει ότι το Psychology έχει ελέγξει, με email, τηλεφωνικά ή/και με λήψη των σχετικών εγγράφων, τα ακόλουθα στοιχεία:

• Ότι ο ειδικός είναι υπαρκτό πρόσωπο.
• Ότι τα πτυχία οι τίτλοι και οι εξειδικεύσεις που αναφέρει είναι αληθινά.
• Ότι οι πληροφορίες που αναφέρει ισχύουν.

Ψυχολόγος - Ειδική Παιδαγωγός. Εξειδίκευση στη Δυσλεξία, στη ΔΕΠ-Υ και στις Μαθησιακές Διαταραχές, PgD
Συμβουλευτική Υποστήριξη Γονέων, Συγγραφέας στο Upbility Publications | Μέλος του British Psychological Society, GMBPsS, GBC (#507984), Μέλος του British Dyslexia Association 

6937423882

Δείτε όλα τα άρθρα Σελίδα ειδικού