Ψυχοθεραπεία: όταν ο θεραπευτής αγγίζει τον θεραπευόμενο.

Ακρόαση άρθρου......

Στο ξεκίνημα της ψυχιατρικής μου εκπαίδευσης στο Πανεπιστήμιο “Τζον Χόπκινς” σ’ ένα συμπόσιο με παρουσιάσεις ψυχαναλυτικών περιστατικών παρακολούθησα έναν ομιλητή να ασκεί έντονη κριτική στον νεαρό θεραπευτή που παρουσίαζε ένα περιστατικό, επειδή βοήθησε την ασθενή του (μια ηλικιωμένη γυναίκα) να φορέσει το παλτό της στο τέλος της συνεδρίας. Ακολούθησε μια μεγάλη παθιασμένη συζήτηση.

Μερικά, λιγότερο επικριτικά, μέλη του συμποσίου συμφώνησαν πως, αν και ήταν προφανές ότι ο θεραπευτής είχε σφάλει, η προχωρημένη ηλικία της ασθενούς και η χιονοθύελλα που λησμονούσε απ’ έξω μείωναν τη σοβαρότητα του παραπτώματος.

Ποτέ δεν ξέχασα αυτό το συμπόσιο και εξακολουθώ ακόμα, έπειτα από τόσες δεκαετίες, να αστειεύομαι με έναν συνειδικευόμενό μου, με τον οποίο έχουμε παραμείνει φίλοι, για το έγκλημα του παλτού και την απάνθρωπη άποψη για την ψυχοθεραπεία που αντιπροσώπευε. Χρειάστηκαν πολλά χρόνια πρακτικής και πολλές επανορθωτικές εμπειρίες, για να διορθωθεί το κακό που έκανε αυτή η άκαμπτη εκπαίδευση.

Αποκτήσε το βιβλίο του Yalom, Irvin D. Το Δώρο της Ψυχοθεραπείας, από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας της Πύλης μας

Η πρώτη επανορθωτική εμπειρία του αγγίγματος

Μια τέτοια επανορθωτική εμπειρία μου συνέβη τον καιρό που διαμόρφωνα τις μεθόδους συντονισμού ομάδων υποστήριξης για καρκινοπαθείς. Έπειτα από μερικούς μήνες συναντήσεων ένα μέλος της ομάδας πρότεινε να τελειώσουμε μια συνεδρία με διαφορετικό τρόπο. Άναψε ένα κερί, μας ζήτησε να δώσουμε τα χέρια κι έπειτα καθοδήγησε την ομάδα σε διαλογισμό. Ως τότε δεν είχα, ποτέ, κρατήσει ασθενή μου από το χέρι, αλλά κάτω από αυτές τις συνθήκες δεν είχα άλλη επιλογή. Μπήκα κι εγώ στο παιχνίδι κι ένιωσα αμέσως, όπως και τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας, πως ήταν ένας εμπνευσμένος τρόπος για να τελειώνουμε τις συνεδρίες μας. Έτσι, για πολλά χρόνια κλείναμε κάθε συνάντηση μας με αυτόν τον τρόπο.

Ο διαλογισμός ήταν καταπραϋντικός και τονωτικός, αλλά εκείνο που πραγματικά με συγκινούσε ήταν το κράτημα των χεριών. Τα τεχνητά όρια -θεραπευόμενος και θεραπευτής, άρρωστος και υγιής, μελλοθάνατος και ζωντανός- εξανεμίζονταν, καθώς όλοι νιώθαμε να μας ενώνει μια κοινή ανθρώπινη υπόσταση.

Επιδιώκω να αγγίζω κάθε ασθενή μου σε κάθε συνεδρία -με χειραψία ή με ένα άγγιγμα στον ώμο, συνήθως στο τέλος της ώρας, καθώς τον συνοδεύω στην πόρτα.

Αν ένας ασθενής θέλει να κρατήσει περισσότερη ώρα το χέρι μου ή να μου ζητήσει να τον αγκαλιάσω, δεν αρνούμαι, παρά μόνο αν υπάρχει πολύ σοβαρός λόγος, για παράδειγμα, αν ανησυχώ ότι υπάρχουν σεξουαλικά συναισθήματα. Όποια όμως κι αν είναι η επαφή, στην επόμενη συνεδρία επανέρχομαι επιμελώς σε αυτό -λέγοντας ίσως και πολύ απλό, όπως:

“Μαίρη, η προηγούμενη συνάντηση μας τελείωσε διαφορετικά- κράτησες το χέρι μου μέσα στα δικά σου για πολλή ώρα [ή “Ζήτησες να σε αγκαλιάσω”]. Είχα την εντύπωση πως είχες ένα πολύ ισχυρό συναίσθημα. Τι θυμάσαι από αυτό;”

Πιστεύω πως όλοι οι θεραπευτές έχουν τους δικούς τους κρυφούς κανόνες για το άγγιγμα. Πριν από πολλές δεκαετίες, για παράδειγμα, μια ηλικιωμένη, πολύ ικανή θεραπεύτρια μου έλεγε πως για πολλά χρόνια οι ασθενείς της τελείωναν τη συνεδρία φιλώντας την στο μάγουλο.

Αγγίξτε, αλλά βεβαιωθείτε πως το άγγιγμα γίνεται κινητήρια δύναμη για τη διαπροσωπική εξερεύνηση

Αν ένας ασθενής βρίσκεται σε μεγάλη απόγνωση επειδή, ας πούμε, ο καρκίνος του επανέκαμψε ή γιατί του συνέβη κάποιο άλλο τρομερό γεγονός, και μου ζητάει στη διάρκεια της συνεδρίας να του κρατήσω το χέρι ή να τον αγκαλιάσω, αν αρνηθώ θα ήταν σαν να αρνούμαι να βοηθήσω μια ηλικιωμένη να φορέσει το παλτό της, ενώ έξω έχει χιονοθύελλα.

Αν δεν βρίσκω τρόπο να ανακουφίσω τον πόνο, μπορεί να ρωτήσω τι θα ήθελε ο ασθενής από μένα εκείνη την ημέρα -να καθίσουμε σιωπηλοί, να του κάνω ερωτήσεις ή να καθοδηγήσω πιο ενεργητικά τη συνεδρία; Να μετακινήσω πιο κοντά την πολυθρόνα μου; Να του κρατήσω το χέρι; Προσπαθώ να ανταποκριθώ, όσο μπορώ, με έναν στοργικό, ανθρώπινο τρόπο, αργότερα όμως, όπως πάντα, το συζητάω: ρωτώ για τα συναισθήματα που προκάλεσε η συμπεριφορά μου και μοιράζομαι τα δικά μου συναισθήματα. Αν έχω κάποια ανησυχία ότι αυτό που έκανα μπορεί να ερμηνευτεί ως σεξουαλικό, τότε εκφράζω ανοιχτά τις ανησυχίες μου και διευκρινίζω ότι, παρόλο που μπορεί να βιώσει κανείς σεξουαλικά συναισθήματα στη θεραπευτική σχέση, και αυτά πρέπει να εκφράζονται και να συζητιούνται, ποτέ δεν πρόκειται να εκδηλωθούν στην πράξη. Τονίζω πως τίποτα δεν είναι σημαντικότερο από το να νιώθει ασφαλής ο ασθενής μέσα στο ψυχοθεραπευτικό γραφείο και μέσα στην ώρα της ψυχοθεραπείας.

Ποτέ, βέβαια, δεν πιέζω για σωματική επαφή. Αν, για παράδειγμα, ένας ασθενής φεύγει θυμωμένος και αρνείται τη χειραψία, σέβομαι αμέσως αυτή του την επιθυμία για αποστασιοποίηση. Βαθύτερα διαταραγμένοι ασθενείς μπορεί, κατά καιρούς, να νιώσουν πολύ ισχυρά και ιδιοσυγκρασιακά συναισθήματα ως προς τη σωματική επαφή, κι αν δεν είμαι βέβαιος για αυτά τα συναισθήματα, ρωτώ ευθέως: “Θέλεις σήμερα να δώσουμε τα χέρια, όπως πάντα; Ή μήπως σήμερα καλύτερα όχι;” Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις εξετάζω πάντοτε το επεισόδιο στην επόμενη συνεδρία.

Αυτά τα γενικά σημεία χρησιμεύουν σαν φάρος στην ψυχοθεραπεία. Δεν είναι συνηθισμένα τα διλήμματα για το άγγιγμα στην ψυχοθεραπεία, όταν όμως προκύπτουν, είναι σημαντικό οι θεραπευτές να μην αλυσοδένονται από νομικίστικες ανησυχίες και να έχουν τη δυνατότητα, όπως δείχνει το επόμενο παράδειγμα, να δείχνουν ανταπόκριση, υπευθυνότητα και δημιουργικότητα στη δουλειά τους.

Μια γυναίκα μέσης ηλικίας που έβλεπα για έναν περίπου χρόνο, είχε χάσει τα περισσότερα μαλλιά της από την ακτινοθεραπεία που έκανε για έναν όγκο στον εγκέφαλο. Την απασχολούσε η εμφάνιση της και συχνά μιλούσε για το πόσο φρικτή θα την έβρισκαν οι άλλοι, αν δεν φορούσε περούκα. Τη ρώτησα πως νόμιζε πως θα αντιδρούσα εγώ. Πίστευε ότι κι εγώ θα άλλαζα άποψη για εκείνη και θα την έβρισκα τόσο απωθητική που θα αποτραβιόμουν μακριά της. Της δήλωσα πως δε μου περνούσε από το νου ότι μπορούσα να αποτραβηχτώ από εκείνη.

Τις επόμενες εβδομάδες άρχισε να επεξεργάζεται το ενδεχόμενο να βγάλει την περούκα της στο γραφείο μου, και σε μια συνεδρία μου ανακοίνωσε πως είχε φτάσει η στιγμή. Κόμπιασε λίγο κι αφού μου ζήτησε να κοιτάξω αλλού, έβγαλε την περούκα και με τη βοήθεια ενός μικρού καθρέφτη τακτοποίησε τις τούφες που της απέμεναν.

Όταν ξαναέστρεψα το βλέμμα μου πάνω της, ένιωσα ένα στιγμιαίο -μόνο στιγμιαίο όμως- σοκ για το πόσο γερασμένη φαινόταν, αλλά γρήγορα ξανασυνδέθηκα με την ουσία του συμπαθητικού ανθρώπου που γνώριζα, και είχα τη φαντασίωση ότι περνάω τα δάχτυλα μου από τα λιγοστά μαλλιά της.

Όταν με ρώτησε πως ένιωθα, της ανέφερα τη φαντασίωση. Τα μάτια της γέμισαν δάκρυα, κι άπλωσε το χέρι της να πάρει χαρτομάντιλο. Αποφάσισα να προχωρήσω ακόμα πιο πέρα. “Θέλεις να το δοκιμάσουμε;” τη ρώτησα. “Θα ήταν υπέροχο”, απάντησε εκείνη, κι έτσι κάθισα πλάι της και της χάιδεψα τα μαλλιά και το κρανίο. Παρόλο που η εμπειρία αυτή κράτησε μόνο μερικές στιγμές, έμεινε ανεξίτηλη και στο δικό της και στο δικό μου μυαλό.

Η γυναίκα αυτή ξεπέρασε τον καρκίνο της, κι έπειτα από χρόνια, όταν ξαναγύρισε στο γραφείο μου για κάποιο άλλο ζήτημα, μου είπε ότι η στιγμή που της είχα αγγίξει το κεφάλι ήταν για εκείνην κάτι σαν επιφοίτηση, μια κίνηση τεράστιας επιβεβαίωσης που άλλαξε ριζικά την αρνητική εικόνα που είχε για τον εαυτό της.

Μια παρόμοια μαρτυρία προέρχεται από μια χήρα που βρισκόταν σε τέτοια απόγνωση, ώστε συχνά ερχόταν στο γραφείο μου υπερβολικά θυμωμένη για να μιλήσει, αλλά την ανακούφιζε βαθύτατα και μόνο το γεγονός πως της κρατούσα το χέρι. Πολύ αργότερα παρατήρησε πως αυτό ήταν μια καμπή στη θεραπεία της: της είχε δώσει την αίσθηση ότι στηρίζονταν κάπου και της επέτρεψε να νιώσει συνδεδεμένη μαζί μου. Μου είπε ότι το χέρι μου ήταν αυτό που την εμπόδισε να παρασυρθεί και να κατρακυλήσει στην απόγνωση.

Πηγή: Το άρθρο αποτελεί απόσπασμα από το βιβλίο: Το δώρο της ψυχοθεραπείας του Yalom, Irvin D.