Καταστάσεις του Εγώ - Ο πολύπλευρος εαυτός μας

Ακρόαση άρθρου......

Αν και όλες οι ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις έχουν δώσει κάποιον ορισμό σχετικά με το τι είναι η ανθρώπινη προσωπικότητα και πώς αντιλαμβανόμαστε την έννοια του εαυτού (η κάθε μια από τη δική της οπτική), μέχρι τώρα δεν υπάρχει ένας και μοναδικός ορισμός σχετικά με αυτό το ερώτημα. Σε γενικές γραμμές οι διάφορες σχετικές θεωρίες, αντιλαμβάνονται την προσωπικότητα ως μια δομή, η οποία αποτελείται από κίνητρα, βαθύτερες πεποιθήσεις, σκέψεις, συναισθήματα, εσωτερικευμένα πρότυπα σχέσεων και συμπεριφορών από την οικογένεια και άλλα πρόσωπα, κλπ.

Υποπροσωπικότητες

Με βάση μελέτες επιστημόνων όπως οι John & Ηelen Watkins, D. Stern, E. Ηilgard και άλλων και τα σύγχρονα δεδομένα από τις έρευνες της Νευροεπιστήμης, είναι γενικά αποδεκτό ότι η προσωπικότητα αποτελείται από πολλές πλευρές ή αλλιώς «υπο-προσωπικότητες» (δηλαδή διακριτά και επιμέρους τμήματα που όλα μαζί συνθέτουν την προσωπικότητα ενός ανθρώπου). Θα μπορούσαμε να την παρομοιάσουμε σαν ένα παζλ, όπου τα επιμέρους κομμάτια του συνθέτουν ολόκληρη την εικόνα, ενώ κανένα κομμάτι δεν μπορεί να χαθεί, καθώς έτσι θα χανόταν και η ολοκληρωμένη εικόνα.

Οι υποπροσωπικότητες αυτές μπορούν να περιγραφούν ως «πολλαπλές, συχνά αντιφατικές εκφράσεις του εαυτού, οι οποίες εναλλάσσονται ανάλογα με τις καταστάσεις μέσα στις οποίες βρίσκεται το άτομο».

Στην καθημερινότητά μας, αυτό μπορεί να γίνει αντιληπτό όταν σε κάποιες περιστάσεις αντιδρούμε με έναν τρόπο τον οποίο έπειτα ερμηνεύουμε ως «ανεξήγητο» (πχ. «δεν ήμουν ο εαυτός μου», «δεν ξέρω για ποιο λόγο αντέδρασα έτσι» ), ή όταν αντιδρούμε «σαν παιδιά». Μπορεί επίσης να έχουμε παρατηρήσει στον εαυτό μας ότι αντιδρούμε διαφορετικά και βιώνουμε συγκεκριμένα συναισθήματα ή σωματικά συμπτώματα όταν για παράδειγμα βιώσουμε ένα γεγονός ως απορριπτικό ή απειλητικό για εμάς.   

Καταστάσεις του Εγώ

Οι John και Ηelen Watkins ονόμασαν αυτές τις υποπροσωπικότητες ως «Καταστάσεις του Εγώ» και ανέπτυξαν μια αντίστοιχη ψυχοθεραπευτική προσέγγιση (ego- state therapy). Οι Καταστάσεις του Εγώ, αποτελούν υπαρκτές οντότητες της προσωπικότητάς μας και έχουν νευροβιολογική βάση: Πρόκειται για δίκτυα νευρωνικών συνδέσεων στα οποία αποτυπώνονται πρότυπα πληροφοριών, συγκινήσεων, συναισθημάτων, συμπεριφοράς και αίσθησης της ταυτότητας του εαυτού, τα οποία ανήκουν σε συγκεκριμένες ηλικίες, αναπτυξιακά στάδια, γεγονότα ή καταστάσεις αλληλεπίδρασης με τους άλλους.

Εγκεφαλικές συνάψεις

Δημιουργούνται ως εξής: Από πολύ μικρή ηλικία και σε κάθε φάση της ζωής μας, κάθε φορά που βιώνουμε νέες εμπειρίες (είτε ευχάριστες, είτε δυσάρεστες), ή μαθαίνουμε μια καινούρια δραστηριότητα, ή βιώνουμε ένα ισχυρό συναίσθημα, ο εγκέφαλός μας δημιουργεί νέες συνάψεις που εμπεριέχουν μοτίβα των σκέψεων, συναισθημάτων και των αντιδράσεων που σχετίζονται με αυτές τις νέες πληροφορίες. Η επανάληψη ίδιων ή παρόμοιων εμπειριών ενισχύει αυτές τις συνδέσεις, έτσι ώστε αυτά τα μοτίβα να ενεργοποιούνται αυτόματα κάθε φορά που γίνονται αντιληπτές αυτές οι συνθήκες. (Shapiro, 2019)

Αντίστοιχα, ο ψυχίατρος L. Ciompi αναφέρει: «…εκτεταμένα νευρωνικά συστήματα ενοποιούνται σε ενιαίες λειτουργικές οντότητες (καταστάσεις του Εγώ), οι οποίες ρυθμίζουν συναισθήματα, σκέψεις και συμπεριφορά σαν απόκριση σε συγκεκριμένα ερεθίσματα ή κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες. Αυτοί οι «προγραμματισμοί» λειτουργούν σαν ένα πλαίσιο με βάση το οποίο καθορίζεται η επεξεργασία όλων των μετέπειτα πληροφοριών που λαμβάνει το άτομο από το περιβάλλον του, καθώς και των τρόπων με τους οποίους προσαρμόζεται και αντιμετωπίζει τις διάφορες συνθήκες της καθημερινής του ζωής». (Δόβελος, 2020)

Προέλευση των καταστάσεων του Εγώ 

1. Καθώς το παιδί περνάει από τα διάφορα στάδια της ανάπτυξής του (νοητική, συναισθηματική, κοινωνική), μαθαίνει μέσω της αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον του νέες δεξιότητες και κοινωνικούς ρόλους και έτσι αναπτύσσει ένα ευρύ ρεπερτόριο συμπεριφορών και έκφρασης του εαυτού του μέσα στην οικογένεια, στο σχολείο, κλπ.
   
   
2. Το παιδί εσωτερικεύει τις αλληλεπιδράσεις του με τους γονείς του, ως συστήματα αναπαραστάσεων που εμπεριέχουν πρότυπα σχετίζεσθαι, συμπεριφορές, συναισθήματα, πεποιθήσεις, στάσεις και κανόνες των γονέων του. Έτσι δημιουργούνται πλευρές του εαυτού οι οποίες αντιπροσωπεύουν αυτές τις γονεϊκές αναπαραστάσεις (πχ. ο αυστηρός γονέας, ο στοργικός γονέας, κλπ). Αυτό συμβαίνει τόσο για τα θετικά όσο και για τα αρνητικά πρότυπα των γονέων.
   
   Το παιδί σε υποσυνείδητο επίπεδο, μεγαλώνοντας είτε ταυτίζεται με αυτά τα πρότυπα και τα εκφράζει μέσω της συμπεριφοράς του, είτε τα αντιλαμβάνεται ως κάτι που δεν είναι δικό του και τα αντιμετωπίζει υιοθετώντας αντίθετες συμπεριφορές.
   
   
3. Δυσάρεστα ή τραυματικά γεγονότα ή οδυνηρές καταστάσεις κατά την παιδική ηλικία ή αργότερα στη ζωή (πχ.  ασθένεια, μοναξιά, εγκατάλειψη, απόρριψη, προδοσία, κακοποίηση, απειλή της επιβίωσης, κλπ.) ενεργοποιούν τον μηχανισμό άμυνας της διάσχισης. Επειδή το άτομο δεν μπορεί να αντέξει ή να διαχειριστεί το άγχος, το φόβο, τον πόνο και άλλα οδυνηρά συναισθήματα, το βίωμα αυτό απομονώνεται και αποσυνδέεται από την υπόλοιπη προσωπικότητα.
   
   Οι νευρωνικές συνδέσεις που έχουν σχέση με τα τραυματικά βιώματα παγιώνονται διαμορφώνοντας άκαμπτες και δυσλειτουργικές καταστάσεις του Εγώ, οι οποίες λειτουργούν σαν ο χρόνος να έχει «παγώσει» στην περίοδο και τις συνθήκες της τότε άσχημης εμπειρίας. Οι πλευρές αυτές της προσωπικότητας είναι αποκομμένες και περιχαρακωμένες, μοιάζουν σαν να λειτουργούν αυτόνομα, σαν να βρίσκονται σε κόντρα με τις άλλες πιο λειτουργικές πλευρές του εαυτού μας, ενώ εμπεριέχουν όλα τα συναισθήματα, σωματικές αισθήσεις και πεποιθήσεις που ήταν παρόντα κατά το τραυματικό γεγονός.
   
   Προσπαθώντας να προστατέψουν ολόκληρο τον εαυτό, συνεχίζουν να ενεργοποιούνται κάθε φορά που το άτομο βιώνει στη ζωή του στρεσογόνα γεγονότα, επηρεάζοντας ασυνείδητα τη συμπεριφορά του και δημιουργώντας διάφορα συμπτώματα και προβλήματα σε σωματικό ή ψυχοσυναισθηματικό επίπεδο.

Η Θεραπεία των Καταστάσεων του Εγώ

Η Θεραπεία των Καταστάσεων του Εγώ, καθώς και άλλες προσεγγίσεις που αξιοποιούν την επαφή με τις πλευρές της προσωπικότητάς, έχουν ως στόχο να αποκτήσουμε επίγνωση εκείνων των τμημάτων του εαυτού μας, τα οποία μπορεί να σχετίζονται με τα τωρινά μας προβλήματα και συμπτώματα, έτσι ώστε να φροντιστούν και να συνεργαστούν με όλα τα υπόλοιπα τμήματα της προσωπικότητας. Επίσης δίνεται σημασία στην κινητοποίηση της έμφυτης εσωτερικής δύναμης της ανθρώπινης φύσης μας και των ικανοτήτων μας, που μας οδηγούν να εξελιχθούμε και να φροντίζουμε τον εαυτό μας ως ώριμοι υποστηρικτικοί και στοργικοί ενήλικες.

Δυσλειτουργικά μοτίβα και ψυχοθεραπεία

Μέσα από τη διαδικασία της ψυχοθεραπείας, μπορούμε να κατανοήσουμε ότι τα τωρινά δυσλειτουργικά μοτίβα που βασίζονται σε δυσάρεστες εμπειρίες (αποτελούμενα από συναισθήματα, σκέψεις, συμπεριφορές, κλπ) και οι αντίστοιχες καταστάσεις του Εγώ, δημιουργήθηκαν επειδή σε κάποια φάση της ζωής μας, ήταν χρήσιμα ώστε να επιβιώσουμε, να προστατευθούμε, να αμυνθούμε ή να κερδίσουμε την αποδοχή των άλλων. Όμως στο παρόν αυτά τα μοτίβα δεν ανταποκρίνονται στις τωρινές συνθήκες και τις βαθύτερες ψυχικές μας ανάγκες.

Εστιάζοντας στις ανάγκες του εαυτού στο τώρα και στο επιθυμητό μέλλον, αυτά τα παλιά μοτίβα μπορούν να αντικατασταθούν με νέα πιο κατάλληλα που συμβαδίζουν με τον ενήλικα εαυτό και τις σύγχρονες συνθήκες. Αυτές οι διεργασίες απελευθέρωσης των μπλοκαρισμένων συναισθημάτων, κατανόησης και αναπλαισίωσης των εμπειριών είναι σημαντικές, έτσι ώστε όλα τα μέρη του συστήματος του εαυτού μας  (νους, σώμα, συναισθήματα, βαθύτερες πεποιθήσεις, αξίες, κλπ) να συνεργαστούν αρμονικά προς όφελος μας.

Βιβλιογραφία:

Δόβελος Γ. (2020). Σύγχρονη Κλινική Υπνωση- Βιοθυμική Ψυχοθεραπεία. Εκδόσεις Λευκό Μελάνι

Shapiro R. (2019). Ψυχοθεραπευτικές Παρεμβάσεις στις Καταστάσεις του Εγώ. Εκδόσεις Κάθεξις

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Ειρήνη Γελέκη - Ψυχολόγος

Ειρήνη Γελέκη: έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology

Οι πληροφορίες που αναφέρονται στον επαγγελματικό κατάλογο ειδικών παρέχονται από τους ίδιους τους ειδικούς, κατά την εγγραφή τους στο σύστημα. Όταν βλέπετε την ένδειξη «έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology”, σημαίνει ότι το Psychology έχει ελέγξει, με email, τηλεφωνικά ή/και με λήψη των σχετικών εγγράφων, τα ακόλουθα στοιχεία:

• Ότι ο ειδικός είναι υπαρκτό πρόσωπο.
• Ότι τα πτυχία οι τίτλοι και οι εξειδικεύσεις που αναφέρει είναι αληθινά.
• Ότι οι πληροφορίες που αναφέρει ισχύουν.

Ψυχολόγος BSc- MSc, Συνθετική προσέγγιση ( Συστημική, CBT, Βιοθυμική Υπνοθεραπεία, Δημιουργικές προσεγγίσεις- Music Imagery, Storyplay therapy, Εικαστικές τέχνες- Αφήγηση ),  Συμβουλευτική Σταδιοδρομίας & Επαγγελματικού Προσανατολισμού, Εκπαιδευόμενη επόπτρια για επαγγελματίες ψυχικής υγείας ( Δημιουργική Εποπτεία )

6983139123

Δείτε όλα τα άρθρα Σελίδα ειδικού