Επαγγελματική Εξουθένωση και Ψυχοσωματική Υγεία: Αγορά Εργασίας και Τεχνητή Νοημοσύνη

Ακρόαση άρθρου......

Το άτομο μέσα από την εργασία, γίνεται παραγωγικό και του δίνεται η δυνατότητα να μπορεί να καλυτερέψει την ποιότητα ζωής εκείνου ή/και της οικογένειάς του.

Τί γίνεται, όμως: 

• Όταν η εργασία κυριαρχεί στη ζωή του και ελέγχει την καθημερινότητά του;
• Όταν βρίσκεται σε ένα ανασφαλές εργασιακό περιβάλλον, με το συνεχή φόβο ότι μπορεί να χάσει την δουλειά του;
• Όταν αποκτά άγχος για την επίδοσή του, προσφέροντας ή αναλαμβάνοντας όλο και περισσότερες ευθύνες;
• Όταν το εργασιακό περιβάλλον δεν του είναι ευχάριστο ή δεν του επιτρέπει να εκφράζεται και να αποφορτίζεται;

Τότε υπάρχει μεγάλη πιθανότητα το άτομο να αναπτύξει επαγγελματική εξουθένωση ή αλλιώς “burnout”,  μία σχετικά “νέα” διαταραχή που σχετίζεται με την εργασία.

Η επαγγελματική εξουθένωση σαν όρος πρώτο-εμφανίζεται γύρω στο 1980-1990 από τον Freudenberger. Σύμφωνα με τον Maslach και συνεργάτες, η επαγγελματική εξουθένωση είναι ένα σύνδρομο που διαχωρίζεται σε τρεις διαστάσεις,

• (i) τη συναισθηματική εξάντληση,
• (ii) την αποπροσωποποίηση (λ.χ. κυνισμός)
• (iii) τη μειωμένη προσωπική επίτευξη, τόσο ως δεδομένο, όσο και ως αίσθηση του ίδιου του ατόμου (λ.χ. μείωση αποδοτικότητας).

Είναι πλέον και επιστημονικά τεκμηριωμένο, ότι όταν οι εργαζόμενοι πάσχουν από το σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης, αυτό δεν επηρεάζει μόνο τους ίδιους και την καθημερινότητά τους, αλλά οι συνέπειες επεκτείνονται και στο εργασιακό πλαίσιο. Συγκεκριμένα το σύνδρομο έχει συνδεθεί με μείωση της παραγωγικότητας, της αποδοτικότητας και της αφοσίωσης των πασχόντων απέναντι στον οργανισμό, όπου εργάζονται.

Πρόσθετα παρατηρείται αύξηση απουσιών από την εργασία, είτε μέσω της μη προσέλευσής τους στο χώρο, είτε επιδιώκοντας να σχολάσουν νωρίτερα, ακόμη και κρυφά (εμφανίζουν δηλαδή παραβατικές συμπεριφορές).

Επαγγελματική Εξουθένωση & Ψυχοσωματική Υγεία

Η επαγγελματική εξουθένωση έχει φανεί ερευνητικά πως επηρεάζει σημαντικά την υγεία. Βασικό κομμάτι της συμπτωματολογίας του συνδρόμου αυτού, φαίνεται πως είναι η εμφάνιση καταθλιπτικών συμπτωμάτων, ψυχοσωματικών συμπτωμάτων, καθώς και η εμφάνιση έντονου άγχους.

Συνεπώς η εικόνα ενός ατόμου που πάσχει από επαγγελματική εξουθένωση μπορεί να περιγράφεται μεταξύ άλλων, από συναισθηματική αστάθεια, έντονη θλίψη, αίσθημα κενού - απελπισίας, πνευματική - ψυχική και σωματική εξάντληση, έντονο στρες, διατροφικές διαταραχές, προσφυγή σε εξαρτήσεις (λ.χ. αλκοόλ), προβλήματα με τον ύπνο, προβλήματα στη συγκέντρωση, ευερεθιστότητα κ.ά..

Σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειωθεί, ότι η διαφορά της κατάθλιψης, ως διαταραχής, και της καταθλιπτικής συμπτωματολογίας που εμφανίζεται στην επαγγελματική εξουθένωση, είναι ότι η πρώτη αφορά και επεκτείνεται σε όλους τους τομείς της καθημερινότητας, ενώ η δεύτερη αφορά και σχετίζεται με κάποιον τρόπο με το εργασιακό περιβάλλον. Αυτό, ωστόσο, δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει κίνδυνος η επαγγελματική εξουθένωση να εξελιχθεί σε κατάθλιψη στο μέλλον, ούτε ότι δεν μπορούν να συνυπάρχουν το ένα με το άλλο.

Ο τρόπος με τον οποίο επηρεάζεται το σώμα μας από το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης, είναι επίσης παρεμφερής με τα συμπτώματα άγχους. Εξάλλου, είναι σημαντικό να μην ξεχνάμε, ότι μία κύρια αιτία εμφάνισης του συνδρόμου, είναι η έκθεση και το βίωμα έντονου εργασιακού στρες.

Τα σωματικά συμπτώματα που μπορεί να εμφανιστούν είναι οι έντονες ταχυκαρδίες, η εφίδρωση, προβλήματα με το έντερο ή/και το στομάχι, μυοσκελετικοί πόνοι κ.ά.. Ακόμη, η χρόνια έκθεση στο εργασιακό άγχος και την επαγγελματική εξουθένωση, μπορεί επίσης να αυξήσει τις πιθανότητες εμφάνισης άλλων σωματικών ασθενειών και παθολογίας, όπως είναι η αρτηριακή πίεση, η εξασθένιση του ανοσοποιητικού,  οι καρδιακές ασθένειες και η εμφάνιση αυτοάνοσων.

Μέτρα πρόληψης, Αγορά Εργασίας και Τεχνητή Νοημοσύνη

Όπως αναφέρθηκε και νωρίτερα, το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης δεν είναι κάτι που επηρεάζει μονοδιάστατα το άτομο στην καθημερινότητά του και τις διαπροσωπικές του σχέσεις. Αντίθετα, είναι ένα ζήτημα το οποίο αφορά, σχετίζεται και επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό και το ίδιο το εργασιακό πλαίσιο. Γι’ αυτόν το λόγο, πλέον οι ίδιες οι επιχειρήσεις (κυρίως στο εξωτερικό) προσπαθούν με τη βοήθεια οργανωσιακών ψυχολόγων και πολιτικών εφαρμογών, να δημιουργήσουν μέτρα και εργασιακές συνθήκες τέτοιες, που θα λειτουργούν προληπτικά και αποτρεπτικά στην εμφάνιση επαγγελματικής εξουθένωσης των εργαζομένων.

Το πρόβλημα, εδώ, είναι ότι τα μέτρα για την καταπολέμηση και την πρόληψη εμφάνισης του συνδρόμου, έρχονται σε σύγκρουση τις περισσότερες φορές, ή τουλάχιστον αυτό θεωρεί ένα μεγάλο ποσοστό επιχειρήσεων, με τις αυξημένες απαιτήσεις που επικρατούν στην αγορά εργασίας. Για παράδειγμα, έχει φανεί ότι ο έντονος ανταγωνισμός μεταξύ συναδέλφων ή η έντονη ανασφάλεια και ο κίνδυνος απώλειας της εργασίας, δημιουργούν εργασιακό στρες και συνδράμουν στην εμφάνιση επαγγελματικής εξουθένωσης.

Ωστόσο, πολλές φορές, οι επιχειρήσεις προάγουν την ανταγωνιστικότητα και αυτήν την ανασφάλεια, ως μοχλό πίεσης και αύξησης των εργασιακών απαιτήσεων και προσδοκιών.

Η όλο αναπτυσσόμενη παγκόσμια αγορά εργασίας, συνδυαστικά με την όλο και ταχύτερη εξέλιξη της τεχνολογίας, έχει φέρει στο προσκήνιο άλλον έναν κίνδυνο για τους εργαζομένους και αυτός είναι η τεχνητή νοημοσύνη.

Η τεχνητή νοημοσύνη όσο περνάει ο καιρός, γίνεται όλο και περισσότερο κομμάτι της καθημερινότητάς μας. Ακόμη προβλέπεται να αποτελέσει μεγάλο ανταγωνισμό για πολλά επαγγέλματα σε διάφορους τομείς, όπως είναι η εκπαίδευση, το μαρκετινγκ, το HR, η ιατρική, οι περιβαλλοντικές επιστήμες, οι οικονομικές επιστήμες και τα χρηματοοικονομικά, καθώς και ο ίδιος ο τομέας της τεχνολογίας.

Οι εργαζόμενοι προκειμένου να μπορέσουν να διατηρήσουν ένα ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, βρίσκονται διαρκώς σε μια συνεχή ανάγκη παρακολούθησης επιπρόσθετων επιμορφώσεων και επανεκπαιδεύσεων, με αποτέλεσμα να ανεβαίνει ακόμη περισσότερο ο ανταγωνισμός στην εργασία και η εργασιακή ανασφάλεια και ως εκ τούτου και το εργασιακό άγχος. 

Τί μπορούμε να κάνουμε;

Γενικότερα, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε τί είναι η εργασία, τί σημαίνει για εμάς το “εργάζομαι” και σε τι αποσκοπούμε μέσα από αυτήν.

Η εργασία για τον καθένα μπορεί να σηματοδοτεί κάτι διαφορετικό, όπως έναν τρόπο απόδρασης από την πραγματικότητα (λ.χ. εργασιοθεραπεία) ή μία φιλοδοξία.

Το μόνο σίγουρο, ωστόσο, είναι ότι υπάρχει μία αντικειμενική αλήθεια σχετικά με το που αποσκοπεί και αυτό είναι, στον βιοπορισμό, στην καλυτέρευση της ποιότητας ζωής και στο αίσθημα του “πράττειν έργον”. 

Ας μην ξεχνάμε, ότι η εργασία αποτελεί (ή τουλάχιστον θα ήταν καλό να αποτελεί) ένα κομμάτι της ζωής μας και όχι την ίδια μας τη ζωή. Η προσωπικότητα και ο τρόπος με τον οποίο το άτομο αντιλαμβάνεται την εργασία, φαίνεται ότι έχουν μείζονα ρόλο σχετικά με την επικινδυνότητα ανάπτυξης του συνδρόμου. Συνεπώς, η εσωτερική ενδοσκόπηση, καθώς και η ενδυνάμωση της προσωπικότητάς μας, μπορούν να λειτουργήσουν αποτρεπτικά.

Από την άλλη μεριά, τόσο οι επιχειρήσεις, όσο και οι υπεύθυνοι για την ανάπτυξη κρατικών και κοινωνικών πολιτικών, θα πρεπει να κατανοήσουν την ανάγκη για μέριμνα, πρόληψη και προστασία των εργαζομένων σε θέματα ψυχικής υγείας και να τεθεί ένα όριο σχετικά με το που σταματάει το κέρδος και που ξεκινάει το κοινωνικό δικαίωμα και που η καταπάτηση αυτού.

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Αντωνίου Α. Σ., (2008). “Burnout: Σύνδρομο Επαγγελματικής Εξουθένωσης - Ερευνητικές Προσεγγίσεις”, University Studio Press, 1st Ed., Θεσσαλονίκη.

Zellars, K.L., P.L. Perrewe and W.A. Hochwarter (2000). “Burnout in health care: The role of the five factors of personality”, Journal of Applied Social Psychology, 30, 1570-98.