Πώς σχετίζονται η εξουθένωση το άγχος και η κατάθλιψη;

Ακρόαση άρθρου......

Η εξουθένωση ή αλλιώς burn out έχει οριστεί ποικιλοτρόπως από τους ερευνητές. (Stalker & Harvey, 2002). Οι περισσότεροι καταλήγουν σε έναν πολύπλευρο ορισμό που αναπτύχθηκε από τους Maslach και συνεργάτες (1996) και περιλαμβάνει τρεις διαστάσεις: τη συναισθηματική εξάντληση, την αποπροσωποποίηση και τη φθίνουσα επίδοση.

Τι είναι η εξουθένωση;

Η συναισθηματική κόπωση και η εξάντληση αποτελούν ενδείξεις του burn out. Ο κυνισμός συνδέεται άμεσα με την εξουθένωση.

Πρόκειται για αρνητικές στάσεις και συμπεριφορές απέναντι στην ομήγυρη ή στο επαγγελματικό περιβάλλον. Επιπρόσθετα, η αίσθηση προσωπικής αναποτελεσματικότητας συνεπάγεται με μειωμένη απόδοση στην εργασία (Stalker & Harvey, 2002).

Πολλοί ερευνητές θεωρούν ότι η εξουθένωση είναι μια κατάσταση άγχους που σχετίζεται είτε με την εργασία  είτε με διαταραχές ψυχικής υγείας που σχετίζονται με την εργασία (Awa et al., 2010). Τα τελευταία χρόνια υπήρξαν διαφωνίες σχετικά με το εάν η εξουθένωση και η κατάθλιψη ταυτίζονται, καθώς παρουσιάζουν παρόμοια συμπτωματολογία. Ωστόσο, βρίσκεται ακόμη υπό διερεύνηση η συσχέτιση των δύο εννοιών (Koutsimani et al., 2019).

Αποκτήστε το βιβλίο Μη βασανίζεστε για μικροπράγματα στην επαγγελματική σας ζωή, από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας του Psychology.gr

Επαγγελματική εξουθένωση σε επαγγέλματα ψυχικής υγείας

Σύμφωνα με έρευνες που έχουν διεξαχθεί κατά καιρούς ορισμένα επαγγέλματα παρουσιάζουν υψηλότερες πιθανότητες εμφάνισης συγκριτικά με κάποια άλλα. Για παράδειγμα, οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας, οι κοινωνικοί λειτουργοί και οι νοσηλευτές σε δύο ευρωπαϊκές πόλεις παρουσίασαν υψηλά επίπεδα επαγγελματικής εξουθένωσης. (Priebe et al., 2005).

Ορισμένες έρευνες έχουν σημειώσει χαμηλότερη ικανοποίηση από την εργασία για τους κοινωνικούς λειτουργούς σε σύγκριση με τους ψυχιάτρους (Prosser et al., 1997), αλλά οι περισσότερες μελέτες δεν έχουν συγκρίνει τα ποσοστά εξουθένωσης σε ένα μεγαλύτερο εύρος επαγγελμάτων.

Για παράδειγμα, πολλές μελέτες είτε επικεντρώνονται στα ποσοστά εξουθένωσης για μεμονωμένες επαγγελματικές ομάδες όπως οι προαναφερθείσες είτε σε συγκεντρωτικά ευρήματα εξουθένωσης σε ένα ευρύτερο φάσμα επιστημονικών κλάδων που εργάζονται σε έναν μόνο τύπο υπηρεσίας, επί παραδείγματι προσωπικό ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης μιας ομάδας εντατικής διαχείρισης περιπτώσεων (Taris, 2006).

Τα συγκριτικά ποσοστά επαγγελματικής εξουθένωσης θα μπορούσαν να δώσουν χρήσιμες πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο που θα πρέπει να οργανωθούν οι παρεμβάσεις που στοχεύουν στην επαγγελματική εξουθένωση σε διάφορους επαγγελματικούς κλάδους (Morse et al., 2012).

Συσχετισμός εξουθένωσης και κατάθλιψης

Κάποιοι ερευνητές θεωρούν ότι υπάρχει αλληλοεπικάλυψη μεταξύ κατάθλιψης και εξουθένωσης, ενώ άλλοι διαφωνούν (Bianchi et al., 2015a). Ο Freudenberger (1974) επισημαίνει ότι τα άτομα που υποφέρουν από εξάντληση φαίνονται και ενεργούν σαν να πάσχουν από κατάθλιψη. Ωστόσο, παρά την ομοιότητά της συμπτωματολογίας του burn out με αυτή της κατάθλιψης, η εξουθένωση δεν αναφέρεται στο DSM-V και δεν υπάρχουν ακόμα διαγνωστικά κριτήρια για την αναγνώρισή της. Η διάγνωση της εξουθένωσης είναι αρκετά συχνή (Bakusic et al., 2017).

Ωστόσο, το ερώτημα παραμένει ανοιχτό: σε ποιο βαθμό διαφοροποιείται η εξουθένωση από την κατάθλιψη;

Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι υπάρχει μια θετική συσχέτιση μεταξύ εξουθένωσης και κατάθλιψης (Bianchi & Laurent, 2015). Αρκετοί ερευνητές υποστήριξαν ότι επειδή οι μελέτες έχουν βρει σταθερό έως υψηλό συσχετισμό μεταξύ των δύο εννοιών, αυτό μπορεί να υποδηλώνει επικάλυψη και ότι η εξάντληση μπορεί να μην είναι ένα ξεχωριστό ψυχολογικό φαινόμενο αλλά μια διάσταση της κατάθλιψης (Bianchi et al., 2015b). Οι Kaschka et al. (2011) ανέφεραν ότι οι συσχετισμοί μεταξύ εξουθένωσης και κατάθλιψης εμφανίζονται συχνά σε διάφορες μελέτες.

Αυτό συνεπάγεται με το γεγονός ότι είτε υπάρχει επικάλυψη μεταξύ των δύο, είτε η εξουθένωση συνιστά επιβαρυντικό παράγοντα στην εμφάνιση κατάθλιψης.

Διαχωρισμός εξουθένωσης και κατάθλιψης

Από την άλλη πλευρά, εντοπίζονται και αντίθετες απόψεις. Παρόλο που η εξουθένωση και η κατάθλιψη φαίνεται να μοιράζονται ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά, αρκετοί ερευνητές πιστεύουν ότι είναι δύο ξεχωριστές κατασκευές (Ahola & Hakanen, 2007). Ταυτόχρονα, υποστηρίζουν ότι η συναισθηματική εξάντληση δεν σχετίζεται με την κατάθλιψη (Schaufeli & Enzmann, 1998). Υφίστανται αρκετές μελέτες που έχουν δείξει ότι οι δύο έννοιες δεν αλληλεπικαλύπτονται (Toker & Biron, 2012).

Επιπλέον, ένας σημαντικός παράγοντας που φαίνεται να διακρίνει την εξουθένωση από την κατάθλιψη είναι το γεγονός ότι η πρώτη έννοια σχετίζεται με το εργασιακό περιβάλλον, ενώ η κατάθλιψη δεν σχετίζεται μόνο με κάτι τόσο συγκεκριμένο όπως η εργασία, αλλά και με πολλούς άλλους παράγοντες (Iacovides et al. 2003).

Δηλαδή, η εξουθένωση σχετίζεται ειδικά με το εργασιακό περιβάλλον, ενώ η κατάθλιψη μπορεί να εμφανιστεί ανεξάρτητα από τις συνθήκες του περιβάλλοντος (π.χ. κοινωνικό ή οικογενειακό περιβάλλον).

Ωστόσο, θα πρέπει να σημειωθεί ότι αυτή η διάκριση μπορεί να μην είναι πολύ ακριβής, καθώς η κατάθλιψη μπορεί να ξεκινήσει ως άγχος που σχετίζεται με την εργασία ή μπορεί να εξελιχθεί ως εξάντληση, καθώς το εργασιακό άγχος  αυξάνεται και γίνεται εντονότερο.

Άγχος και εξουθένωση

Αλληλένδετο με το burn out είναι το άγχος, το οποίο δρα ως προστατευτικός παράγοντας όταν το άτομο θεωρεί ότι κινδυνεύει (Sun et al., 2012; Cole, 2014). Ωστόσο, το παρατεταμένο άγχος μπορεί να οδηγήσει σε ψυχολογική δυσφορία, η οποία να επηρεάσει τη λειτουργικότητα του ατόμου (Cole, 2014). Ορισμένοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι το εργασιακό άγχος μπορεί να συντελέσει στην επιδείνωση του άγχους και στην επέκτασή του και σε άλλους τομείς της ζωής (Sun et al., 2012).

Για παράδειγμα, στη μελέτη του Βασιλόπουλου (2012) οι συμμετέχοντες που ανέφεραν υψηλά επίπεδα κοινωνικού άγχους ανέφεραν και υψηλά επίπεδα εξουθένωσης. Επιπλέον, οι Mark και Smith (2012) διαπίστωσαν ότι οι εργασιακές απαιτήσεις, η υπερβολική προσπάθεια και η υπερβολική δέσμευση συνδέονταν με αυξημένα επίπεδα άγχους. Όπως επεσήμανε ο Turnipseed (1998) η αλληλεπίδραση μεταξύ εργασιακών και προσωπικών καταστάσεων δημιουργεί μια κατάσταση άγχους και κατ’ επέκταση συμβάλλει στην εμφάνιση της εξουθένωσης.

Ωστόσο, δεν έχει καταστεί ακόμη σαφής η σχέση μεταξύ burn out και άγχους. Τα αγχώδη άτομα φαίνεται ότι είναι πιο επιρρεπή στην εξουθένωση. Και στην περίπτωση του προβληματικού άγχους τίθεται το ερώτημα, όπως και στην περίπτωση της κατάθλιψης, για το αν υπάρχει επικάλυψη μεταξύ των δύο εννοιών.

Στην εποχή των ιδιαίτερων συνθηκών της πανδημίας, η εξουθένωση ιδιαίτερα των επαγγελματιών υγείας βρίσκεται σε υψηλά επίπεδα. Επομένως, κρίνεται αναγκαία η ανάπτυξη παρεμβάσεων αντιμετώπισης και πρόληψης της επαγγελματικής εξουθένωσης, όχι μόνο σε συγκεκριμένους επαγγελματικούς κλάδους, όπως οι επαγγελματίες υγείας αλλά σε ένα μεγαλύτερο εύρος επαγγελματικών κλάδων.

Βιβλιογραφία:

Ahola K., Hakanen J. (2007). Job strain, burnout, and depressive symptoms: a prospective study among dentists. Journal of Affective Disorders 104, p. 103–110. Doi: 10.1016/j.jad.2007.03.004

Awa WL, Plaumann M, Walter U.(2010). Burnout prevention: a review of intervention programs. Patient Education & Counseling 78(2) p. 184–19 Doi: 10.1016/j.pec.2009.04.008 

Bakusic J., Schaufeli W., Claes S., Godderis L. (2017). Stress, burnout and depression:A systematic review on DNA methylation mechanisms. Journal of Psychosomatic Research 92 p. 34–44. Doi:10.1016/j.jpsychores.2016.11.005

Bianchi R., Laurent E. (2015). Emotional information processing in depression and burnout: an eye-tracking study. European Archives Psychiatry Clinical Neuroscience 265, p. 27–34. Doi: 10.1007/s00406-014-0549-x

Bianchi R., Schonfeld I. S., Laurent E. (2015a). Burnout–depression overlap: a review. Clinical Psychology Review 36 p.28–41 Doi:10.1016/j.cpr.2015.01.004

Bianchi R., Schonfeld I. S., Laurent E. (2015b). Is burnout separable from depression in cluster analysis? A longitudinal study. Social Psychiatry Psychiatric Epidemiology 50 p. 1005–1011 Doi:10.1007/s00127-014-0996-8

Cole A. H. (2014). Anxiety, in Encyclopedia of Psychology and Religion, ed. Leeming D. A. (Boston, MA: Springer; ), p. 95–99. Doi:10.1007/978-1-4614-6086-2_38

Iacovides A., Fountoulakis K., Kaprinis S., Kaprinis G. (2003). The relationship between job stress, burnout and clinical depression. Journal Affective Disorders 75, p. 209–221. Doi:10.1016/S0165-0327(02)00101-5

Freudenberger H. J. (1974). Staff burn-out. J. Social Issues 30 p. 159–165. Doi: 10.1111/j.1540-4560.1974.tb00706.x

Kaschka W. P Korczak D. Broich K. (2011). Burnout: a fashionable diagnosis. Deutsches Ärzteblatt International 108 p.781 Doi:10.3238/arztebl.2011.0781

Koutsimani, P., Montgomery, A., Georgada, K., (2019). The Relationship Between Burnout, Depression, and Anxiety: A Systematic Review and Meta-Analysis. Frontiers in Psychology 10 p. 284 doi: 10.3389/fpsy.g.2019.00284
Mark G., Smith A. P. (2012). Occupational stress, job characteristics, coping, and the mental health of nurses. British Journal of Health Psychology 17 p.505–521. Doi: 10.1111/j.2044-8287.2011.02051.x

Maslach C, Jackson SE, Leiter MP. (1996). Maslach burnout inventory manual. 3. Palo Alto, California: Consulting Psychologists Press

Morse G., Salyers, M., Rollins, A., Monroe-De La Vita, M., Phahler, C., (2012). Burnout in Mental Health Services: A Review of the Problem and Its Remediation Administration Policy in Mental Health and Mental Health Services Research 39(5) p. 341-352 doi: 10.1007/s10488-011-0352-1
Priebe S, Fakhoury WKH, Hoffmann K, Powell RA. (2005). Morale and job perception of community mental health professionals in Berlin and London. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology 40(3) p. 223   

Prosser D, Johnson S, Kuipers E, Szmukler G, Bebbington P, Thornicroft G.(1997). Perceived sources of work stress and satisfaction among hospital and community mental health staff, and their relation to mental health, burnout and job satisfaction. Journal of Psychosomatic Research 43(1) p. 51–59.

Schaufeli W. B., Bakker A. B., Hoogduin K., Schaap C., Kladler A. (2001). On the clinical validity of the Maslach Burnout Inventory and the Burnout Measure. Psychology & Health 16 p. 565–582. Doi:10.1080/08870440108405527

Stalker C, Harvey C. (2002).“Partnerships for Children and Families Project”. Wilfrid Laurier University.

Sun W., Fu J., Chang Y., Wang L. (2012). Epidemiological study on risk factors for anxiety disorder among Chinese doctors. Journal of Occupational Health 54 p. 1–8. Doi:10.1539/joh.11-0169-OA

Taris TW. (2006.) Is there a relationship between burnout and objective performance? A critical review of 16 studies. Work & Stress 20(4) p.316 – 334

Toker S., Biron M. (2012). Job burnout and depression: unraveling their temporal relationship and considering the role of physical activity. The Journal of applied Psychology 97 p. 699. Doi:10.1037/a0026914

Turnipseed D. L. (1998). Anxiety and burnout in the health care work environment. Psychology Reports 82, p. 627–642. Doi:10.2466/pr0.1998.82.2.627