Ο ψυχικός πόνος της απώλειας και του πένθους

Ακρόαση άρθρου......

Συνήθως όταν διαβάζουμε τη λέξη πόνος, νιώθουμε δυσαρέσκεια, ο εγκέφαλος μας θα ανακαλέσει είτε έναν έντονο σωματικό πόνο που έχουμε νιώσει, είτε μια πιο δύσβατη περίοδο ψυχικού πόνου που έχουμε βιώσει. Το 1979 ο Διεθνής Οργανισμός για την Μελέτη του Πόνου (International Association for the Study of Pain, ΙΑSP) όρισε τον πόνο «ως μια δυσάρεστη υποκειμενική, αισθητική και συναισθηματική εμπειρία, που συνδέεται με πραγματική ή δυνητική ιστική βλάβη ή που περιγράφεται σαν τέτοια». (1)

Τα είδη του ψυχικού πόνου

Υπάρχουν δύο είδη πόνου:

• Ο πόνος που σε πονάει
• Ο πόνος που σε αλλάζει.

Ο δεύτερος πόνος είναι αυτός που συμβάλει αρχικά στην καταρράκωση και στην συνέχεια στην μεταμόρφωση μας. Ανάλογα βέβαια με τον τρόπο που θα τον διαχειριστούμε. Ικανός για αυτό είναι ο πόνος που προκαλείται από μια απώλεια, που οφείλεται στον θάνατο, στον αποχωρισμό ή στο τέλος μιας κατάστασης. Πρέπει να γνωρίζουμε, ότι είναι βαθύτερος από το συναίσθημα και την λογική. Εγκαθίσταται μέσα μας αιφνίδια και αφοπλιστικά, πριν προλάβουμε να το συνειδητοποιήσουμε έχει σχεδόν κυριαρχήσει στις σκέψεις και στα συναισθήματα μας και νιώθουμε ανήμποροι να του αντισταθούμε. Μας απομακρύνει από τις συναναστροφές και τις συνήθειες μας, γινόμαστε εσωστρεφείς, όμως όσο πιο εγωιστικά κλεινόμαστε στον εαυτό μας τόσο πιο πολύ πονάμε.

Θέση των ψυχαναλυτών για τον ψυχικό πόνο

Ειδικοί ψυχαναλυτές, έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι οι ασθενείς που έχουν ισχυρή κοινωνική υποστήριξη και γενικότερα μια εσωτερική αισιόδοξη διάθεση έχουν την δυνατότητα να αποσπασθούν από τον πόνο και να διατηρήσουν μια αντικειμενική και αισιόδοξη προσδοκία θεραπείας και βελτιώσεως στο μέλλον και συνεπώς να βρουν κάποιες διεξόδους στο πρόβλημά τους (2).

Όπως λέει και ένα λαϊκό γνωμικό «Η χαρά διπλασιάζεται και ο πόνος μένει μισός όταν τα μοιράζεσαι». Θα πρέπει λοιπόν αρχικά να επικοινωνήσουμε αυτόν τον πόνο στους οικείους και σε όσους ανθρώπους νιώθουμε άνετα να το κάνουμε. Αυτή είναι μια άμεση συμβουλή, πρακτικής διαχείρισης του υπαρξιακού πόνου, όταν όμως ερχόμαστε αντιμέτωποι με μια απώλεια ο δρόμος που θα διανύσουμε είναι μακρύς και χρειάζεται να γνωρίζουμε τις επιλογές και τον τρόπο που θα φτάσουμε στο τέλος του.

Φιλοσοφική οπτική για τον ψυχικό πόνο

Σύμφωνα με την φιλοσοφική άποψη του καθηγητή κ. Νίκου Α. Ματσούκα «Ο πόνος λοιπόν στον άνθρωπο και στην περιοχή της προσωπικής ζωής είναι αποκαλυπτικός μια και συνδέεται με το θάνατο παρέχει την γνώση της ζωής και του ανθρώπινου προορισμού. Μπορεί να δαιμονοποιήσει την ύπαρξη ως την ακρότατη ανάπτυξη των δυνάμεων της αυτοκαταστροφής, και συνάμα να την εξυψώσει δημιουργικά. Οι πονεμένοι άνθρωποι ή δουλεύουν στην καταστροφική δίνη του μηδενός ή βαδίζουν προς την κορυφή της δημιουργίας. Ο πόνος είναι εγρήγορση και κίνηση γιατί ενεργοποιεί την δημιουργική ή την καταστροφική ελευθερία.» (3)

Ο ψυχικός πόνος σε φέρνει αντιμέτωπο/η με το κενό

Έρχεται λοιπόν η στιγμή που θα γνωρίσεις τον πόνο που θα σε αλλάξει, έρχεται με την μορφή μιας απώλειας, είτε ζωντανής, ενός (από)χωρισμού/διαζυγίου είτε με τον θάνατο ενός αγαπημένου σου προσώπου. Η απώλεια κουβαλάει στην πλάτη της ένα μεγάλο σάκο, τον ανοίγει και τον αφήνει μπρος στα πόδια σου, είναι γεμάτος από το κενό. Τον άδειο χώρο που αφήνει το γεγονός, τον χώρο τόσο εξωτερικά όσο και εσωτερικά. Αυτό καλείσαι να διαχειριστείς στην ουσία, το κενό. Τον χώρο εκείνο όπου από δική σου απόφαση, της μοίρας ή της φύσης δεν βρίσκεται πια αυτό που κάποτε υπήρχε. Για να το αντιμετωπίσεις πρέπει να αποκτήσεις συνείδηση ότι κάτι δεν υπάρχει πια. Πρέπει να συμφιλιωθείς με το «κενό» σου και στην συνέχεια, αν είσαι τυχερός να το αγαπήσεις.

Ο δρόμος των δακρύων και της απώλειας

Τι είναι το κενό όμως; Ένας άδειος χώρος που όσο κι αν σου φαντάζει απειλητικός και τεράστιος έχει μια ιδιότητα που σου διαφεύγει, είναι έτοιμος να ξαναγεμίσει, όταν του το επιτρέψεις. Στο βιβλίο του Χ. Μπουκάϊ «Ο δρόμος των δακρύων» αναφέρει μια χαρακτηριστική ιστορία για αυτό το κενό, που θα περιγράψω εν συντομία.

Πηγαίνει στον σοφό Μπαδουΐν ένας μαθητής και του ζητάει  να μαθητεύσει κοντά του, ώστε να του μάθει ο σοφός όλα όσα γνωρίζει. Εκείνος του αποκρίνεται πως με μεγάλη χαρά θα του δείξει όλα όσα γνωρίζει, αλλά πριν αρχίσουν θα ήθελε να του προσφέρει ένα τσάι. Κάθεται ο μαθητής δίπλα στο δάσκαλο και εκείνος του φέρνει ένα φλυτζάνι γεμάτο τσάι και στο άλλο χέρι κρατά, μια γεμάτη τσαγέρα. Μόλις πλησιάζει το χέρι του ο μαθητής να πιάσει το φλυτζάνι, ο δάσκαλος αρχίζει να ρίχνει από την τσαγέρα, το τσάι μέσα στο γεμάτο φλυτζάνι. «Δάσκαλε.. Δάσκαλε» φωνάζει ο μαθητής, «μην βάζει άλλο δεν βλέπεις ότι το φλυτζάνι μου είναι γεμάτο»; Σταματάει τότε ο σοφός δάσκαλος και του λέει: «Αν δεν μπορέσεις να αδειάσεις το φλυτζάνι σου, δεν θα μπορέσεις να βάλεις άλλο τσάι». (4)

10 Βιωματικά Εργαστήρια για Γονείς (Νοέμβριος 2024 – Απρίλιος 2025) | Διοργάνωση: PSYCHOLOGY.GR | Συμμετοχή: 35 ευρώ για εγγραφές που θα γίνουν έως Κυριακή 17 Νοεμβρίου. Με αυτό το κόστος, έχετε πρόσβαση στο σύνολο των 10 σεμιναρίων που θα διεξαχθούν.

Πρέπει να αδειάσεις για να ξαναγεμίσεις λοιπόν. Δεν χρησιμεύει σε τίποτα ένα γεμάτο φλυτζάνι γιατί δεν μπορείς να βάλεις τίποτα μέσα. Έτσι, με γεμάτο φλυτζάνι ούτε να πάρεις μπορείς αλλά ούτε να δώσεις γιατί αν έχω μάθει να δίνω, σημαίνει πως έχω μάθει να αδειάζω το φλυτζάνι μου.

Η ζωή μας εμπλουτίζεται κάθε φορά που γεμίζουμε αλλά και κάθε φορά που αδειάζουμε το φλυτζάνι. Αυτή είναι η διαδικασία της ωρίμανσης, αυτό το κενό που μεσολαβεί και πρέπει να το αποδεχτούμε.

Αποκτήστε το βιβλίο του Χόρχε Μπουκάι Ο δρόμος των δακρύων, από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο της Πύλης Ψυχολογίας

Διαχείριση απώλειας

Μπροστά σε μια μεγάλη απώλεια όμως, νιώθουμε ανίκανοι σχεδόν να αντιδράσουμε, πόσο μάλλον να σκεφτούμε πώς θα γεμίσουμε το φλυτζάνι μας. Σε αντίθεση με εμάς, ο πόνος είναι πάντα έτοιμος να γεμίσει αυτό το κενό και να γίνει η νέα μας συντροφιά, που σίγουρα είναι χίλιες φορές καλύτερη από το κενό. Μα πώς θα το κάνω αυτό αναρωτιέστε, πώς θα αφήσω να φύγει ό,τι πριν με γέμιζε; Πώς θα απαγκιστρωθώ από όσα είμαι δεμένος/η; Θα βρεθώ στο κενό, θα καταρρεύσω, θα πέσω, ας πιάσω το σχοινί λοιπόν του πόνου και δεμένος σφιχτά επάνω του, νομίζω ότι είμαι ακόμη δεμένος και με όσα υπήρχαν πριν.

Όπως λέει στο ίδιο βιβλίο ο Χόρχε «Καμιά φορά, το να μην εγκαταλείπεις κάτι είναι θάνατος». Ξέρω σας ακούγεται σκληρό και δύσκολο. Εδώ όμως είναι το πρόβλημα, δεν έχουμε μάθει από μικροί να μην μένουμε προσκολλημένοι στις επιθυμίες και τις καταστάσεις. Δεν ξέρουμε να μπαίνουμε και να βγαίνουμε από την επιθυμία. Ξεχνάμε επιμελώς ότι σε κάθε δέσμευση ελλοχεύει και η αποδέσμευση, αυτήν την ξορκίζουμε, ενώ θα έπρεπε να την υπολογίζουμε εξ αρχής.

Το ίδιο ισχύει και κάθε φορά που κερδίζω, να γνωρίζω πως μπορώ και να χάσω. Αν είχαμε αναπτύξει αυτές τις ικανότητες να επιθυμούμε χωρίς να φυλακίζουμε τον εαυτό μας ή τον άλλον, να ποθούμε χωρίς να αγκιστρωνόμαστε στον άλλο, να μην τυλίγουμε το σχοινί της υποτιθέμενης ασφάλειας γύρω μας, κάθε φορά με χαρά και βεβαιότητα πως θα μας σώσει, τότε θα ξέραμε να γεμίζουμε το φλυτζάνι μας, μόνο με την ουσία κάθε ανθρώπου ή κατάστασης. Αυτή η ουσία είναι που θα μας δώσει το κλειδί να βγούμε από το σκοτεινό δωμάτιο του ψυχικού πόνου.

Τα στάδια του πένθους και της απώλειας

Τα πέντε στάδια της ψυχολογίας του πένθους / απώλειας (άρνηση, θύμος, διαπραγμάτευση, κατάθλιψη, αποδοχή) είναι λίγο πολύ γνωστά. Αν και καλό είναι να γνωρίζουμε ότι δεν ακολουθούν αυτή την σειρά με ακρίβεια, αλλά λειτουργούν σε κυκλική ροή κατά την διαδικασία. Θα προσπαθήσουμε να τα απλοποιήσουμε βάζοντας τρείς επιλογές που ο καθένας μας έχει όταν θα έρθει αντιμέτωπος με το κενό και τον πόνο. Είναι η άρνηση, το βάσανο και η εσωτερίκευση - αποδοχή.

Άρνηση: μηχανισμός άμυνας

Η άρνηση είναι ένας είδος φυγής, που θα με απομακρύνει από τον πόνο. Αρνούμαι να δω την πραγματικότητα, φτιάχνω έναν δικό μου κόσμο όπου αυτός που πέθανε, στον κόσμο μου ζει, αυτός που έφυγε (ίσως εγκαταλείποντας με), δεν έχει φύγει και αυτό που έγινε δεν έχει γίνει ποτέ. Με το μαγικό ραβδί του μυαλό μου, «παγώνω» την στιγμή πριν από το γεγονός. Έτσι επιλέγω να μην πονώ απλώς αλλά να ματαιοπονώ. Ανεβαίνω μόνος μου επάνω στο τροχό που έχουν τα χάμστερ για παιχνίδι και αρχίζω να τρέχω, μάταια, μένοντας στο ίδιο σημείο. Όταν κουραστώ κα κατέβω θα διαπιστώσω πως βρίσκομαι ακόμη στην αρχή και το κενό απέναντι μου έχει σκάσει στα γέλια, όσο με περίμενε.

Μπορώ όμως κάλλιστα να επιλέξω να ζήσω στον τόπο της ψυχικής ταλαιπωρίας. Στο βάσανο, όπου μετατρέπω την στιγμή σε κατάσταση, διαιωνίζοντας τον αφόρητο πόνο. Προσκολλώμαι στην ανάμνηση αυτού που έφυγε με μαρτυρικό τρόπο, θρηνώντας και αρνούμενος να το εγκαταλείψω, έτσι μοιάζει ο πόνος να λιγοστεύει και η αρρωστημένη εκδήλωση πίστης και αφοσίωσης εξιλεώνει την επιλογή μου να αποφύγω τον πόνο και το κενό.

Η μεταμφίεση του πόνου σε βάσανο

Το βάσανο έχει λογική, κάνει θόρυβο και ζήτα συνεχώς μάρτυρες να επιβεβαιώνουν το μαρτύριο που ζω. Έτσι δεν προχωρώ βήμα από την στιγμή που με επισκέφθηκε η απώλεια, μένω σχεδόν ακίνητος/η στη μέση ενός κύκλου που λαμβάνει χώρα το «δράμα» μου. Μεταμφιέζω λοιπόν τον πόνο μου σε βάσανο, θα το ξεχωρίσετε εύκολα πότε γίνεται αυτό, το βάσανο ρωτά συνεχώς «γιατί;» ενώ ο πόνος δεν ρωτά τίποτα, όταν αφεθείτε στον πόνο τα γιατί έχουν τελειώσει.

Ο πόνος μας οδηγεί στην θλίψη, όπου είναι ένα υγιές συναίσθημα που ίσως μας κάνει να χάσουμε την πίστη στον εαυτό μας για ένα διάστημα, αλλά μετά από το διάστημα την κρίσης αυτής θα επανέλθουμε στη ροή της ζωής. Ο πόνος έχει ένα τέλος, το βάσανο μπορεί να μην τελειώσει ποτέ, σε αυτή την περίπτωση θα γνωριστούμε με την κατάθλιψη, αντιμετωπίζοντας τα γνωστά προβλήματα που την συντροφεύουν.

Αποδοχή της απουσίας και της απώλειας

Η Τρίτη μου επιλογή είναι να αφήσω να κατοικήσει μέσα μου κάτι από αυτό που δεν υπάρχει πια. Να ανακαλύψω και να αφήσω να ζει μέσα μου ό,τι μου άφησε ο άλλος/η. Ναι δεν βρίσκεται εδώ εκείνος/η που αγαπούσα, με βοηθά ο πόνος να το καταλάβω αυτό, όμως αυτό που μου άφησε βρίσκεται μέσα μου, δεν έχω παρά να το αναγνωρίσω και να το φροντίσω. Να μαζέψω όλα εκείνα τα κομμάτια, μικρά και μεγάλα, από εκείνον/η τα δώρα που μου χάρισε και να τα φυλάξω στα πιο καθαρά και όμορφα ράφια της ψυχής μου. Να τα βάλω μέσα μου σημαίνει να τα εσωτερικεύσω και καθώς θα τα τακτοποιώ να τα αποδέχομαι.

Έτσι ο άλλος/η δεν χάθηκε, δεν έφυγε, όσα για μένα πολύτιμα μου έδωσε βρίσκονται μέσα μου, απόδειξη πως υπήρξε και συνεχίζει να το κάνει. Το σπουδαιότερο είναι πως κανείς δεν μπορεί να μου τα πάρει και θα κοιτώ τα ράφια μου κάθε φορά που το κενό θα φωτίζει επίμονα την απουσία.

Αν αναλογιστείτε σε πόσο μικρό αριθμό ανθρώπων επιτρέπουμε και προσφέρουμε αύτη την ανταλλαγή, θα καταλάβετε ότι η περιουσία σας είναι πολύτιμη. Θα ξεθωριάζει ο πόνος από την ευγνωμοσύνη και μέρα με τη μέρα θα βρείτε τα εργαλεία να συναρμολογήσετε τον νέο, αλλαγμένο σας εαυτό.

Θα έχετε αντιμετωπίσει τον πόνο σαν μέρος αυτής της διαδικασίας. Θα ξέρετε πως αντέξατε αυτόν τον πόνο και η ανταμοιβή σας είναι η νέα ματιά που έχετε σχεδόν σε όλες τις καταστάσεις. Βουτήξατε βαθιά για να γίνει αυτό, έτσι βαθιά θα ζείτε την κάθε νέα μέρα, γνωρίζοντας πως κάθε στιγμή της ζωής μας τελειώνει για να αρχίσει η επόμενη, πως κάτι φεύγει για να έρθει κάτι άλλο, πως το φλυτζάνι αδειάζει για να ξαναγεμίσει. Ανοίξτε το χέρι σας και αφήστε να φύγει ό,τι έφυγε, με το άλλο χέρι κρατήστε γερά το άδειο φλυτζάνι και όταν νιώστε έτοιμοι, απλώστε το χέρι σας για να ξαναγεμίσει. Τώρα μάθατε πως το κενό που μεσολαβεί είναι αναπόσπαστο μέρος του κύκλου της ζωής.

Βιβλιογραφία:

[1] Bαδαλούκα Αθανάσια, «Αντιμετώπιση χρόνιου πόνου και ανακουφιστική αγωγή ασθενών τελικού σταδίου», στο Πρόληψη και Έγκαιρη διάγνωση νοσημάτων φθοράς, Στ. Μπεσμπέας, εκδ. Ελληνικής Αντικαρκινικής Εταιρείας, Αθήνα 2002, σελ. 852.

[2] Γ. Κατσιμίγκα, Χ. Σπηλιοπούλου, Χ. Νάστου, Μ. Γκίκα, «Νοσηλευτική και θεολογική προσέγγιση του πόνου», Το Βήμα του Ασκληπιού 8, 2 (Απρίλιος-Μάϊος 2009) σελ.168.

[3] Νίκου Α. Ματσούκα, «Το πρόβλημα του κακού», σε παρένθεση (Δοκίμιο Πατερικής Θεολογίας), Εκδ. Π.Πουρνάρα, Θεσσαλονίκη, τρίτη έκδοση, σελ. 105. 

Χ.Μπουκάϊ, «Ο δρόμος των δακρύων», φύλλα πορείας ΙΙΙ, μετάφραση Κ. Επισκοπούλου, Εκδ. Όπερα, Αθήνα 2012, σελ. 73.

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Ιωάννα Κατσιμίγα - Σύμβουλος Ψ.Υγείας

Ιωάννα Κατσιμίγα: έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology

Οι πληροφορίες που αναφέρονται στον επαγγελματικό κατάλογο ειδικών παρέχονται από τους ίδιους τους ειδικούς, κατά την εγγραφή τους στο σύστημα. Όταν βλέπετε την ένδειξη «έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology”, σημαίνει ότι το Psychology έχει ελέγξει, με email, τηλεφωνικά ή/και με λήψη των σχετικών εγγράφων, τα ακόλουθα στοιχεία:

• Ότι ο ειδικός είναι υπαρκτό πρόσωπο.
• Ότι τα πτυχία οι τίτλοι και οι εξειδικεύσεις που αναφέρει είναι αληθινά.
• Ότι οι πληροφορίες που αναφέρει ισχύουν.

Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας. Ατομικές και Ομαδικές συνεδρίες επίτευξης στόχων στην προσωπική και επαγγελματική εξέλιξη.
Επιμέλεια και Εισήγηση Σεμιναρίων.

6983237914

Δείτε όλα τα άρθρα Σελίδα ειδικού