Η Ψυχοθεραπεία ως σύνθεση της επιστημονικής τεχνικής και της καλλιτεχνικής έκφρασης

Ακρόαση άρθρου......

Η ψυχοθεραπεία, όπως οι περισσότεροι τομείς της φροντίδας υγείας, αποτελούν σύνθεση της επιστημονικής τεχνικής και της καλλιτεχνικής έκφρασης (Hofmann & Weinberger, 2007)

Το παρόν άρθρο, αποτελεί περίληψη της εργασία της Σοφίας Γουδέλη, φοιτήτριας στο Τμήμα Κοινωνικών Επιστημών και Επιστημών Συμπεριφοράς του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου. 

Περίληψη

Η ψυχοθεραπεία σε συνδυασμό με την τέχνη μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως μορφή θεραπείας με διάφορες εκφάνσεις. Στην συγκεκριμένη εργασία θα μελετηθεί η γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία και η μορφολογική ή Gestalt θεραπεία σε συνδυασμό με διάφορους καλλιτεχνικούς τομείς ως προς θεραπευτικές προσεγγίσεις. Δίνεται έμφαση στο θέατρο και πιο συγκεκριμένα στο ψυχόδραμα καθώς επίσης και στην ζωγραφική.

Λέξεις κλειδιά: ψυχοθεραπεία, μορφολογική θεραπεία, Gestalt, γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία, τέχνη

Η ψυχοθεραπεία είναι ένας όρος ο οποίος χρησιμοποιείται για την θεραπεία ψυχικών νοσημάτων, μέσω ψυχολόγου ή ψυχιάτρου και έχει διάφορες μορφές (Parekh & Givon, 2019). Εκτός από την επιστημονική της διάσταση πολλές φορές μπορεί να έχει και μία ποιο καλλιτεχνική μορφή, όπως αυτή του ψυχοδράματος (Parekh & Givon, 2019).

Χρησιμοποιείται η ψυχοθεραπεία λοιπόν, για την αντιμετώπιση συναισθηματικών προβλημάτων, δηλαδή βοηθάτε με διάφορους τρόπους ο θεραπευόμενος για να αποφορτιστεί από συναισθήματα και γενικότερες ψυχολογικές πιέσεις (Parekh & Givon, 2019). Τα προαναφερθέντα επιτυγχάνονται κυρίως όταν ο ψυχοθεραπευτής καταφέρει να αποκτήσει μία ‘’στενή’’ θεραπευτική σχέση με τον θεραπευόμενο του και φυσικά με την εκάστοτε τεχνική που χρησιμοποιεί. Οι θεραπευτικές παρεμβάσεις ποικίλλουν και διαφέρουν, κάτι που είναι απολύτως φυσιολογικό επειδή και ο κάθε θεραπευόμενος ενδέχεται να χρειάζεται άλλο τρόπο αντιμετώπισης και καθοδήγησης (Parekh & Givon, 2019).

Αρχικά, χάρη κυρίως στον ψυχίατρο Άαρον Τέμκιν Μπεκ, δημιουργήθηκε η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία η οποία είναι γνωστή κυρίως για τον πρωτοποριακό τρόπο αντιμετώπισης της κλινικής κατάθλιψης και αυτό διότι εστιάζει σημαντικά στη διαφοροποίηση της αρνητικής σκέψης μέσω αλλαγών στην συμπεριφορά του θεραπευόμενου (Benjamin et al., 2011).

Οι βασικές αρχές της γνωστικής συμπεριφορικής θεραπείας είναι ότι η συμπεριφορά επηρεάζεται από τη γνωσιακή λειτουργία, η γνωσιακή λειτουργία ελέγχεται και μεταβάλλεται, οπότε οι γνωσιακές αλλαγές μπορούν να συντελέσουν στην διαμόρφωση των θεμιτών αλλαγών στη συμπεριφορά (Benjamin et al., 2011).

Ποια είναι λοιπόν η βασική δόμηση της γνωσιακής συμπεριφοριστικής θεραπείας και πως λειτουργεί;

Θεωρείται πως το άτομο επηρεάζεται από το παρελθόν του (κοινωνικές συνδιαλέξεις) και κυρίως από το γονέα που το ανέθρεψε, οπότε οι σκέψεις και τα πιστεύω που προϋπάρχουν είναι ο πυρήνας που το διαμορφώνει (Benjamin et al., 2011). Ο θεραπευτής προσπαθεί να εξετάσει τον τρόπο σκέψης του θεραπευόμενου και να ανακαλύψει πιθανές λανθασμένες διεργασίες οι οποίες να το οδηγούν στον αρνητισμό, αν λοιπόν ο τρόπος σκέψης είναι ελεγχόμενος τότε μπορεί να παρέμβει ο θεραπευτής και να μεταβάλλει με κατάλληλο τρόπο όποιο αρνητικό ‘’συναίσθημα’’ επηρεάζει τον θεραπευόμενο (Benjamin et al., 2011).

Ο θεραπευόμενος με λίγα λόγια, μπορεί να εκπαιδευτεί για να αντιμετωπίσει στρατηγικά τα προβλήματα που τον επηρεάζουν, να αναδιαμορφώσει και να αμφισβητήσει τις δυσπροσαρμοστικές πεποιθήσεις του (Benjamin et al., 2011).

Συνδυάζοντας λοιπόν την τέχνη ως μορφή θεραπείας με την γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία, μπορεί να έχουμε ένα αρκετά χρήσιμο εργαλείο στα ‘’χέρια’’ μας το οποίο μπορεί να επιφέρει πολύ καλά αποτελέσματα σε θεραπευόμενους με διάφορες ψυχικές νόσους, πχ. κατάθλιψη, άγχος, ίσως και κάποιο ψυχικό τραύμα (Kaptein et al., 2018). Αν για παράδειγμα ένας θεραπευόμενος έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση (π.χ. δεν του αρέσει το πρόσωπο του), τότε θα μπορούσε να του δοθεί σαν άσκηση να ζωγραφίσει τον εαυτό του -ένα πορτραίτο του- που να εστιάζει στο πόσο όμορφα είναι τα σημεία του, αυτό θα μπορούσε να βοηθήσει στο πως μιλάει για τον εαυτό του, αν μιλάει άσχημα, και να δει με περισσότερη αυτοπεποίθηση τον εαυτό του (Kaptein et al., 2018).

Το προαναφερθέν παράδειγμα θα βοηθούσε πολύ με θεραπευόμενους που δεν μπορούν να εκφράσουν με άνεση αυτά που νοιώθουν, έτσι θα κατάφερνε ο θεραπευτής να αντιληφθεί την εικόνα που έχει ο θεραπευόμενος για τον εαυτό του(Kaptein et al., 2018).

Γενικότερα όμως ο συνδιασμός της καλλιτεχνικής έκφρασης με την γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία μπορούν να γίνουν ένα πολύ δυναμικό εργαλείο που θα βοηθήσει τους θεραπευόμενους να εμβαθύνουν στις σκέψεις και στα συναισθήματα τους, έτσι ώστε να δουλέψουν πάνω σε μία θετική αλλαγή (Kaptein et al., 2018).

Μία ακόμα θεραπευτική προσέγγιση που κατά την γνώμη μου έχει άρρηκτα συνδεδεμένη σχέση με την τέχνη, είναι η Gestalt ή αλλιώς η μορφολογική θεραπεία. Πρώτη φορά αναφέρθηκε ως θεραπεία Gestalt μέσω του βιβλίου της το 1951 στην Αμερική, ιδρυτές αυτής της προσέγγισης ήταν οι Φριτς και Λάουρα Περλς και ο Πωλ Γκούντμαν από την δεκαετία του 1940 έως την δεκαετία του 1950, η οποία φυσικά εμπνεύστηκε από τον μαθητή του Φρόιντ, Φριτς, ο οποίος βασίστηκε στην γνωστή ψυχανάλυση του Σίγκμουντ Φρόιντ (Harper et al., 1976).

Καταλαβαίνουμε πως πρόκειται για μία μορφή θεραπείας που βασίζεται στην ανθρώπινη συμπεριφορά και εξέλιξη, φυσικά ως προς τον τρόπο που ερμηνεύεται (Harper et al., 1976).

Ποιες είναι όμως οι βάσεις της μορφολογικής θεραπείας;

Θεωρείται -κυρίως- πως η προσωπικότητα του ανθρώπου μεταβάλλεται συνεχώς βασιζόμενη στο περιβάλλον, την κοινωνία οπότε και στις αντιλήψεις που επικρατούν στις εκάστοτε συνθήκες (Harper et al., 1976). Επιπλέον, ο άνθρωπος συμπεριφέρεται σύμφωνα με την πραγματικότητα που έχει χτίσει και τις αντιλήψεις που έχει αναπτύξει βασισμένος στην κοινωνία που ζει. Οπότε όποιες δυσλειτουργικές συμπεριφορές έχει οφείλονται στις αντιλήψεις που έχει δημιουργήσει για την πραγματικότητα του στο ασυνείδητο(υπερεγώ (Harper et al., 1976)).

Επιπρόσθετα, ο άνθρωπος έχει την ανάγκη για μία σταθερότητα η οποία να ανταποκρίνεται στο περιβάλλον του και η συμπεριφορά του βασίζεται σε αυτήν και στην εικόνα που ο ίδιος έχει φτιάξει για τον κόσμο (Harper et al., 1976). Αν λοιπόν όλα τα παραπάνω αποδιοργανωθούν τότε ο άνθρωπος μπορεί να εμφανίσει νευρωτικές συμπεριφορές διότι θα υπάρχει σύγχυση ανάμεσα στην αντίληψη και στην απόδοση συμπεριφοράς, φυσικά όμως ο μόνος που μπορεί να μειώσει και να διαγράψει αυτή την ανισορροπία είναι ο ίδιος έχοντας επίγνωση του περιβάλλοντος γύρω του για τον εαυτό του αλλά και για τους συνανθρώπους του (Harper et al., 1976).

Για την μορφολογική θεραπεία ο θεραπευτής εστιάζει στο τώρα και ενθαρρύνει τον θεραπευόμενο να μιλήσει για τα συναισθήματα του, τα πιστεύω του και τα προβλήματα του με σκοπό να αναδομήσει των τρόπο με τον οποίο σκέφτεται για αυτά (Harper et al., 1976).

Φυσικά όμως αυτό μπορεί να γίνει και μέσω της τέχνης με πιο ανέκφραστό, από άποψη λέξεων, τρόπο. Ο θεραπευόμενος μπορεί να εκφράσει τα πάντα μέσω της ζωγραφικής, της γλυπτικής, της μουσικής και με τον ακόμα πιο γνωστό και ευρέως διαδεδομένο τρόπο, το ψυχόδραμα, βέβαια στην ομαδική μορφή της θεραπείας όπως το παίξιμο διάφορων ρόλων (Amendt-Lyon, 2001).

Βλέπουμε λοιπόν πως τα συναισθήματα και όχι μόνο μπορούν να εκφραστούν μέσω της ηθοποιίας, οι θεραπευόμενοι μπορούν να βιώσουν τα συναισθήματα και τα προβλήματα τους αντί απλώς να μιλούν για αυτά (Amendt-Lyon, 2001). Επίσης η μορφολογική θεραπεία έχει βοηθήσει πάρα πολύ τους καλλιτέχνες και κυρίως τους ζωγράφους να δημιουργήσουν σκίτσα μέσω των οποίων μελετάται το άτομο, δηλαδή διάφορες εικόνες από τις οποίες μπορούμε να πάρουμε διαφορετικές ερμηνείες, όπως για παράδειγμα το τεστ κηλίδων μελάνης Rorschach (Gestalt theory in art - IAM).

Κλείνοντας, η άποψή μου είναι πως η ψυχοθεραπεία σε όποια μορφή της είναι τέχνη, θεωρώντας τέχνη φυσικά όλη την διαδρομή που ακολουθεί η σχέση θεραπευόμενου και θεραπευτή. Κάτι που παρατήρησα όμως διαβάζοντας για την ψυχοθεραπεία και τον συνδυασμό της με την τέχνη είναι πως το ένα αντλεί δεδομένα από το άλλο, εννοώ πως και η τέχνη μπορεί να βασιστεί στην ψυχολογία αλλά και το αντίστροφο.

Οι πληροφορίες που μπορούμε να αντλήσουμε μέσα από την τέχνη ποικίλλουν, όπως από τη ζωγραφιά κάποιου, τους στοίχους από ένα τραγούδι ή την μελωδία του, από ένα θεατρικό έργο ή από τον τρόπο που μπορεί τελικά να αντιληφθεί κάποιος ένα βιβλίο ή ένα ποίημα. Το να γνωρίσεις και να θεραπεύσεις έναν άνθρωπο είναι από τις πιο όμορφες μορφές τέχνης που μπορώ να φανταστώ, αν φυσικά συμπεριλαμβάνεται ουσιαστικά και η τέχνη σε κάποια της μορφή π.χ. το θέατρο(ψυχόδραμα) τότε το ταξίδι της θεραπείας μπορεί να γίνει κατά την άποψη μου μαγικό.

Συζήτηση

Η ψυχοθεραπεία έχει ως βάση της την θεραπεία της ψυχής που μπορεί να επιτευχθεί με διάφορους τρόπους. Το συμπέρασμα της συγκεκριμένης εργασίας πάνω στην μελέτη του αποσπάσματος «Η ψυχοθεραπεία, όπως οι περισσότεροι τομείς της φροντίδας υγείας, αποτελούν σύνθεση της επιστημονικής τεχνικής και της καλλιτεχνικής έκφρασης» των Hofmann & Weinberger είναι πως πέρα από την τεχνική και τις θεωρητικές βάσεις διαφόρων ψυχοθεραπευτικών μεθόδων, μπορεί να βοηθηθεί ο θεραπευόμενος και με την χρήση της τέχνης μέσα από την θεραπεία.

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Amendt-Lyon, N. (2001). Art and creativity in gestalt therapy. Gestalt Review, 5(4), 225–

248. doi.org/10.5325/gestaltreview.5.4.0225

Benjamin, C. L., Puleo, C. M., Settipani, C. A., Brodman, D. M., Edmunds, J. M., Cummings, C. M., & Kendall, P. C. (2011). History of cognitive-behavioral therapy in Youth. Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America, 20(2), 179 –189. doi.org/10.1016/j.chc.2011.01.011

Columbia College Chicago. Gestalt theory in art - IAM. Columbia College Chicago - IAM. Retrieved April 9, 2023, from iam.colum.edu/claska/didweb/media/gestalttheory.pdf

Harper, R., Bauer, R., & Kannarkat, J. (1976). Learning theory and gestalt therapy. American Journal of Psychotherapy, 30(1), 55–72. doi.org/10.1176/appi.psychotherapy.1976.30.1.55

Kaptein, A. A., Hughes, B. M., Murray, M., & Smyth, J. M. (2018). Start making sense: Art informing health psychology. Health Psychology Open, 5(1). doi.org/10.1177/2055102918760042

Parekh, R., & Givon, L. (2019, January). What is psychotherapy? Psychiatry.org - What is Psychotherapy? Retrieved April 9, 2023, from .psychiatry.org/patients-families/psychotherapy