Έφηβοι και Εξαρτήσεις (Μέρος 4ο) Αυτοκτονικότητα και αυτοτραυματισμός (cutting)

Ακρόαση άρθρου......

Ο αυτοτραυματισμός, ως συμπεριφορά χαρακτηρίζεται αρχικά από την παρόρμηση και από τη σκόπιμη πρόθεση πρόκλησης πόνου. Δεν στοχεύει στην αυτοκτονική συμπεριφορά, αλλά να προσφέρει ανακούφιση από τον ψυχικό πόνο που βιώνει το άτομο. Ωστόσο ο αυτοτραυματισμός μπορεί να θεωρηθεί ως ένας προγνωστικός παράγοντας για την πρόθεση ενός ατόμου να προχωρήσει σε απόπειρα αυτοκτονίας, και για το λόγο αυτό θα πρέπει να αξιολογηθεί κατάλληλα (αξιολόγηση αυτοκτονικού ιδεασμού/απόπειρας).

Σε μία μελέτη το 2013 από τους Whitlock, Muehlenkampet. al., (JournalofAdolescentHealth), βρέθηκε ότι σε φοιτητές με συμπεριφορές αυτοτραυματισμού, χωρίς πρόθεση αυτοκτονικότητας, αλλά με μεγάλη συχνότητα πράξεων αυτοτραυματισμού, η πιθανότητα να διαπράξουν απόπειρα αυτοκτονίας αυξανόταν κατά 3,4% μέχρι το τέλος της συγκεκριμένης έρευνας.

Τα χαρακτηριστικά των ατόμων που αυτοτραυματιζονται είναι:

Κόβουν ή χαράζουν το δέρμα τους (self-cutting).
Δημιουργούν εγκαύματα.
«Tοποθετούν» αντικείμενα κάτω από το δέρμα τους.
Σκαρφίζονται ιδέες με στόχο να προκαλέσουν πόνο στον εαυτό τους ως αυτοτιμωρία, αλλά όχι να βάλουν τέλος στη ζωή τους.

Ειδικότερα η συμπεριφορά «cutting (κάτινγκ)» χαρακτηρίζεται από μικρά και συνεχόμενα κοψίματα τα οποία τα παιδιά-έφηβοι κρύβουν φορώντας μακριά ρούχα (κατεβασμένα μανίκια, μακριά ρούχα, κλπ). Tα τατουάζ και τα bodypiercing δεν συμπεριλαμβάνονται στις συμπεριφορές αυτοτραυματισμού, διότι θεωρούνται συμπεριφορές έκφρασης πολιτισμικών ιδεολογιών και κουλτούρας.

Οι  περιοχές του σώματος στις οποίες συνήθως πραγματοποιείται ο αυτοτραυματισμός είναι τα χέρια, οι καρποί των χεριών, το στομάχι και οι μηροί. Η σημαντικότητα έκφρασης της συγκεκριμένης συμπεριφοράς αποτελεί και τη βάση στην οποία στηρίζεται η κλινική διάγνωση, λαμβάνοντας υπόψη και την εμφάνιση-διάγνωση άλλων ψυχικών διαταραχών.

Η συμπεριφορά αυτοτραυματισμού εμφανίζεται συνήθως κατά την περίοδο της εφηβικής ηλικίας και λιγότερο στην ενήλικο ζωή (περίπου το 5%). Στόχος του αυτοτραυματισμού είναι η προσπάθεια «ελέγχου των συναισθημάτων» ενός ατόμου και πιο συγκεκριμένα του συναισθηματικού πόνου που βιώνουν για να «ανακουφισθούν». Περίπου το 15-20% των εφήβων έχει βρεθεί ότι έχουν αποπειραθεί σε συμπεριφορές αυτοτραυματισμού, τουλάχιστον μία φορά. Η έναρξη ηλικίας συμπεριφορών αυτοτραυματισμού αρχίζει περίπου στα 14 έτη , αλλά έχουν βρεθεί και περιπτώσεις τέτοιων συμπεριφορών σε άτομα 11-13 ετών. Τα κορίτσια δείχνουν να κατέχουν υψηλά ποσοστά στις συμπεριφορές αυτοτραυματισμού, με συνήθη τρόπο τα κοψίματα (self-cutting), σε σχέση με τα αγόρια (περίπου 35%), τα οποία συνήθως προκαλούν μώλωπες, ή συνδυάζουν την συμπεριφορά αυτοτραυματισμού με τη χρήση ουσιών ή χρησιμοποιούν άλλους για να αυτοτραυματιστούν.

Με βάση τα δημογραφικά στοιχεία των ερευνών, οι συμπεριφορές αυτοτραυματισμού παρόλο που δείχνουν να μην επηρεάζονται από το φυλετικό ή κοινωνικο-οικονομικό status των ατόμων, η σεξουαλική διαφορετικότητα (ομοφυλοφιλοι-αμφίφυλοι) αποτελεί έναν επιπρόσθετο παράγοντα έκφρασης τέτοιων συμπεριφορών.

Οι συμπεριφορές αυτοτραυματισμού μπορεί να συνυπάρχουν με τις κάτωθι διαταραχές ή χαρακτηριστικά του ατόμου:

• Διατροφικές διαταραχές (νευρογενής ανορεξία & νευρογενής βουλιμία)
• Διαταραχές Προσωπικότητας (Μεταιχμιακή Διαταραχή Προσωπικότητας)
• Διπολική Διαταραχή (Μανιοκατάθλιψη)
• Αγχώδεις Διαταραχές
• Καταθλιπτικό Συναίσθημα
• Σχολικός Εκφοβισμός
• Χαμηλή Αυτοεκτίμηση

Ειδικότερα, στα άτομα με διατροφικές διαταραχές, η πρόθεση του ατόμου για την επικράτηση του ελέγχου στο σώμα του-ως ένα αποτέλεσμα εσωτερικών διαπροσωπικών και οικογενειακών πιέσεων- αποτελεί τον παράγοντα ψυχολογικής αποστασιοποίησης του εαυτού από το σώμα και επομένως την ώθηση για να οδηγηθούν σε συμπεριφορές αυτοτραυματισμού.

Το σχολικό περιβάλλον και οικογενειακό περιβάλλον αποτελούν επίσης παράγοντες οι οποίοι ενισχύουν ή αποτρέπουν τέτοιου είδους συμπεριφορές.

Για το λόγο αυτό: 
Ένα άτομο που χαρακτηρίζεται από τέτοιου είδους συμπεριφορές, θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με τεχνικές ψυχοθεραπείας. Η παροχή φαρμακευτικής αγωγής (αντικαταθλιπτικά, κλπ) πραγματοποιείται σε περιπτώσεις υψηλού κίνδυνου. Το κλίμα εμπιστοσύνης που θα αναπτυχθεί μεταξύ ψυχοθεραπευτή και θεραπευμένου, αποτελεί τη βάση για μία ουσιαστική ψυχοθεραπεία.

Η αυτοκτονική συμπεριφορά διαχωρίζεται με βάση τα παρακάτω κίνητρα:

ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: Θάνατος προερχόμενος από αυτοχειρία μέσω αυτοτραυματισμού.

ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑΣ: Μία συμπεριφορά αυτοτραυματισμού με πρόθεση για επερχόμενο θάνατο μέσω αυτής της συμπεριφοράς.

ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΚΟΣ ΙΔΕΑΣΜΟΣ: Σκέψεις αυτοκτονίας με διαφορετικό βαθμό σοβαρότητας με στόχο την αυτοκτονία μέσω συγκεκριμένου πλάνου-σχεδίου και με πρόθεση.

Σύμφωνα με την επιστημονική βιβλιογραφία, στην εφηβεία τα αγόρια πεθαίνουν από αυτοκτονική συμπεριφορά περισσότερο από τα κορίτσια, ενώ οι έφηβες κρατούν τα ηνία στις απόπειρες αυτοκτονίας. Στο γενικότερο σύνολο εφήβων και νέων ηλικίας 15-24 ετών, τα αγόρια κατέχουν το 80% ως προς την αυτοκτονικότητα και περίπου το 20% των θανάτων από αυτοκτονία. Τα μέσα που συνήθως χρησιμοποιούνται είναι όπλα, θάνατος από πνιγμό ή δηλητηρίαση (χάπια, ή άλλες ουσίες).

Η κυβερνοαυτοκτονία τα τελευταία χρόνια αποτελεί μία μάστιγα η οποία έχει στοιχίσει τις ζωές πολλών νέων ατόμων. Ειδικά η εφηβεία η οποία χαρακτηρίζεται από την παρόρμηση, την άγνοια κινδύνου και την ανάγκη για την γρήγορη ένταξη στον κόσμο των ενηλίκων, είναι η ηλικία όπου η κυβερνοαυτοκτονία βρίσκει έδαφος για δράση.

Το διαδικτυακό «παιχνίδι» «BLUEWHALECHALLENGE» ή ΜΠΛΕ ΦΑΛΑΙΝΑ, απασχολεί τη Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος καθώς έχει δημιουργήσει μεγάλη ανησυχία σε σχέση με την αυτοκτονικότητα που καλλιεργεί. Πρόκειται για μία σειρά δοκιμασιών σε ένα ιδιόμορφο παιχνίδι 50 ημερών. Η συγκεκριμένη σειρά δοκιμασιών - προκλήσεων πραγματοποιείται μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης (fb, κ.ά). Κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού λαμβάνονται οδηγίες από κάποιο άγνωστο άτομο, που έχει χρηστεί ως «επικεφαλής», προκειμένου να  οδηγήσει τον παίκτη στην ολοκλήρωση δοκιμασιών επικίνδυνων για την υγεία του και τη σωματική του ακεραιότητα (π.χ. αυτοτραυματισμοί, παρακολούθηση ταινιών τρόμου, αναρρίχηση σε ψηλά κτίρια, χρήση όπλων κλπ).

Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι  η ανάγκη των εφήβων να διατηρήσουν την ανωνυμία τους και να καταφύγουν σε μέσα που θα απαλύνει τον πόνο τους, κάνει το διαδικτυακό περιβάλλον ιδανικό σύμμαχό τους! Και στην περίπτωση της αυτοκτονικής συμπεριφοράς, οι παράγοντες που την πυροδοτούν είναι διαπροσωπικοί, οικογενειακοί, κοινωνικοί και γενετικοί.

Παράγοντες κινδύνου:

• Θάνατος κάποιου αγαπημένου προσώπου-χωρισμός
• Αίσθημα απελπισίας, «κανείς δεν μπορεί να με βοηθήσει», ενοχή, απαξίωση
• Προηγούμενη απόπειρα
• Χρήση ουσιών και αλκοόλ, τζόγος (συμπεριφορές υψηλού κινδύνου)
• Διαταραχή διαγωγής
• Δυσλειτουργικός Σεξουαλικός Προσανατολισμός
• Αποτυχία
• Οικογενειακό ιστορικό με αυτοκτονικότητα
• Ψυχιατρικές διαταραχές (άγχος, κατάθλιψη, Διατ. Προσωπικότητας, ΔΠΤ, κλπ)
• Ενδοοικογενειακή βία
• Πίεση συνομηλίκων
• Κακοποίηση-παραμέληση & απόρριψη
• Έλλειψη κοινωνικής αποδοχής και υποστήριξης
• Απομόνωση
• Συμπεριφορές Υψηλού Κινδύνου
• Θύμα εκφοβισμού ή δράστης ή άλλος ρόλος στον κύκλο του εκφοβισμού
• Πρόσβαση σε παράνομα μέσα (όπλα, φάρμακα, κλπ)
• Στιγματισμός λόγω αναζήτησης βοήθειας
• Έλλειψη κοινωνικής πρόνοιας
• Πεποίθηση ότι η αυτοκτονία θα λύσει το
• πρόβλημα σε ένα πολιτισμικό ή θρησκευτικό θέμα

Η ύπαρξη προστατευτικών παραγόντων συντελεί στην διαχείριση των δυσκολιών που βιώνει ένα άτομο και ειδικότερα σε μία τόσο ευαίσθητη ηλικία όσο η εφηβεία:

Προστατευτικοί παράγοντες:

• Αισιοδοξία-διαχείριση δυσκολιών-διεκδικητικότητα
• Ισχυρές σχέσεις (οικογένεια, φίλοι, κοινωνικό περιβάλλον)
• Οριοθετημένη πρόσβαση (περιορισμός) σε παράνομα μέσα
• Πολιτισμικές και θρησκευτικές πεποιθήσεις που αποδυναμώνουν την έννοια της αυτοκτονικότητας και ενδυναμώνουν την διαχείριση δυσκολιών
• Εύκολη πρόσβαση σε φορείς και ιδρύματα
• Πρόσβαση σε φορείς απεξάρτησης
• Ενίσχυση του πλαισίου κλινικής και ψυχολογικής υποστήριξης
• Συζητήσεις σχετικά με τον θάνατο: συζήτηση σχετικά με το μέσο που θα χρησιμοποιηθεί
• Αλλαγές στην προσωπικότητα: εσωστρέφεια, θλίψη, κόπωση, απάθεια, άγχος
• Αλλαγές στην συμπεριφορά: Έλλειψη συγκέντρωσης στις καθημερινές δραστηριότητες (οικογένεια, σχολείο, κλπ)
• Αλλαγές στην ρουτίνα του ύπνου: Αϋπνία, εφιάλτες
• Αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες: Μείωση όρεξης, βάρους ή υπερφαγία
• Φόβος έλλειψης ελέγχου: Παρόρμηση, αυτοτραυματισμός ή επίθεση σε τρίτους

Πώς όμως οι γονείς ή τα άτομα του κοντινού περιβάλλοντος θα καταλάβουν ότι ο έφηβος διακατέχεται από αυτοκτονική συμπεριφορά:

• Συζητήσεις σχετικά με τον θάνατο: συζήτηση σχετικά με το μέσο που θα χρησιμοποιηθεί
• Αλλαγές στην προσωπικότητα: εσωστρέφεια, θλίψη, κόπωση, απάθεια, άγχος
• Αλλαγές στην συμπεριφορά: Έλλειψη συγκέντρωσης στις καθημερινές δραστηριότητες (οικογένεια, σχολείο, κλπ)
• Αλλαγές στην ρουτίνα του ύπνου: Αϋπνία, εφιάλτες
• Αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες: Μείωση όρεξης, βάρους ή υπερφαγία
• Φόβος έλλειψης ελέγχου: Παρόρμηση, αυτοτραυματισμός ή επίθεση σε τρίτους

Βιβλιογραφία

Bowman, S., & Randall, K. (2006). See my pain! Creative strategies and activities for helping young people who self-injure (2nd ed.). Chapin, SC: Youth Light inc.

Froeschle, J., & Moyer, M. (2004). Just cut it out: Legal and ethical challenges in counseling students who self-mutilate. Professional School Counseling, 7, 231-236.

Kanan, L. M., Finger, J., & Plog, A. E. (2008). Self-Injury and Youth: Best

Practices in School Intervention. Cherry Creek School District (In press). 

Klonsky, E.D. (2007). The functions of deliberate self-injury: A review of the evidence. Clinical Psychology Review, 27, 226-239.

Lewis, L.M. (2007). No-harm contracts: a review of what we know. Suicide & Life Threatening Behavior, 37, 50-57.

Muehlenkamp, J. J. (2006). Empirically supported treatments and general therapy guidelines for non-suicidal self-injury. Journal of mental health counseling, 28, 166-185.

Lieberman, R. (2004, November 7). Understanding and responding to students who self-mutilate. Principal Leadership Magazine, 4, 10-13.

«Ξεπερνώντας τον Εθισμό. Η πορεία προς την απεξάρτηση» Ιατρικές εκδόσεις Harvard (ιατρική σχολή του παν/μίου του Harvard)

«Έφηβοι: Προβλήματα και ανησυχίες», Φρανσουάζ Ντολτό, Κατρίν Ντολτό-Τόλιτς (Εκδόσεις Πατάκη)

«Μεγαλώνοντας Δυνατούς Χαρακτήρες-Πέρα από τις ουσίες»- Ορέστης Γιωτάκος (Ακαδημία Γονέων από την «Κ»)

Κοκκέβη, Α., Φωτίου, Α., Ξανθάκη, Μ., Καναβού, Ε., «Εξαρτησιογόνες Ουσίες στην εφηβεία» (ΕΠΙΨΥ 2010)

Κοκκέβη, Α., Φωτίου, Α., Σταύρου, Μ., Καναβού, Ε., «Εξαρτησιογόνες Ουσίες στην εφηβεία» (ΕΠΙΨΥ 2015)

ΕΠΙΨΥ (2015): Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών και των οινοπνευματωδών στην Ελλάδα (ετήσια έκθεση 2014)

ΕΠΙΨΥ (2012): Πανελλήνια έκθεση εξαρτησιογόνων ουσιών, στους μαθητές-έρευνα ESPAD 2011. Αθήνα: ΕΠΙΨΥ-ΟΚΑΝΑ

WHO (World Helath Organization) 2014-Report on Alcohol and Health 2014

Διαβάστε ακόμη στο αφιέρωμα για τις εξαρτήσεις στην εφηβεία: Κάπνισμα, τζόγος στην εφηβεία  της Ρ.Δουμανά, Επιστημονικής Συνεργάτιδας του psychology.gr

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Ρέα Δουμανά - Σύμβουλος Ψ.Υγείας

Ρέα Δουμανά: έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology

Οι πληροφορίες που αναφέρονται στον επαγγελματικό κατάλογο ειδικών παρέχονται από τους ίδιους τους ειδικούς, κατά την εγγραφή τους στο σύστημα. Όταν βλέπετε την ένδειξη «έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology”, σημαίνει ότι το Psychology έχει ελέγξει, με email, τηλεφωνικά ή/και με λήψη των σχετικών εγγράφων, τα ακόλουθα στοιχεία:

• Ότι ο ειδικός είναι υπαρκτό πρόσωπο.
• Ότι τα πτυχία οι τίτλοι και οι εξειδικεύσεις που αναφέρει είναι αληθινά.
• Ότι οι πληροφορίες που αναφέρει ισχύουν.

Η Ρέα Δουμανά εξειδικεύτηκε στον τομέα της Ψυχολογίας με τον μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών Κλινικής Ψυχολογίας σε ενήλικες και εφήβους. Διετέλεσε επιστημονική συνεργάτης στη Μονάδα Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.), της Β’ Παιδιατρικής Κλινικής του Παν/μίου Αθηνών, του Νοσοκομείου Παίδων «Π. & Α. Κυριακού».

210 74 84 820

Δείτε όλα τα άρθρα Σελίδα ειδικού