Τεχνολογία και Κίνδυνοι στη Διαμόρφωση Χαρακτήρα Παιδιών & Εφήβων

Ακρόαση άρθρου......

Όσο περνούν τα χρόνια, τόσο η καθημερινότητα, όσο και η κοινωνικοποίηση των παιδιών, γίνεται όλο και πιο συνδεδεμένη με την τεχνολογία. Αυτό ενδέχεται να δημιουργήσει μία τελείως διαφορετική πραγματικότητα, ως προς τις νόρμες και τα πρότυπα αλληλεπίδρασης και δημιουργίας διαπροσωπικών σχέσεων στο μέλλον.

Η αδυναμία των παιδιών/εφήβων να διατηρήσουν το μέτρο και να φιλτράρουν τα ερεθίσματα στα οποία εκτίθενται, τα καθιστά επιρρεπή και τα εντάσσει στις πιο ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Όλο και περισσότερες επιστημονικές μελέτες διεθνώς, δείχνουν πως η παθολογική χρήση του διαδικτύου, ειδικά στις μικρότερες ηλικιακές ομάδες, γνωρίζει επικίνδυνα ανοδική πορεία.

Εν καιρώ, η υπερβάλλουσα εξαρτητική σύνδεση μεταξύ τεχνολογίας και κοινωνικοποίησης, μπορεί να έχει ως απότοκο την αποξένωση των παιδιών από τη φυσική αλληλεπίδραση. Ήδη βασικές έννοιες και συναισθήματα σιγά σιγά αντικαθίστανται από likes και emojis.

Τέτοιες έννοιες και συναισθήματα είναι η φιλία, το ερωτικό ενδιαφέρον, η κοινωνική αποδοχή/αποδοκιμασία, η αυτοεκτίμηση, η οριοθέτηση, η έκφραση του θυμού, της θλίψης, της χαράς κ.ά.. Ποιοι είναι, όμως, οι κίνδυνοι που μπορεί να ελλοχεύουν και πώς δύνανται να επηρεάσουν στη διαμόρφωση του χαρακτήρα, όταν η χρήση της τεχνολογίας ξεπεράσει το μέτρο;

Αισθήσεις & Κοινωνικές Δεξιότητες:

Η μείωση της φυσικής αλληλεπίδρασης, είναι κάτι που συνδέεται άμεσα με την μείωση των αισθήσεων. Για παράδειγμα, μπορεί να γελάμε με κάτι που βλέπουμε γραμμένο σε ένα μήνυμα, αλλά αν ακούσουμε το ίδιο άτομο να μας εξιστορεί το ανέκδοτο, μπορεί να μη μας φανεί το ίδιο αστείο ή ίσως και καθόλου.

Σε ένα άλλο παράδειγμα, ένα άτομο μπορεί να έχει δημιουργήσει μία διαδικτυακή φιλία, άλλα αν βρεθεί δια ζώσης με τον “διαδικτυακό φίλο” να αισθάνεται αμήχανα και να είναι αποστασιοποιημένος.

Αυτό συμβαίνει, γιατί η φυσική εξιστόρηση ή συνάντηση εμπεριέχει μέσα την φυσικότητα του συνομιλητή μας. Εμπεριέχει, δηλαδή, τη φωνή του, την ομιλία του, την κινησιολογία του κτλ.. Το άτομο όντας συστηματικά αποξενωμένο από την φυσική αλληλεπίδραση, δε θα αισθάνεται πλέον οικεία όταν εκτίθεται σε αυτά τα ερεθίσματα. Έτσι, δημιουργείται η αποξένωση του ατόμου από τις αισθήσεις του και ακολούθως η αποξένωση των ανθρώπων μεταξύ τους.

Επιπρόσθετα, η αποφευκτικότητα της φυσικής αλληλεπίδρασης επηρεάζει άμεσα και ένα σύνολο κοινωνικών δεξιοτήτων.

Κάποιες από αυτές τις κοινωνικές δεξιότητες είναι:

• η αντίληψη των φυσικών ορίων και της κινησιολογίας μας (λ.χ. πότε και πώς αγγίζω κάποιον κ.ά.),
• η ένταση της φωνής μας (λ.χ. πότε μιλάμε σταθερά και αποπνέουμε σιγουριά, πότε μιλάμε έντονα και αποπνέουμε ένταση κ.ά.)
• η αντιληπτικότητα και ο τρόπος ομιλίας μας (λ.χ. να είμαι σε θέση να διακρίνω πότε κάνω χιούμορ ή πότε γίνομαι προσβλητικός ανάλογα τις λεκτικές και σωματικές αντιδράσεις του συνομιλητή μου, να είμαι σε θέση να ανταποκριθώ ή να απαντήσω άμεσα, κ.ά.)
• ο σεβασμός στον συνομιλητή μας (λ.χ. να του δίνω τον χρόνο να επικοινωνήσει τα θέλω του ή να μου εκφράσει τα αντεπιχειρήματά του κ.ά.)

Σε αυτό το σημείο, θα μπορούσε να εκφραστεί ως αντεπιχείρημα η δυνατότητα κλήσεων και βιντεοκλήσεων, μέσω των οποίων υπάρχει μία πιο άμεση αλληλεπίδραση, ενώ παραμένει μία εξ αποστάσεως και διαδικτυακή επικοινωνία. Φυσικά, αυτό το είδος επικοινωνίας είναι καλύτερο από τα απρόσωπα μηνύματα. Ωστόσο και πάλι δεν θα μπορούσαμε να το συγκρίνουμε με την δια ζώσης επικοινωνία, κάτι που διαπιστώνουμε πολύ εύκολα στις σχέσεις εξ αποστάσεως.

Σαφώς και η κλήση ή βιντεοκλήση αναπληρώνει σε μεγάλο βαθμό επαρκώς τη δια ζώσης αλληλεπίδραση, αλλά δεν παύει να αποτελεί μία αναπληρωματική μέθοδο που δεν μπορεί να υπερτερεί της φυσικής επαφής.

Αυθεντικότητα & Μοναδικότητα

Ένας ακόμη κίνδυνος που ελλοχεύει είναι η απώλεια της αυθεντικότητας και της μοναδικότητας του κάθε παιδιού/εφήβου. Οι σχέσεις και η κοινωνική αποδοχή καθορίζονται από συγκεκριμένα κοινωνικά στοιχεία, τάσεις και πρότυπα που δύνανται να κατακερματίσουν τη μη ακόμα διαμορφωμένη ταυτότητα ενός παιδιού/έφηβου, του οποίου άμεση ανάγκη εκείνη τη στιγμή, είναι να ενταχθεί σε ένα κοινωνικό σύνολο - ομάδα (αίσθημα του ανήκειν).

Σε αυτήν την περίπτωση, τα παιδιά/έφηβοι μαθαίνουν να φορούν ένα ψεύτικο, διαδικτυακό "προσωπείο", πάνω στο οποίο στηρίζονται για να καθορίσουν το ποιοί είναι, το τί θέλουν και το τί έχουν ανάγκη. 

Αξίζει να σημειωθεί πως, εάν και εφόσον τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και επικοινωνίας αρχίσουν να έχουν τη δύναμη να καθορίζουν τί είναι το κοινωνικά αποδεκτό, επιτυχημένο, υγιές κτλ., τότε τα παιδιά που θα εκτίθενται σε αυτά τα ερεθίσματα θα επιδιώκουν να γίνουν όλα αυτά που τους υποδεικνύουν.

Αυτό μελλοντικά δύναται να δημιουργήσει μαζικοποιήμενες όμοιες προσωπικότητες που θα έχουν χάσει ή αλλοιώσει σε μεγάλο βαθμό την προσωπική τους ταυτότητα.

Ένα παράδειγμα που θα μπορούσαμε να δώσουμε για να κατανοήσουμε καλύτερα το παραπάνω, είναι να προσπαθήσουμε να φανταστούμε την κοινωνική ζωή και τις διαπροσωπικές σχέσεις ενός εφήβου/ης μαθητή/τριας λυκείου, ενώ εκείνος/η δεν διαθέτει λογαριασμό ή δεν ασχολείται με κάποια εφαρμογή μέσων κοινωνικής δικτύωσης (λ.χ. instagram, tik-tok, facebook κ.ά.) και ύστερα να προσπαθήσουμε να φανταστούμε τι θα σήμαινε αυτό για εκείνον/η.

→ Πώς θα χαρακτηριζόταν από τους συνομηλίκους;
→ Πώς θα μετέφραζε και θα αντιλαμβανόταν την κοινωνική περιθωριοποίηση την οποία ενδεχομένως θα βίωνε;
→ Τι ψυχολογικό αντίκτυπο θα είχε;

και τέλος 

→ Πόσο εύκολο θα ήταν να διατηρήσει την αρχική του/ης επιθυμία να αλληλεπιδρά και να χτίζει τις διαπροσωπικές του/ης σχέσεις μέσω της δια ζώσης επικοινωνίας και να μην υποκύψει, τελικά, στο να εντάξει την τεχνολογία μέσα σε αυτές;

Ψυχολογικά Προβλήματα

Μέσω της αποξένωσης, τα παιδιά δύνανται επίσης να αναπτύξουν διαφόρων ειδών ψυχολογικά προβλήματα, όπως για παράδειγμα αντικοινωνική συμπεριφορά, άγχος - στρες, κοινωνικό άγχος, φοβίες, διάσπαση προσοχής, ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά, κατάθλιψη, χαμηλή αυτοεκτίμηση, σεξουαλικές διαταραχές, διατροφικές διαταραχές, εθισμούς κ.ά..

Πρόσθετα, η διαδικτυακή αλληλεπίδραση και κοινωνικοποίηση μπορεί να λειτουργήσει ως κουκούλι για άτομα που έχουν κάποιο από τα προαναφερόμενα. Για παράδειγμα, ένα παιδί/έφηβος που είναι κατά φύση εξωστρεφής, αλλά δεν μπορεί να το εκδηλώσει, γιατί έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση, μπορεί να χρησιμοποιήσει την τεχνολογία, ως δίοδο έκφρασης αυτού του στοιχείου της προσωπικότητάς του.

Την ίδια στιγμή, όμως, αποφεύγει να λύσει και να εξελίξει τις “από κοντά” κοινωνικές δεξιότητες και διαπροσωπικές του σχέσεις. Σε αυτήν την περίπτωση, το παιδί/έφηβος θα δυσκολευτεί αρκετά να βγει από αυτόν τον φαύλο κύκλο.

Όσο πιο πολύ η τεχνολογία του δίνει τη δυνατότητα να εκφράζεται όπως θέλει, τόσο πιο πολύ θα δημιουργείται μία σχέση εξάρτησης με αυτήν και θα τείνει να αποφεύγει να εξελίξει τις “από κοντά” κοινωνικές του δεξιότητες.

Ενσυναίσθηση

Με την αποξένωση, όμως, γεννιέται κι ένας ακόμη κίνδυνος, η έλλειψη ενσυναίσθησης. Τα παιδιά/έφηβοι αρχίζουν να αδυνατούν να κατανοήσουν τις συνέπειες των όσων λένε ή κάνουν διαδικτυακά, καθώς και το αντίκτυπο που μπορεί να έχουν στους άλλους στην “πραγματική” ζωή.

Συγκεκριμένα, αρχίζουν να αποξενώνονται τόσο με το αίσθημα της ευθύνης που φέρουν οι λέξεις ή πράξεις τους, όσο και από τα συναισθήματα των αποδεκτών τους. Είναι πολύ δύσκολο να συναισθανόμαστε κάποιον όταν δεν μπορούμε να δούμε δύο δακρυσμένα μάτια ή να αισθανθούμε το τρέμουλο και την έντασή του ή να ακούσουμε την αναστατωμένη φωνή του κτλ.. Με αυτόν τον τρόπο, λοιπόν, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα τα παιδιά/έφηβοι να γίνουν δέκτες ή πομποί μίας κακοποιητικής ή τοξικής συμπεριφοράς.

Από την μία, το ένα άτομο μπορεί να μην αντιλαμβάνεται την ένταση και την στεναχώρια που προκάλεσε ένα καυστικό μήνυμά του στον συνομιλητή του ή και να μην τον νοιάζει. Από την άλλη, το άτομο που βίωσε την ένταση και την στεναχώρια μπορεί πολύ εύκολα, πίσω από την οθόνη, να αποκρύψει τη δυσφορία του ή να μην επιδιώξει να οριοθετήσει τη συγκεκριμένη συμπεριφορά.

Αντίθετα, μπορεί να επιλέξει να την ανεχτεί και να την εσωτερικεύσει. Έτσι, με τον καιρό θα διαμορφωθούν ως ενήλικες, είτε πολύ ευαίσθητοι στην κριτική, είτε πολύ απόμακροι, είτε πολύ σκληροί και θρασείς με αδυναμία ενσυναίσθησης και έλλειψη συμπόνιας.

Εξιδανίκευση Προσώπων

Τέλος, ένας πολύ σημαντικός κίνδυνος της τεχνολογίας στις διαπροσωπικές σχέσεις, είναι η εξιδανίκευση προσώπων. Η παιδική και η εφηβική ηλικία, είναι μία ηλικία κατά την οποία οι άνθρωποι τείνουν να μιμούνται και να αναζητούν ανθρώπους - πρότυπα, με σκοπό να διαμορφώσουν την προσωπική τους ταυτότητα.

Δυστυχώς, το διαδίκτυο δίνει τη δυνατότητα στους ανθρώπους να χτίζουν ψεύτικα προφίλ, τόσο κυριολεκτικά, όσο και μεταφορικά, τα οποία έχουν στόχο τη “φαινομενική τελειότητα”. Πέρα από τον κίνδυνο της εξαπάτησης, τα παιδιά/έφηβοι γίνονται έρμαια κοινωνικών τάσεων (λ.χ. followers), αφού αυτές φανερώνουν (πλασματικά), το ποιος θεωρείται κοινωνικά αποδεκτός, άρα και καλύτερο πρότυπο για τα παιδιά να μιμηθούν. Επακόλουθο αυτού, είναι το παιδί/έφηβος να αποκτά πενιχρές ικανότητες αξιολόγησης προσωπικοτήτων, που ενδέχεται να επηρεάσουν αρνητικά, τόσο τον ίδιο και την αυτοεικόνα του, όσο και τις διαπροσωπικές του σχέσεις και επιλογές στην ενήλικη ζωή.

Εν κατακλείδι, η τεχνολογία είναι ένα μέσο που μας δίνει πολλές δυνατότητες να εξελιχθούμε και να βελτιώσουμε την ποιότητα της καθημερινότητάς μας. Όπως σε κάθε τι άλλο, όμως, χρειάζεται να υπάρχει η διατήρηση του μέτρου και να θέτουμε κόκκινες γραμμές, ώστε να επωφελούμαστε από αυτήν και να μην αποκτήσει εν τέλει αρνητικό αντίκτυπο πάνω μας.