Η εξέλιξη της θεωρίας του Carl Rogers

Ακρόαση άρθρου......

H μη κατευθυντική θεραπεία παρανοήθηκε, καθώς έγινε αντιληπτή ως μια παθητική αντιμετώπιση που τελικά αφήνει τον πελάτη απροστάτευτο και αβοήθητο, ενώ προτρέπει το θεραπευτή σε αδράνεια. Αυτές οι επικρίσεις οδήγησαν τον Rogers και τους συνεργάτες του σε μια περισσότερο αναλυτική και ολοκληρωμένη διατύπωση της θεωρίας, η οποία παρουσιάστηκε αναλυτικά το 1951 στο βιβλίο Client-centered therapy.

Η σχέση του θεραπευτή με τον πελάτη

Σύμφωνα με τον Rogers, ο πελάτης είναι ο μόνος και ουσιαστικός γνώστης της δικής του πραγματικότητας και ιδιαιτερότητας. Ο θεραπευτής μπορεί να τον βοηθήσει στη βαθύτερη αναγνώριση αυτής της πραγματικότητας, όπως μπορεί επίσης να συμβάλει, εφόσον ο πελάτης θέλει, στη βελτίωση της λειτουργικότητάς του, δηλαδή στην απαλλαγή του από δυσάρεστα ψυχολογικά συμπτώματα, στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών του δεξιοτήτων και τελικά στην αλλαγή της συμπεριφοράς του.

Η ενεργητική παρουσία του θεραπευτή δεν είναι παρεμβατική, αλλά «αποδεκτική», στηρικτική και αυθεντική. Ο θεραπευτής ακολουθεί τον πελάτη συνταιριάζοντας το δικό του ρυθμό με το ρυθμό εκείνου και δείχνοντας σεβασμό στο μοναδικό τρόπο με τον οποίο αυτός βιώνει την ύπαρξή του. Η συμπεριφορά του θεραπευτή δεν βασίζεται σε αρχές και τεχνικές που διδάσκονται ή μαθαίνονται, αλλά σε μια γενικότερη φιλοσοφία ή θεώρηση ζωής, η οποία σιγά-σιγά διαμορφώνει και τον τρόπο ύπαρξής του.

Ενημερωθείτε λεπτομερώς για το Μεταπτυχιακό Προσωποκεντρικής & Βιωματικής Ψυχοθεραπείας & Συμβουλευτικής ακολουθώντας το σχετικό σύνδεσμο

Οι βασικές αρχές του Rogers και η μελέτη τους

Οι βασικές αρχές του Rogers δεν μεταβλήθηκαν ουσιαστικά με τα χρόνια. Πολλές θέσεις του όμως αναπτύχθηκαν, υποβλήθηκαν σε λεπτομερή και αναλυτική επεξεργασία και επεκτάθηκαν τόσο από τον ίδιο όσο και από τους συνεργάτες του. Η εξέλιξη της θεωρίας μπορεί να οφείλεται στις κοινωνικές και πολιτισμικές αλλαγές που σημειώθηκαν τα τελευταία χρόνια. Αυτές είχαν ως αποτέλεσμα τη θεματική αλλαγή των εμπειριών που φέρουν οι πελάτες στη θεραπεία τους και του τρόπου τις βιώνουν, καθώς και αλλαγές στις νοητικές και συναισθηματικές αντιδράσεις του θεραπευτή. Το φυσικό επακόλουθο ήταν και η διαφοροποίηση της προσωποκεντρικής θεωρίας, αφού εξ ορισμού η θεωρία είναι βασισμένη στη θεραπευτική πράξη.

Πολλοί μελετητές ασχολήθηκαν κυρίως με τη διευκρινιστική επεξεργασία των αρχικών ορισμών και των εννοιολογικών επεξηγήσεων του Rogers. Ορισμένα ερευνητικά προγράμματα επιβεβαίωσαν τις αρχικές παρατηρήσεις και επιχείρησαν να τεκμηριώσουν ποσοτικά τις αλλαγές στη στάση και τη συμπεριφορά των πελατών (Greenberg, 1993). Οι μονογραφίες του Shlien σχετικά με την έννοια της ενσυναίσθησης (1997) και της μεταβίβασης (1984), της Βrοdley (1994) για την τεκμηρίωση της μη παρεμβατικότητας, καθώς και του Bozarth (1990) για την αναγκαιότητα αλλά και την επάρκεια των θεραπευτικών συνθηκών συνέβαλαν στη συνοχή και στην παραδοχή της αποτελεσματικότητας της προσέγγισης.

Θεωρία του εαυτού, η εξέλιξη της θεωρίας της προσωπικότητας

Περισσότερο ίσως από όλους, οι Mearns και Thorne, ορμώμενοι (όπως και ο Rogers) από παρατηρήσεις που συνέλεξαν κατά τη διάρκεια μιας μακράς κλινικής σταδιοδρομίας, συνέβαλαν στον εκσυγχρονισμό και τη διεύρυνση της θεωρίας της Προσωπικότητας, ή Θεωρίας του Εαυτού, όπως μετονομάστηκε (Mearns & Thorne, 2000). Οι προτάσεις των δύο συγγραφέων δεν αντικρούουν τη Θεωρία του Rogers, αντίθετα, τη συμπληρώνουν, προσφέροντας έτσι μια ευρύτερη διάσταση. Αξίζει ίσως τον κόπο να ασχοληθούμε λίγο εκτενέστερα με τις νεότερες αυτές απόψεις.

Το κύριο σημείο της πρότασής τους αφορά την έννοια του Εαυτού. Η φαινομενολογική άποψη του Rogers δέχεται τον Εαυτό ως ένα ρευστό αλλά ενιαίο δόμημα, που αποτελείται από τη σύνθεση του αντιληπτικού πεδίου, των συμβολοποιημένων δηλαδή εμπειριών και των εμβόλιμων επιδράσεων και αξιών του ατόμου. Για τους Mearns και Τhοrne ο εαυτός δεν είναι ένα ενιαίο δόμημα αλλά ένα πλουραλιστικό ψηφιδωτό από συμβολοποιημένες και όχι εντελώς συμβολοποιημένες ενότητες. Κάθε μέρος, κάθε ψηφίδα του εαυτού αποκαλείται διαμόρφωση (configuration).

Οι Mearns και Τhοrne ασχολήθηκαν ιδιαίτερα και ανέπτυξαν τις έννοιες του Εαυτού και της Αυτοαντίληψης προσθέτοντας τη διάσταση των διαμορφώσεων. Πρότειναν ότι ο Εαυτός μπορεί να εμπεριέχει πλήθος διαμορφώσεων (configurations), που είτε είναι αναγνωρισμένες από το άτομο είτε βρίσκονται στην υποαντίληψή του.

Με τον όρο «διαμόρφωση» οι Mearns και Τhοrηe εννοούν "μια υποθετική δομή που απεικονίζει ένα συμπαγές μόρφωμα από συναισθήματα, σκέψεις, αξίες, προτιμήσεις και συμπεριφορικές αντιδράσεις, συμβολοποιημένες ή υποσυμβολοποιημένες από το άτομο, πού αντιπροσωπεύουν μια υπαρξιακή διάστασή της μέσα στον εαυτό" (2000). Αυτό παρέχει τη δυνατότητα μιας πλουραλιστικής αντίληψης του Εαυτού, όπου υπάρχουν πολλές διαμορφώσεις «σε μια δημιουργική και αυτοπροστατευτική σύγκρουση» (2000). Οι διαμορφώσεις μπορεί να δημιουργηθούν ως αποτέλεσμα όρων αξίας που επιβλήθηκαν στο άτομο ή ως αποτέλεσμα προηγουμένων ενδοβολών. Είναι, επίσης, δυνατόν να δημιουργηθούν από εμπειρίες που συγκρούονται με την αυτοεικόνα: στοιχεία δηλαδή που, ενώ έχουν βιωθεί, αξιολογούνται ως αρνητικά και μη συμβατά με τη δομή του εαυτού. Σε μια τέτοια περίπτωση οι διαμορφώσεις μπορεί να συγκροτούν έναν οργανωτικό πυρήνα για την υποδοχή πρόσθετων στοιχείων, πληροφοριών και εμπειριών μη αποδεκτών από την επικρατούσα αυτοεικόνα.

Έτσι, ενώ η βασική εικόνα δεν διαταράσσεται, οι διαμορφώσεις επιτρέπουν την προσαρμογή του ατόμου σε διάφορα κοινωνικά και προσωπικά πλαίσια και ανάγκες, επιτρέπουν δηλαδή μια προσαρμογή η οποία θα ήταν ανέφικτη αν βασιζόταν σε έναν μονοδιάστατο, απόλυτα σταθερό και συνεπή εαυτό. Οι διαμορφώσεις δεν είναι στατικές και άκαμπτες ενότητες· βρίσκονται σε συνεχή δυναμική συναλλαγή τόσο μεταξύ τους όσο και με το περιβάλλον του ατόμου. Αποτελούν ένα «γκεστάλτ», στο οποίο η μορφή και το βάθος εναλλάσσονται ανάλογα με τις εσωτερικές και εξωτερικές συνθήκες που επικρατούν τη δεδομένη στιγμή. Όταν κάποιες τρέχουσες εμπειρίες δεν μπορούν να ενσωματωθούν πλέον στις διάφορες διαμορφώσεις, ή όταν η σύγκρουση μεταξύ διαφορετικών αντιφατικών διαμορφώσεων ενταθεί, τότε δημιουργείται η ψυχολογική ανισορροπία, με επακόλουθο ποικίλες συμπτωματολογίες. Σε μια τέτοια περίπτωση η θεραπευτική παρέμβαση μπορεί να συμβάλει στη δημιουργία καινούριων, πολλές φορές πιο συμβατών με τις εμπειρίες του ατόμου, διαμορφώσεων, που τελικά οδηγούν σε μια άλλη, διευρυμένη και πιο περιεκτική εικόνα του Εαυτού.

Η πλουραλιστική συνθετότητα του εαυτού

Η αποδοχή αυτής της πλουραλιστικής συνθετότητας του Εαυτού έχει ουσιαστικό αντίκτυπο σε ορισμένα σημεία της προσωποκεντρικής θεωρίας, χωρίς εντούτοις να αλλοιώνει τις βασικές αρχές της. Τα σπουδαιότερα από αυτά τα σημεία αναφέρονται αμέσως παρακάτω.

Το πρώτο σημείο έχει σχέση με την έννοια της υποαντίληψης και τη σημασία της. Στα δύο σημαντικά άρθρα του (1951 και 1959), τα οποία αναφέρονται στην προσωπικότητα, ο Rogers ασχολείται μόνο με αυτό που το άτομο αναγνωρίζει ως μέρος του Εαυτού του, δηλαδή με τη συνειδητοποιημένη αυτοεικόνα του. Δεν αναφέρεται στο ασυνείδητο, όχι γιατί το αμφισβητεί, αλλά επειδή πιστεύει ότι είναι εξ ορισμού απρόσιτο. Οποιαδήποτε προσπάθεια προσέγγισής του θα μπορούσε να οδηγήσει σε αυθαίρετα, παρεμβατικά και μη αξιόπιστα συμπεράσματα. Στα δύο αυτά άρθρα του, (1959, 1951) ο Rogers αναφέρεται επίσης στην έννοια της «υποαντίληψης», δηλαδή της εμπειρίας που δεν έχει ακόμη συμβολοποιηθεί αλλά βρίσκεται στο χείλος της αναγνώρισης. Παρά τις αναφορές του όμως, ο Rogers δεν ασχολείται περισσότερο με αυτήν και δεν την συμπεριλαμβάνει στη δομή του Εαυτού.

Αντιθέτως, οι Mearns και Thorne υποστηρίζουν ότι η υποαντίληψη συνιστά ουσιαστικό μέρος του Εαυτού και ότι πρέπει να συμπεριληφθεί στη θεραπευτική διαδικασία. 0 θεραπευτής στηρίζει τον πελάτη του προκειμένου αυτός να αναγνωρίσει στοιχεία που υποβόσκουν στην άκρη της συνειδητότητας. Οι ίδιοι επισημαίνουν όμως ότι, αγγίζοντας το χείλος της αναγνώρισης, ο θεραπευτής διατρέχει τον κίνδυνο να το ξεπεράσει και να αρχίσει να ανιχνεύει το ασυνείδητο του πελάτη, επηρεάζοντας το με τυχόν δικές του γνώσεις, απόψεις, προβολές, ερμηνείες και γενικεύσεις. Σε μια τέτοια περίπτωση, ο πελάτης παύει πλέον να είναι αυθεντία σε ό,τι αφορά τον εαυτό του, δεν μπορεί να εμπιστευτεί την προσωπική αξιολόγηση των εμπειριών του, ούτε να λάβει ανεξάρτητα και ελεύθερα τις αποφάσεις του. Κινδυνεύει να αποδυναμωθεί και να παραδώσει, για άλλη μία φορά, την προσωπική του «δύναμη» σε έναν άλλο, εν προκειμένω στο θεραπευτή του.

Τάση πραγμάτωσης και κοινωνικοποίηση

Άλλο ένα σημείο στη θεωρία της προσωπικότητας αναφέρεται στη σχέση της τάσης πραγμάτωσης με την κοινωνικοποίηση του ατόμου. Το 1951 ο Rogers γράφει: «φαίνεται εν τέλει ότι η αυτοπραγμάτωση του οργανισμού βρίσκεται στην κατεύθυνση της κοινωνικοποίησης με την ευρεία της έννοια». Δεν αναπτύσσει όμως τους μηχανισμούς που θα οδηγήσουν προς αυτή την κατεύθυνση. Παρά ταύτα, ο ίδιος το 1963 γράφει: «Πριν από δέκα χρόνια επιχειρούσα να εξηγήσω το ρήγμα ανάμεσα στον εαυτό και την εμπειρία, ανάμεσα στους συνειδητούς στόχους και τις οργανισμικές κατευθύνσεις, ως κάτι φυσικό και απαραίτητο, αν και ατυχές. Τώρα πιστεύω ότι τα άτομα διαμορφώνονται πολιτισμικά, επιβραβεύονται, ενισχύονται για συμπεριφορές οι οποίες στην πραγματικότητα είναι διαστρεβλώσεις των φυσικών κατευθύνσεων της μοναδικής τάσης πραγμάτωσης».

Ενώ δηλαδή ο Rogers το 1951 προτείνει ότι η τάση πραγμάτωσης και η κοινωνικοποίηση του ατόμου ακολουθούν παράλληλη πορεία η οποία με κάποιο τρόπο καταλήγει στην ικανοποιητική συνύπαρξή τους, το 1963 υποστηρίζει ότι ο οργανισμός βρίσκεται σε κάθετη αντιπαράθεση με τις κοινωνικές επιταγές και διαστρεβλώνεται από αυτές. Αυτή είναι μια αλλαγή που πιθανόν αντικατόπτριζε το πνεύμα του καιρού του στις ΗΠΑ, όπου δεν κυριαρχούσε μόνο η έμφαση στη μοναδικότητα του ατόμου, αλλά και η σχεδόν αναμενόμενη σύγκρουσή του με την καταστολή που επέβαλε η κοινωνία.

Οι Mearns και Thorne ασπάζονται την άποψη ότι οι άνθρωποι διέπονται από την τάση πραγμάτωσης και ότι διαθέτουν ένα οργανισμικό κέντρο αξιολόγησης. Συμπληρώνουν όμως ότι η επιβίωση του ατόμου ως κοινωνικού όντος, η ανάπτυξη των διαπροσωπικών του σχέσεων και η ένταξή του στο κοινωνικό σύστημα αποτελούν μέρος και συμπεριλαμβάνονται στη διαδικασία της τάσης πραγμάτωσης.

Τάση πραγμάτωσης, η μοναδική κινητήριος δύναμη στον άνθρωπο

Η τάση πραγμάτωσης είναι, όπως ήδη αναφέραμε, η μοναδική κινητήριος δύναμη στον άνθρωπο, αλλά δεν χαρακτηρίζεται από ιδιότητες «καλού» ή «κακού». Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η Brodley (1999): «είναι μια τάση, δεν αποτελεί εγγύηση καλής υγείας ή ολοκληρωτικής ικανοποίησης ή καλής συμπεριφοράς». Παράλληλα, το περιβάλλον, ιδιαίτερα το ευρύτερο οικοσύστημα (πολιτισμός, οικονομία, μόρφωση, οικογένεια), καθοδηγούν το άτομο στην προσπάθειά του για επιβίωση και ανάπτυξη, δηλαδή για πραγμάτωση. Το άτομο πραγματώνεται και μέσα από τις κοινωνικές συνθήκες.

Οι παραινέσεις της τάσης πραγμάτωσης συγκρούονται συχνά με την κοινωνική ύπαρξη του ατόμου. Η δύναμη της κοινωνικής μεσολάβησης προσφέρει έναν ενδιάμεσο διαλεκτικό χώρο (Mearns & Thorne, 2000). Η κοινωνική μεσολάβηση διευκολύνει τη διαπραγμάτευση ανάμεσα στις απαιτήσεις για άμεση ικανοποίηση των οργανισμικών αναγκών και των αναγκών της κοινωνικής υπόστασης του ατόμου, όπου συνυπολογίζονται έννοιες χώρου, χρόνου και επιπτώσεων. Η κοινωνική μεσολάβηση λειτουργεί διαλεκτικά, επιτρέποντας την έκφραση της τάσης πραγμάτωσης και προφυλάσσοντας ταυτόχρονα τον κοινωνικό ζωτικό χώρο του ανθρώπου. Έτσι οι όροι αξίας και οι ενδοβολές δεν είναι απαραιτήτως και πάντοτε αρνητικά. Σε ορισμένα πλαίσια και περιστάσεις μπορεί να λειτουργήσουν και εποικοδομητικά.

Παράδειγμα: Ο Αλέκος ήταν ένας σαραπεντάχρονος δικηγόρος. Ένιωθε πολύ προβληματισμένος. Ήταν είκοσι χρόνια παντρεμένος και αγαπούσε τη γυναίκα του, με την οποία είχαν αποκτήσει δύο παιδιά που τώρα βρίσκονταν στην εφηβεία. 0 Αλέκος ερωτεύτηκε μια νέα γυναίκα και είχε την αίσθηση ότι ξαναγεννήθηκε. Η δημιουργικότητά του, ο ενθουσιασμός για τη ζωή και οι καινούριοι ορίζοντες που του ανοίγονταν τον ωθούσαν να ελευθερωθεί από τις υποχρεώσεις της παλιάς του ζωής και να αρχίσει μία νέα με τη γυναίκα που αγαπούσε. Μετά από μερικές συνεδρίες ο Αλέκος κατέληξε: «ένα μέρος του εαυτού μου μου λέει "φύγε" και ένα άλλο μου λέει "μείνε'. Θα ήθελα να ελευθερωθώ, να πετάξω, αλλά η οικογένειά μου, οι άνθρωποι που αγαπώ θα υπέφεραν πολύ... κι εγώ το ίδιο. 'Έτσι βλέπω ότι δεν μου κάνει καρδιά να φύγω, και θα μείνω».

Στην περίπτωση του Αλέκου οι όροι αξίας και οι κοινωνικές συνθήκες ήρθαν σε σύγκρουση με την τάση πραγμάτωσης και την οργανισμική αξιολογητική διεργασία. Πιθανώς όμως γι' αυτόν η κοινωνική μεσολάβηση να ήταν πιο λειτουργική και σύμφωνη με το όλο ψυχολογικό του σύστημα και την πραγματικότητά του όπως είχε τελικά διαμορφωθεί.

Αυτή η θεώρηση ίσως βοηθήσει να αναγνωριστεί η τάση πραγμάτωσης, πέρα από τους περιοριστικούς προϊδεασμούς που εμφανίζονται όταν συναντώνται άλλες πολιτισμικές πραγματικότητες, με άλλους όρους αξίας και θεωρίες για την ανθρώπινη ύπαρξη και την αυτονομία της. Η αναγνώριση διαφορετικών ορισμών της έννοιας του εαυτού και της πραγμάτωσης του σε άλλα πολιτισμικά περιβάλλοντα αποτελεί πρόκληση για την ικανότητά μας.

Με αυτό το σκεπτικό ο θεραπευτής καλείται να κατανοήσει και να δεχθεί την πραγματικότητα που βιώνει ο πελάτης, όχι μόνο στον ιδιαίτερο εσωτερικό προσωπικό του κόσμο ή στο οικογενειακό του σύστημα, αλλά στο γενικότερο πλαίσιο, συμπεριλαμβανομένων των πολιτισμικών και οικονομικών συνθηκών που επηρεάζουν σημαντικά τη συμπεριφορά του και την αυτοεικόνα του.

Η ζητούμενη, από το θεραπευτή, ενσυναίσθηση θα φανεί αποτελεσματική μόνο εφόσον αυτός λάβει υπόψη του το ψυχολογικό σύστημα του πελάτη και το πλαίσιο μέσα στο οποίο ο ίδιος αντιλαμβάνεται ότι κινείται. Οι άνθρωποι διαμορφώνονται, πλάθονται και αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους υπό την επίδραση της κοινωνίας και του πολιτισμού τους. Δημιουργούνται, εξελίσσονται και υπάρχουν σε σχέση με τους άλλους. Μια θεωρία της προσωπικότητας η οποία βασίζεται στην τάση πραγμάτωσης, στο εσωτερικό δυναμικό για θετική οργανισμική ανάπτυξη, δεν μπορεί να μην υπολογίζει ότι οι άνθρωποι είναι εκ φύσεως και κοινωνικά όντα. Ο Rogers το είχε μεν επισημάνει, αλλά ίσως όχι με την έμφαση που δίνουν σε αυτό το δεδομένο οι νεότεροι προσωποκεντρικοί θεωρητικοί.

Η σημασία της θεραπευτικής διαδικασίας

Ένα τρίτο σημαντικό σημείο στη νεωτερική εξέλιξη εντοπίζεται στη θεραπεία. Οι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι όλες οι διαμορφώσεις, όλα «τα μέλη της ενδοψυχικής οικογένειας» πρέπει να εισακούγονται και να αναγνωρίζονται με την ίδια προσοχή και σεβασμό, και όχι μόνο αυτά που στρέφονται προς θετική «αναπτυξιακή» κατεύθυνση.

Πράγματι, η απόδοση έμφασης μόνο στην ανάπτυξη ενδέχεται να εμποδίσει τη θεραπευτική διαδικασία. Οι «μη αναπτυξιακές» διαμορφώσεις μπορεί να φανούν χρήσιμες, γιατί κάνουν το άτομο προσεκτικό· το προστατεύουν από την αποδιοργάνωση και την απώλεια ισορροπίας, οι οποίες θα μπορούσαν να προκληθούν από μια πολύ απότομη αλλαγή. Σε αρκετές περιπτώσεις η τάση πραγμάτωσης αφορά -και εκφράζεται μέσα από- τις διαφορετικές ανάγκες και αξίες που αντιπροσωπεύουν οι διαφορετικές διαμορφώσεις του Εαυτού. Η σημασία της θεραπευτικής διαδικασίας έγκειται στο να μπορέσει ο θεραπευτής, ακολουθώντας τον πελάτη του, να κάνει χώρο και να φροντίσει όλες τις αντιφατικές, πολλές φορές, διαμορφώσεις που παρουσιάζει ο πελάτης, από τις πιο θετικές έως τις πιο αρνητικές.

Ο Means, ειδικότερα, αναφέρθηκε διεξοδικά στη θεραπευτική διαδικασία, και ιδιαίτερα στη «σχέση σε βάθος» όπως τη χαρακτήρισε. Περιέγραψε, αναλυτικά, μια επικοινωνία κατά την οποία ο θεραπευτής προσφέρει όλη του την προσοχή, την ευαισθησία και την αποδοχή, χωρίς προϋποθέσεις ή προσδοκίες. Ο πελάτης προσκαλείται σε μια σχέση όπου αγγίζονται τα πιο απόκρυφα, τα πιο ευαίσθητα και τα πιο ευάλωτα σημεία του. Από τον ίδιο δεν ζητείται τίποτε. Μπορεί ακόμη και να αρνηθεί την πρόσκληση της «σε βάθος» συνάντησης και να παραμείνει αποδεκτός από το θεραπευτή. Η ανάπτυξη αυτής της μοναδικής σχέσης επιτρέπει σιγά σιγά στον πελάτη να τολμήσει και να εμφανίσει μη αναγνωρισμένα ή μη αποδεκτά στοιχεία του Εαυτού του (σκέψεις, συναισθήματα, συμπεριφορές), εφόσον ξέρει ότι θα αναγνωριστούν και θα γίνουν αποδεκτά χωρίς να αξιολογηθούν.

Η προσωποκεντρική προσέγγιση μας καλεί να συνειδητοποιήσουμε την ιδιαιτερότητα με την οποία κάθε άνθρωπος νιώθει, γνωρίζει και βιώνει τον κόσμο οποιαδήποτε δεδομένη στιγμή, αλλά και να αναγνωρίσουμε με ταπεινότητα τρόπους ύπαρξης που διαφέρουν από τον δικό μας. Μας καλεί, επίσης, να προσπαθήσουμε να αισθανθούμε πλήρεις και ακέραιοι μέσα μας, με σεβασμό στις ανάγκες πληρότητας και ακεραιότητας των άλλων.

Τελικά, ενώ η θεωρία της προσωπικότητας του Rogers διευρύνθηκε για να συμπεριλάβει και άλλες κοινωνικές και ψυχολογικές διαστάσεις που προέκυψαν, η θεωρία της θεραπείας παρέμεινε σχεδόν αναλλοίωτη. Οι βασικές και ικανές προϋποθέσεις που ανέπτυξε ο Rogers εξακολουθούν να είναι οι μόνες που καθοδηγούν τον προσωποκεντρικό θεραπευτή στην προσπάθειά του να δημιουργήσει μια ανεπανάληπτη θεραπευτική σχέση, που οδηγεί στην ψυχολογική απελευθέρωση του πελάτη.

Πηγή: Το άρθρο αποτελεί απόσπασμα από το βιβλίο: Θεωρίες προσωπικότητας και Κλινική πρακτική του Γρηγόρη Α. Ποταμιανού και των συνεργατών του, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, 2002.