Συναίσθημα και ιδιοσυγκρασία στην κατάθλιψη

Ακρόαση άρθρου......

Όταν κατηγορούμαι για ένα έγκλημα που δε διέπραξα, αναρωτιέμαι γιατί το ξέχασα. William Goldman
Η απόλυτη ενοχή που βιώνει ένα καταθλιπτικό άτομο μπροστά σε καταστάσεις όπου κατηγορείται ή επικρίνεται. 

Η αίσθηση ότι το ίδιο ευθύνεται τελικά για την αρνητική τροπή που πήραν τα πράγματα, για την καταστροφή που προκλήθηκε, για το κακό που έγινε. Μία κλασική αμυντική διαδικασία που έχει τις ρίζες της στα πρώιμα χρόνια, όπου ένα παιδί καλείται να αντιμετωπίσει έντονες συναισθηματικές καταστάσεις που ξεφεύγουν από τον έλεγχο του.

Η Άννα Φρόυντ το περιέγραψε αυτό, σαν «στροφή της επιθετικότητας ενάντια στον εαυτό», δηλαδή, την αλλαγή της κατεύθυνσης ενός αρνητικού συναισθήματος ή στάσης, από ένα εξωτερικό αντικείμενο προς τον εαυτό.

Ας φανταστούμε έτσι, ένα παιδί, το οποίο δέχεται έντονη κακοποίηση από ένα πρόσωπο εξουσίας και εξαιτίας αυτού αποκτά επικριτική στάση ως προς το πρόσωπο αυτό. Ταυτόχρονα, γνωρίζει, ότι δε δύναται να εκφράσει την επίκρισή του, καθότι αυτή, δεν θα είναι ανεκτή από το πρόσωπο εξουσίας και σε περίπτωση που το κάνει κινδυνεύει η ασφάλειά του.

Τότε επιλέγει να στρέψει την επίκριση ενάντια στον εαυτό του, κάτι το οποίο το απαλλάσσει από τον αβάσταχτο φόβο της έλλειψης ελέγχου στην ζωή του.

Εν προκειμένω, η αυτοεπίκριση είναι εμφανώς προτιμότερη του κινδύνου που εγκυμονεί εάν η τύχη του εξαρτάται αποκλειστικά από τον αυταρχικό ή απρόβλεπτο ενήλικα. Την αυτοεπίκριση όμως ακολουθεί η ενοχή, η οποία είναι ένα από τα βασικά συναισθήματα που ανιχνεύουμε στην κατάθλιψη.

Εκτός όμως από την ενοχή, που είναι έκδηλη στην χαρακτηρολογία ενός καταθλιπτικού, εξίσου έκδηλος και προφανής, είναι ο θυμός ως προς τον εαυτό του. Αν ένα παιδί έχει βιώσει μία πρώιμη απώλεια (θάνατος γονέα, ή έλλειψη χρόνου εκ μέρους του ενήλικα να ασχοληθεί με το αυτό) τότε θα αισθανθεί εγκαταλελειμμένο.

Επειδή όμως η εικόνα ενός αδιάφορου γονέα που το εγκαταλείπει, είναι υπερβολικά οδυνηρή για να την αντέξει, αρχίζει να μέμφεται τον εαυτό του για την αντίδραση του γονέα του και για το γεγονός πως δεν τον είχε εκτιμήσει αρκετά όσο ήταν κοντά του, κατευθύνοντας έτσι όλα τα αρνητικά συναισθήματα στον εαυτό του. Βιώνει λοιπόν ένα κομμάτι του σαν ιδιαίτερα κακό, που του προκαλεί θυμό.

Η στροφή βέβαια ενάντια στον εαυτό προκαλεί θυμό, αλλά παράλληλα επιφέρει μείωση του άγχους, ιδιαίτερα του άγχους αποχωρισμού, καθώς, όταν ένα άτομο πιστεύει πως εξαιτίας του επήλθε η εγκατάλειψη, έχει καλύτερο έλεγχο στα δεδομένα της ζωής του.

Ένα άλλο κεντρικό συναίσθημα στην κατάθλιψη είναι η λύπη. Μία λύπη που έχει πολλά κοινά χαρακτηριστικά με κείνη που παρατηρείται στην απώλεια, μόνο που στην τελευταία, το άτομο, θρηνεί τη συρρίκνωση ενός τμήματος του εξωτερικού του κόσμου, ενώ στην κατάθλιψη, τη συρρίκνωση ενός τμήματος του εαυτού του. Βιώνει έτσι μία μελαγχολία πιο μόνιμη, πιο πυρηνική και πιο εσωστρεφής σε επίπεδο μάλλον προσωπικής αυτολύπησης, παρά θλίψης για την  αιφνίδια έλλειψη ενός αγαπημένου προσώπου.

Το παιδί είναι από τη φύση του εξαρτημένο. Εάν τα άτομα από τα οποία εξαρτάται είναι αναξιόπιστα, με αρνητικά συναισθήματα ως προς αυτό, τότε έχει μόνο δύο επιλογές : είτε να αποδεχθεί την πραγματικότητα ζώντας με τον διαρκή φόβο του αφανισμού, είτε να την αρνηθεί στρέφοντας όλα τα αρνητικά συναισθήματα προς τον εαυτό του.

Αυτό σαν διαδικασία το επιβαρύνει με το συναίσθημα της ενοχής, ταυτόχρονα όμως, το λυτρώνει από τον τρόμο που του προκαλεί η συνειδητοποίηση της αβοηθητότητάς του. Η μομφή έτσι προς τον εαυτό, που επιφέρει κατάθλιψη, είναι φυσική συνέπεια, όταν στο  ιστορικό ενός ατόμου κυριαρχεί η συναισθηματική ανασφάλεια.