Ευτυχία μιας στιγμής ή ευτυχία μια ζωή;

Ακρόαση άρθρου......

Ας υποθέσουμε, ότι συναντάτε τυχαία ένα δημοσιογράφο στο δρόμο, ο οποίος έχει αναλάβει ένα ρεπορτάζ με θέμα την ευτυχία και σας ρωτά: "Είστε ευτυχισμένος/η;" Τι πληροφορίες θα αναζητούσατε ώστε να δώσετε μια σαφή και ειλικρινή απάντηση; Θα σκεφτόσασταν για παράδειγμα, εάν είχατε μια καλή μέρα στη δουλειά σας, αν πριν από λίγες μέρες σας ανακοινώθηκε η απόλυσή σας, εάν πήρατε προαγωγή, εάν είχατε χωρίσει ή γνωρίσει πρόσφατα τον έρωτά σας, εάν είχατε τσακωθεί με έναν οδηγό στο μποτιλιάρισμα;

Η ασάφεια ορισμένων εννοιών εμπεριέχει τον κίνδυνο να αποπροσανατολίζει από μόνη της και η ευτυχία, είναι μια από αυτές. Η μεγαλύτερη παρανόησή της έγκειται σε εκείνο, που πολύ επιτυχημένα μπορεί να αποδώσει και η ετυμολογική ανάλυση της λέξης, από το "ευ”, που αποδίδει το ύψιστο των δυνατοτήτων στην λέξη “τύχη” και αναφέρεται βέβαια στην ευνοϊκή ή καλή τύχη.

Πιο συγκεκριμένα, αναφερόμενοι στην ευτυχία εννοούμε το αίσθημα ικανοποίησης ή χαράς που προκύπτει από την επίτευξη μιας ανάγκης ή επιθυμίας, η οποία σαφώς εξαρτάται από ένα πλήθος ατομικών και εξωτερικών παραγόντων, εκτεθειμένων πάντα στην αυθαιρεσία του τυχαίου.

Είναι αδύνατο όμως να καλύπτουμε κάθε φορά τις ανάγκες μας, όπως είναι αδύνατο και να πετυχαίνουμε συνέχεια τους στόχους μας. Άρα είναι αδύνατο να βιώνουμε μόνιμα την ευτυχία με την έννοια της ψυχικής διάθεσης, που από την φύση της είναι ρυθμισμένη να εναλλάσσεται από ευτυχία σε δυστυχία και αντίστροφα, ακολουθώντας τα γεγονότα της ζωής. Σταδιακά λοιπόν καταλήγουμε στο διάσημο σλόγκαν της εποχής «η ευτυχία είναι στιγμές».  Ως προς το συμπέρασμα δε χωρεί αμφιβολία αλλά απαιτείται κριτική σκέψη και αντίσταση απέναντι στο προβεβλημένο και σκόπιμα προωθούμενο από τον σύγχρονο πολιτισμό, ανέφικτο της ευτυχίας, που σε συνδυασμό με την αντίληψη των διαφορετικών πηγών από τις οποίες μπορεί να την αντλήσει κανείς, κατευθύνει τον μεταμοντέρνο άνθρωπο στην κατανάλωση αγαθών και υπηρεσιών, «ζητιανεύοντας» σε καθένα από αυτά λίγα δευτερόλεπτα χαράς, που εξανεμίζονται τόσο γρήγορα, όπως όταν κλείνουμε στη χούφτα μας τα φτερά μιας πεταλούδας.

Ο άνθρωπος είναι κάτι παραπάνω από κυνηγός της ευτυχίας διότι υπάρχει κάτι σημαντικότερο από την ευτυχία και είναι η ίδια η ζωή.

Ευδαιμονία (ευ + δαίμων)

Όχι όμως οποιαδήποτε ζωή, η ζωή που αξίζει να τη ζεις, δηλαδή η άξια και ολοκληρωμένη ζωή, όπως αποδίδεται με μια εξοβελισμένη στην εποχή μας έννοια, που αποτέλεσε όμως αντικείμενο ενασχόλησης πολλών αρχαίων ελλήνων φιλοσόφων, καθένας από τους οποίους την όρισε με διαφορετικό τρόπο και δεν είναι άλλη από την ευδαιμονία.

Αποτελείται και αυτή όπως η ευτυχία, από το τροπικό επίρρημα “ευ”, το οποίο συνοδεύει τη λέξη "δαίμων” που σήμαινε είτε τον θεό, είτε κάτι μεταξύ θεού και θνητού, είτε τον δαήμων, δηλαδή αυτόν που διδάσκει όσα ξέρει.

Άρα ευδαίμων μπορεί να σημαίνει αυτόν που μπορεί να γνωρίσει τον καλό δαίμονα μέσα του και να έχει την εύνοιά του ή τον άνθρωπο που το τιμόνι της ζωής του οδηγεί ο καλός δαίμονας και όπως διαπιστώνεται, ουδεμία σχέση είχε με το σημερινό αρνητικό περιεχόμενο.

Ο Αριστοτέλης στα Ηθικά Νικομάχεια κάνει σαφές, ότι η ευδαιμονία είναι να πετυχαίνει κανείς την πλήρη αξιοποίηση όλων του των δυνατοτήτων. Ξεκινά από την γνώση του εσωτερικού εαυτού και συνεχίζει με τον εναρμονισμό των ανθρώπινων δυνατοτήτων και αδυναμιών με τις συνθήκες της ζωής. Είναι παραπλανητικό να πιστεύουμε ότι προβαίνοντας σε μία ή δύο πράξεις ή ακολουθώντας συγκεκριμένες συμπεριφορές, θα οδηγηθούμε κατά τρόπο αιτίου αποτελέσματος σε αυτό που λέμε ευδαιμονία. Πρόκειται περισσότερο για την υιοθέτηση ενός τρόπου ζωής, σύμφωνα με τον οποίο κάθε δραστηριότητα θα επιλέγεται, επειδή έχει πλήρως συνειδητοποιηθεί από το άτομο, το νόημα που υπάρχει στο να την επιτελεί.

Η ευδαιμονία κατά τον Αριστοτέλη, είναι το "τέλος", ο σκοπός δηλαδή, που βρίσκεται πίσω από το καθετί.

Επομένως κάθε δραστηριότητα αποσκοπεί στην ευδαιμονία και γίνεται για χάρη αυτής, καθιστώντας σαφές, ότι οποιαδήποτε ταύτιση της ευδαιμονίας με τα μέσα για την επίτευξη αυτής, είναι άτοπη. Επιθυμούμε για παράδειγμα να έχουμε καλή υγεία και την προφυλάσσουμε, επειδή θεωρούμε ότι είναι ευκολότερο να ζήσουμε μια ολοκληρωμένη ζωή αν είμαστε υγιείς. Επιθυμούμε χρήματα, όχι για αυτό που τα ίδια είναι αλλά για αυτά που μπορούν να μας προσφέρουν και μέσα από την κάλυψη των βασικών μας αναγκών, θεωρούμε ότι μπορούμε να οδηγηθούμε ευκολότερα σε μια ολοκληρωμένη ζωή.

Οφείλουμε να ασκηθούμε ώστε να γίνουμε παρατηρητές του εαυτού μας και να διατηρούμε την εσωτερική μας αταραξία, όπως έλεγε ο Επίκουρος, μέσα στους εκκωφαντικούς θορύβους της καθημερινότητας. Ο θησαυρός της ευδαιμονίας είναι θαμμένος στο σπίτι του καθενός μας, ανεξαρτήτως αν αυτό είναι πλούσιο ή φτωχικό. Η δουλειά μας δεν είναι να τον δημιουργήσουμε εκ νέου αλλά αφαιρώντας οτιδήποτε περιττό τον σκεπάζει, να τον αποκαλύψουμε. Η αποβολή των περιττών αφορά τα ανούσια ψυχαναγκαστικά κελεύσματα της σύγχρονης εποχής για την ευτυχισμένη οικονομικά ζωή, που οδηγούν στην ακαταλόγιστη κατανάλωση στιγμιαίων, κατώτερων, ορισμένες φορές, ηδονών.

Είναι βέβαιο ότι η  συναισθηματική μας πυξίδα δε μένει ποτέ στάσιμη αφού και η ίδια η ζωή είναι δυναμική. Πέρα από τις στιγμές χαράς αναπόφευκτα φέρει προβλήματα υγείας, προβλήματα οικονομικά, πλήγματα στην αυτοεκτίμηση, ψυχικούς και σωματικούς πόνους. Και λοιπόν; Αυτό σημαίνει να είμαστε ζωντανοί. Και ξέρω ότι ορισμένοι θα διαφωνήσουν με τα παραπάνω και είμαι σίγουρη ότι και εγώ η ίδια ίσως αντιδράσω, αντιμετωπίζοντας μια δυσκολία κάποια στιγμή στο μέλλον. Όντας λοιπόν ανοικτοί σε όλα τα ενδεχόμενα, ας αγκαλιάζουμε κάθε είδους πρόβλημα, χωρίς την ύπαρξη του οποίου δε θα ανακαλύπταμε ποτέ τις κρυμμένες μας δυνάμεις. H μεσότητα του Αριστοτέλη είναι το μέτρο πάνω στο οποίο μπορούμε να στηριζόμαστε, αξιολογώντας την κάθε μας ενέργεια και ασκούμενοι καθημερινά σε πράξεις αρετής, να μάθουμε να ευημερούμε τόσο μέσα από την ευτυχία όσο και μέσα από τη δυστυχία.

Τότε λοιπόν, στην ερώτηση του δημοσιογράφου θα μπορούμε να απαντήσουμε σχεδόν αβίαστα, διορθώνοντάς τον ευγενικά: «Ακόμα και αν η τύχη ορισμένες φορές παρασύρεται μακριά από τις καταιγίδες της ζωής, συνεχίζω να αντικρίζω τον ήλιο γιατί είμαι ευδαίμων!»

Βιβλιογραφία

1. Αριστοτέλους, Ηθικά Νικομάχεια, Μτφρ. Μαγγίνας Σπ. Χ., Τόμος Γ΄, Αθήνα, Γεωργιάδη, 2005
2. HughesG. J., Ηθικά Νικομάχεια, Ένας οδηγός ανάγνωσης, Μτφρ. Γκολίτσης Π., Αθήνα, Οκτώ, 2001
3. Σοπενχάρουερ Ά., Η τέχνη να είσαι ευτυχισμένος, Μτφρ. Καρατζάς Μ., Αθήνα, Γνώση, 2013
4. Μπρυκνέρ Π., Η αέναη ευφορία, Δοκίμιο για το καθήκον της ευτυχίας, Μτφρ. Αβαγιανού Λ., Δεύτερη Έκδοση, Αθήνα, Αστάρτη, 2001