Πολιτικολογούντες και ψυχολογούντες

Ακρόαση άρθρου......

Ο Θουκυδίδης είπε πως αυτός που δεν μετέχει στα πολιτικά δρώμενα θα πρέπει να θεωρείται αχρείος. Αλλά ο Επίκουρος είπε ας απελευθερώσουμε τον εαυτό μας από τη φυλακή των καθημερινών υποθέσεων και της πολιτικής. Ζήσε στην αφάνεια.

Είναι αλήθεια πως οι μεγάλες διαφορές των ανθρώπων σε σχέση με την ενασχόλησή τους με την πολιτική δεν είναι γιατί αυτοί συντάσσονται είτε με τον Θουκυδίδη ή τον Επίκουρο. Δεν είναι ούτε γιατί συμφωνούν ή διαφωνούν με τον Επίκτητο πως τον άνθρωπο ταράσσει ό,τι γίνεται στο μυαλό του κι όχι ό,τι συμβαίνει πραγματικά.  (Δες το άρθρο: Υποφέρουμε από την πραγματικότητα ή απ’ όσα διαδραματίζονται στο νου μας;)

Ούτε είναι γιατί πιστεύουν ή διαφωνούν πως η ομορφιά είναι στο μάτι του παρατηρητή κι όχι στα πράγματα (the beauty is in the eye of the beholder).

Οι άνθρωποι πρώτα υιοθετούμε κάποια συμπεριφορά και στάση και κατόπιν βρίσκουμε τα επιχειρήματα που δικαιολογούν αυτό που κάνουμε. Και επιχειρήματα μπορούν να βρεθούν για οτιδήποτε.

Κατ’ αρχήν, όλοι μάλλον θα συμφωνούσαμε πως είναι καλό να συμμετέχεις στα κοινά ενώ παράλληλα να προσπαθείς να εντοπίζεις και να διορθώνεις τα δικά σου ελαττώματα. Στην πράξη όμως πολλοί άνθρωποι είμαστε μακριά από αυτή την ιδανική μεσότητα.

Στο άρθρο αυτό θα προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε γιατί κάποιοι άνθρωποι πολιτικολογούν αρνούμενοι να κοιτάξουν «προς τα μέσα» και γιατί κάποιοι άλλοι κάνουν ακριβώς το αντίθετο. Δεν θα ασχοληθούμε με τους ισορροπημένους ανθρώπους που προσπαθούν να βελτιώνουν εαυτόν και κοινωνία, ούτε θα κάνουμε κοινότοπες προτροπές για την αξία του να κατακτηθεί μια τέτοια ισορροπία.

Αν και δεν υπάρχουν στατιστικές, εφόσον δεν θα μπορούσε να γίνει έρευνα η οποία θα διέκρινε τους ανθρώπους ως πολιτικολογούντες/ ψυχολογούντες, η παρατήρηση και η κοινωνική εμπειρία δείχνει ότι πολύ σημαντικό μέρος των ανθρώπων ανήκουμε στη μία ή την άλλη κατηγορία.

Πολλοί ανήκουν σε μια κατηγορία σε όλη τους τη ζωή ενώ άλλοι μπορεί να έχουν υπάρξει στην μια ή την άλλη σε διαφορετικές περιόδους της ζωής τους. Πολύ συνηθισμένο είναι οι άνθρωποι να έχουν υπάρξει ακραία πολιτικολογούντες στα νεανικά ή φοιτητικά τους χρόνια και να γίνονται πιο εσωστρεφείς μεγαλώνοντας.

Ο «άξεστος πολιτικός» και ο «νευρωτικός εαυτούλης» 

Χρησιμοποιούμε αυτή την ακραία ορολογία για να διακρίνουμε τους ανθρώπους των άκρων, χωρίς με αυτό να εννοούμε ότι όλοι οι πολιτικοί και πολιτικολογούντες είναι άξεστοι, όπως δεν είναι όλοι όσοι είναι στραμμένοι κυρίως στην αυτοβελτίωσή τους νευρωτικά εγωκεντρικά άτομα.

Αναμφίβολα όμως όλοι γνωρίζουμε ανθρώπους:

1. που πολιτικολογούν διαρκώς, μετέχουν ενεργά στα κοινά, κρίνουν τους πάντες γύρω τους, και κυρίως κόμματα, πολιτικούς και πολιτικές, αλλά αποφεύγουν συστηματικά να ασχοληθούν με τα δικά τους ελαττώματα και την προσωπική τους βελτίωση.

2. που δεν θέλουν καν να μαθαίνουν τι συμβαίνει στον κόσμο, αποφεύγουν τις ειδήσεις, σιχαίνονται την πολιτική και ιδιαίτερα τους πολιτικούς, δεν συμμετέχουν στα κοινά και ασχολούνται μόνο με την προσωπική τους ισορροπία και τα προβλήματα της δικής τους ψυχολογίας.

Πολλοί στοχαστές, όπως ο Άλντους Χάξλεϊ, θεωρούν πως οι περισσότεροι από εμάς παραμένουμε αδαείς γύρω από τον εαυτό μας, επειδή η αυτογνωσία είναι επώδυνη και προτιμούμε την απόλαυση της ψευδαίσθησης. Ωστόσο, ο άνθρωπος που κρίνει τους πάντες και τα πάντα εκτός από τον εαυτό του, συχνά είναι άξεστος ο ίδιος, εφόσον δεν φροντίζει τη δική του ψυχολογία και συμπεριφορά.

Ο άξεστος πολιτικολογών φαίνεται να πιστεύει πως όλοι και όλα γύρω του χρήζουν βελτίωσης αλλά εκείνος είναι άρτιος, ικανός, ο μοναδικός που ξέρει το σωστό για να φτιάξει τον καλύτερο κόσμο.

Όπως είπε όμως και ο Μέγας Αλέξανδρος είναι σημαντικότερο το να εξουσιάζεις τα πάθη παρά το να νικάς τους εχθρούς. Ενώ ο Μάρκος Αυρήλιος είπε πως είναι γελοίο να μην αποφεύγεις την δική σου κακότητα και να προσπαθείς να αποφύγεις των άλλων.

Και ενώ πράγματι αυτό είναι γελοίο, καθόλου γελοίο δεν είναι για τους υπόλοιπους το ότι ο άξεστος άνθρωπος μπορεί να είναι επικίνδυνος. Μια ματιά στην ιστορία, στους πολιτικούς ηγέτες και στους ενεργούς ηλίθιους ως πολιτική μάζα, μπορεί εύκολα να δείξει πόσο πολύ μπορούν να βλάψουν την κοινωνία άτομα χωρίς προσωπική καλλιέργεια και ακόμα περισσότερο αν έχουν προβληματική ψυχολογία.

Σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις, η παθιασμένη συμμετοχή των άξεστων στα κοινά όχι μόνο δεν ωφελεί την κοινωνία όπως οι ίδιοι βαυκαλίζονται να πιστεύουν, θεωρώντας υποχρέωση, καθήκον ή και «ιερό» ασυμβίβαστο αγώνα τα όσα κάνουν, αλλά βλάπτει και ενίοτε δραματικά.

Παραλείποντας να σχολιάσουμε πολλούς άλλους ανθρώπους, οι οποίοι είναι λίγο απ’ όλα, στην προσπάθειά τους για επιβίωση και προσωπική ικανοποίηση, στον αντίποδα του άξεστου πολιτικολογούντος μπορούμε να αναγνωρίσουμε τον άνθρωπο που αποκαλέσαμε «νευρωτικό εαυτούλη». Η δράση του ανθρώπου αυτού στρέφεται γύρω από την προσωπική του ψυχολογία και κατάσταση, την αυτοβελτίωση του, και καθόλου τα κοινά και την πολιτική, την οποία αποστρέφεται. Αρνούμενος όμως κάθε συμμετοχή στα πολιτικοκοινωνικά δρώμενα, κάνει τον κόσμο πιο εύκολη λεία στα κοράκια, τα οποία, στο βωμό των δικών τους συμφερόντων, μπορούν να καθορίζουν οτιδήποτε ανενόχλητοι και ανεξέλεγκτοι, αν μένουν χωρίς αντίσταση.

Η δικαιολογία του περιστρεφόμενου περί τον εαυτό του ατόμου ότι έτσι κι αλλιώς, κάποιοι άλλοι θα ασχοληθούν, δεν είμαι απαραίτητος εγώ, προφανώς δεν είναι ηθική, εφόσον αποποιείται ευθύνες και υποχρεώσεις που όλοι έχουμε ως πολίτες.

Μπορεί να είναι αλήθεια ότι ένας πολιτικός ηγέτης προβληματικής ψυχολογίας είναι δυνάμει πιο επικίνδυνος από τον αμέτοχο πολίτη, αλλά, εν πολλοίς, η αδιαφορία του τελευταίου ενισχύει τη δυνατότητα του πρώτου να βλάπτει την κοινωνία.

Οι εσωστρεφείς μπορούν να πουν πως νιώθουν όπως ο Αϊνστάιν: Κλείνω τα μάτια μου όσο καλύτερα μπορώ στον παραλογισμό του κόσμου, έχοντας χάσει εντελώς την κοινωνική μου συνείδηση. Πώς μπορεί ένας αξιοπρεπής άνθρωπος να γίνει ένα με την κοινωνική τερατωδία; Από την άλλη όμως μεριά, οι άλλοι ορθά θα μπορούσαν να τους υπενθυμίσουν πως η προσαρμογή σε μια ελαττωματική κοινωνία δημιουργεί ελαττωματικά άτομα (Άρθουρ Καίσλερ), πως η ευτυχία του ατόμου και των αγαπημένων του δεν είναι άμοιρη του τι διαδραματίζεται γύρω του.

Αλληλοεπικρίνονται

Είναι ενδιαφέρον, όσο και αναμενόμενο, το γεγονός ότι οι δυο ακραίες ομάδες των πολιτικολογούντων και των ψυχολογούντων αποστρέφονται και επικρίνουν οι μεν τον τρόπο των δε.

Σε μια ανάρτηση καθηγήτριας πολιτικών επιστημών καταγγέλλονται (ορθώς) μέσα κοινωνικής δικτύωσης που μας στέλνουν ό,τι έχουν προεπιλέξει με ειδικούς αλγορίθμους, λέγοντας ανάμεσα σε άλλα: «Περιστρέφονται γύρω από το άτομο, τον εαυτό, την αγάπη, κ.λπ. Σα να δημιουργείται ένας κώδικας αξιών και κανονιστικών συμπεριφορών που αναπαράγεται ταχύτατα και μεταφέρεται σε εκατομμύρια χρήστες». Δηλαδή βλέπει εμφανώς ως κίνδυνο το να ασχολείται το άτομο με τον εαυτό του, την αγάπη κλπ. Δεν επισημαίνει ανισορροπία των άρθρων για πολιτική με εκείνα για το άτομο, αλλά καταγγέλλει τα δεύτερα ως συνωμοσία αποπροσανατολισμού.

Από την άλλη μεριά, είναι πολλοί εκείνοι που δυσανασχετούν με το ότι οι αλγόριθμοι τους στέλνουν διαρκώς πολιτικά άρθρα τα οποία θεωρούν ενοχλητικά και προπαγανδιστικά. Αυτοί πάλι δηλώνουν, όπως ο Steven Pressfield: «Είμαι πολύ καχύποπτος απέναντι σε αυτούς που θέλουν να αλλάξουν τον κόσμο. Και όταν βλέπω κάποιον που θέλει να το κάνει αναρωτιέμαι τον λόγο και επίσης γιατί δεν έχει αλλάξει τον εαυτό του ακόμη. Ιδίως εδώ στην αμερικανική πολιτική υπάρχουν διάφοροι που μιλάνε για αλλαγή ενώ η προσωπική τους ζωή είναι τόσο άθλια, ώστε δεν έχουν κανένα δικαίωμα να λένε ότι θέλουν να αλλάξουν οτιδήποτε». 

Στην ουσία, αμφότεροι δεν επιλέγουν αυτό που κάνουν: είναι ο τρόπος ύπαρξής τους

Αυτό που κυρίως θέλω να τονίσω στο σημείωμα αυτό είναι πως οι άνθρωποι δεν επιλέγουμε, με την έννοια της συνειδητής απόφασης, αν θα στρέφουμε την προσοχή μας προς τα έξω ή προς τα μέσα. Αν θα πολιτικολογούμε ή θα ψυχολογούμε. Αυτά κυρίως καθορίζονται από παράγοντες που είτε βρίσκονται πέραν του ελέγχου μας, ενώ συχνά είναι δύσκολο ακόμα και να συνειδητοποιηθούν. Η προσωπική μας κατάσταση, σωματική και ψυχική, γεγονότα και συγκυρίες, η κοινωνικοπολιτική στιγμή, το πού βρισκόμαστε, είναι μερικοί από τους παράγοντες οι οποίοι καθορίζουν.

Στη μεταπολίτευση, οι περισσότεροι Έλληνες δραστηριοποιήθηκαν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο πολιτικά, εφόσον η προσδοκία πως θα μπορούσε να αλλάξει η ζωή προς το καλύτερο ήταν μεγάλη. Αντίθετα, φυσικά, ήταν τα πράγματα επί χούντας. Όπως και όταν μια αρρώστια φέρει αδυναμία συμμετοχής ή τον θάνατο στο προσκήνιο, οπότε είναι πολύ πιθανόν η δοξοθυμία ματαιότητας να κυριαρχήσει στην ψυχή του ανθρώπου και να τον κάνει να στρέψει την προσοχή σε πιο πνευματικές αναζητήσεις.

Σε κάθε περίπτωση, καθοριστικός παράγων είναι αυτό το οποίο βιωματικά έχει οδηγηθεί το άτομο να υιοθετήσει: αν είναι χρήσιμο ή επιβεβλημένο να ασχολείται με όσα του συμβαίνουν σωματικά και ψυχικά ή είναι προτιμότερο να τα απωθεί.

Οι αγχώδεις, τα Εξαιρετικά Ευαίσθητα Άτομα ( HSP : High sensitive person, Elaine Aron), οι άνθρωποι με ελαφρά, μέση και σοβαρή, κατάθλιψη, με ιδιαιτερότητες στις λειτουργίες του Αυτόνομου Νευρικού Συστήματος, κάποιες αναπηρίες και αρρώστιες, δεν είναι καθόλου λίγοι στον γενικό πληθυσμό.

Οι στατιστικές λένε πως οι αγχώδεις, οι HSP και οι λίγο ή πολύ καταθλιπτικοί είναι σε ποσοστό 15-20 % η κάθε κατηγορία εξ’ αυτών. Παρότι είναι βέβαιο ότι θα υπάρχει αλληλοεπικάλυψη μεταξύ αυτών των κατηγοριών, το ποσοστό των ανθρώπων στο γενικό πληθυσμό που θα έχουν λόγους να ασχοληθούν έντονα με τα ζητήματα του οργανισμού και της ψυχολογίας τους είναι σαφώς πολύ μεγάλο.

Ένα τέτοιο άτομο είναι πιθανό να έχει διαπιστώσει πως ο κρίσιμος παράγων για το αν είναι καλά ή όχι, αν ακούει την μουσική ως ενοχλητικό θόρυβο ή την απολαμβάνει, αν τρώει με όρεξη ή βασανίζεται, να βλέπει το βουνό ως κάτι που κάνει τον τόπο κλειστό ή όμορφο, είναι ό,τι συμβαίνει εντός του και όχι ό,τι συμβαίνει γύρω του.  Είναι πεπεισμένο από την πράξη πως Υποφέρουμε απ’ όσα διαδραματίζονται στο νου μας και όχι από όσα συμβαίνουν γύρω μας.

Προφανώς, ο άνθρωπος αυτός είναι αναμενόμενο να βιώνει επιτακτικά την ανάγκη να χειριστεί τον εαυτό του, χωρίς να μπορεί να παραπέμψει το να νιώσει καλύτερα σε πολιτικοκοινωνικές αλλαγές που πάντα αργούν και μπορεί να μην έρθουν ποτέ.

Ευαίσθητοι ψυχικά άνθρωποι μπορεί όμως να υιοθετούν και την αντίθετη στάση, να μην ασχολούνται δηλαδή καθόλου με τα προβλήματα της ψυχής τους, γιατί δεν αντέχουν να τα αντιμετωπίσουν. Ίσως γιατί αυτά που υποψιάζονται ότι υπάρχουν κάτω από την επιφάνεια του νου τους τρομάζουν, ίσως γιατί έτσι διασκεδάζουν τον τρόμο του θανάτου και της ενδογενούς αβεβαιότητας της ζωής, ίσως γιατί αποφεύγουν να ασχοληθούν με τραύματα του παρελθόντος. Απωθώντας ισχυρά ό,τι το τρομάζει, το άτομο αποκτά δια της πολιτικής δράσης κάποια αίσθηση ελέγχου, νιώθει πως παλεύει για πανανθρώπινα ιδανικά αντί για τον εγωιστικό εαυτούλη του, μετατρέποντας συχνά μια δοξοθυμία αδυναμίας σε δοξοθυμία ανωτερότητας. Οπωσδήποτε, την απώθηση μπορεί να ασκούν επίσης άνθρωποι ισχυροί, χωρίς κάποια ιδιαιτερότητα ψυχολογίας, προσωπικότητας ή φυσιολογίας, απλά και μόνο γιατί νιώθουν δυνατοί, διδάχθηκαν «να μην μεμψιμοιρούν κοιτώντας προς τα μέσα», να κάνουν όνειρα, να θέτουν σκοπούς και στόχους, ακόμα και να αποδέχονται τις αυταπάτες ως τέχνη και παιχνίδι ζωής κλπ.

Φίλος, ο οποίος πολιτικολογεί ακατάπαυστα, αναγνωρίζει ότι αυτό το κάνει για να αποφύγει να ασχοληθεί με τα δύσκολα προβλήματα της ψυχολογίας του. Αποδέχεται ωστόσο πλήρως την ενασχόληση αυτή ως θεμιτή και ηθική διέξοδο για τον διασκεδασμό των φόβων που του προκαλεί η ενδοσκόπηση και τα προβλήματα της ύπαρξης. Στην αντίπερα όχθη, μάλλον όλοι γνωρίζουμε, άτομα που ασχολούνται διαρκώς με σωματικές ενοχλήσεις και κινδύνους για την προσωπική τους σωματική και ψυχική υγεία, είτε την αυτοβελτίωσή τους. Άλλος φίλος μου έχει πει πως νιώθει ενοχικά αν τυχόν για μια στιγμή απομακρύνει τη σκέψη του από σωματικό του πρόβλημα (δυσλειτουργία) που θεωρεί σημαντικό. 

Όπως είπαμε από την αρχή, το άρθρο αυτό δεν το γράφουμε για να καταλήξουμε στην κοινοτοπία να μετέχετε στα κοινά αλλά μην παραμελείτε την προσωπική σας βελτίωση.

Το γράψαμε κυρίως για να πούμε: ας είμαστε πιο ανεκτικοί οι μεν με τους δε, οι πολιτικολογούντες με τους ψυχολογούντες. Η πολιτικολογία και η ψυχολογία είναι ο τρόπος για να πορευτούν στη ζωή, το πεδίο εντός του οποίου οδηγούνται οι άνθρωποι στην προσπάθειά τους να επιβιώσουν και να νιώθουν καλύτερα.

Όπως προ είπαμε, οι θεωρίες μας έχουν σκοπό να δικαιολογήσουν την πράξη μας, την ανάγκη μας να πράττουμε με κάποιον συγκεκριμένο τρόπο. Κι αυτό δεν υπάρχει λόγος να το θεωρούμε ως κάποιας μορφής κακοήθεια, απάτη ή και υποκρισία. Συμβαίνει απλά γιατί ο καθένας μας μέσα από το ειδικό που βιώνει προσεγγίζει την κοντινότερη γενίκευση.

Αν παρεμπιπτόντως κάποιος επιθυμεί να επιλέξει κάτι άλλο από αυτό που κάνει, να διορθώσει δηλαδή την πρακτική του, η προϋπόθεση είναι να συνειδητοποιήσει τι και γιατί το κάνει. Από εκεί και μπρος ίσως μπορέσει να ασκήσει κάποια ελευθερία βούλησης.

Αναφορές

Θουκυδίδη Περικλέους Επιτάφιος, "Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου", Εκδόσεις Καρδαμίτσα

Επίκουρος Κείμενα- Πηγές της Επικούρειας Φιλοσοφίας και Τέχνης του Ζην, Εκδόσεις Θύραθεν

Αρριανός, Αλεξάνδρου Ανάβασις, Εκδόσεις Οδυσσέας Χατζόπουλος

Μάρκος Αυρήλιος, Τα εις εαυτόν, Εδόσεις Θύραθεν

Αϊνστάιν Άλφρεντ, Επιστολή προς τον Ένριχ Ζάνγκερ καθηγητή ιατροδικαστικής στη Ζυρίχη το 1916

Άρθουρ Καίσλερ, Ένα βέλος στον ουρανό, Εκδόσεις  Χατζηνικολή, 1979

Elaine Aron, High Sensitive Person 

Στέλιου Κερασίδη, Υποφέρουμε από την πραγματικότητα ή απ’ όσα διαδραματίζονται στο νου μας; 2024