Το σύνδρομο θα σε εγκαταλείψω εγώ προτού με εγκαταλείψεις εσύ

Ακρόαση άρθρου......

Η Ρέιτσελ, μια ψυχρή και πολύ καθωσπρέπει νέα γυναίκα είκοσι επτά ετών, αποφάσισε να ξεκινήσει θεραπεία στο τέλος ενός σύντομου γάμου. Ο άντρας της, ο Μαρκ, την είχε αφήσει εξαιτίας της ψυχρότητάς της.

«Το ξέρω ότι είμαι ψυχρή», παραδέχτηκε η Ρέιτσελ.

 «Νόμιζα ότι με το πέρασμα του χρόνου θα ένιωθα πιο ζεστά για τον Μαρκ, αλλά αυτό δεν συνέβη. Δεν νομίζω ότι το θέμα είναι ο Μαρκ. Ποτέ δεν μου άρεσε το σεξ με κανέναν.

Και για να λέμε την αλήθεια, δεν είμαι σίγουρη ότι θέλω να μου αρέσει. Ένα κομμάτι μου θέλει, επειδή θα ήθελα να έχω έναν ευτυχισμένο γάμο κάποια μέρα, και θα ήθελα να είμαι φυσιολογική - οι φυσιολογικοί άνθρωποι φαίνεται πως βρίσκουν κάτι υπέροχο στο σεξ. Αλλά ένα άλλο κομμάτι μου είναι απολύτως ικανοποιημένο να μείνω όπως είμαι. Ο Μαρκ έλεγε πάντα «Χαλάρωσε και αφέσου». Ε, λοιπόν, μπορεί να μη θέλω να χαλαρώσω και να αφεθώ -ακόμα κι αν μπορώ.»

Δεν ήταν δύσκολο για εμένα να καταλάβω το πρόβλημα της Ρέιτσελ.

Μεγαλώνοντας με γονείς που δεν προωθούν την ασφάλεια

Στην αρχή της θεραπείας της, ο πρώην άντρας της, ο Μαρκ, μου είχε πει: «Νομίζω ότι η μητέρα της Ρέιτσελ συνδέεται πολύ με αυτό. Είναι μια σπουδαία γυναίκα. Θα γινόταν καταπληκτική πρόεδρος της General Motors, αλλά δεν είμαι σίγουρος ότι είναι πολύ καλή μητέρα».

Πραγματικά. Η Ρέιτσελ είχε ανατραφεί, ή μάλλον «διοικηθεί», με το αίσθημα ότι θα μπορούσε να απολυθεί ανά πάσα στιγμή αν δεν ήταν υπάκουη.

Αντί να δώσει στη Ρέιτσελ ως παιδί την αίσθηση ότι η θέση της στο σπίτι ήταν σταθερή και εξασφαλισμένη -μια αίσθηση που μπορεί να δημιουργηθεί μόνο από δεσμευμένους γονείς - η μητέρα της Ρέιτσελ της μετέδιδε συστηματικά την ακριβώς αντίθετη αίσθηση: όπως και η θέση ενός εγραζόμενου, η θέση της Ρέιτσελ ήταν εξασφαλισμένη μόνο εφόσον παρήγαγε αυτό που απαιτείτο από εκείνη και φερόταν ανάλογα με τις προσδοκίες.

Αφού η θέση της στο σπίτι της δεν ήταν εξασφαλισμένη όταν ήταν παιδί, πώς μπορούσε να νιώσει ότι η θέση της μ' εμένα ήταν εξασφαλισμένη;

Τέτοια τραύματα που προκαλούνται από την αποτυχία των γονιών να δεσμευτούν δεν επουλώνονται με λίγα λόγια, μερικές επιφανειακές διαβεβαιώσεις. Πρέπει να δουλευτούν ξανά και ξανά σε όλο και βαθύτερο επίπεδο.

Μια τέτοια σημαντική στιγμή, για παράδειγμα, παρουσιάστηκε περισσότερο από έναν χρόνο αργότερα. Μιλούσαμε για το γεγονός ότι η Ρέιτσελ δεν έκλαιγε ποτέ μπροστά μου -ένας ακόμα τρόπος με τον οποίο εμπόδιζε τον εαυτό της να αφεθεί.

Μια μέρα, καθώς μιλούσε για την τρομερή μοναξιά που πήγαζε από το ότι έπρεπε να είναι πάντα σε επιφυλακή, διαισθάνθηκα ότι ήταν έτοιμη να βάλει τα κλάματα αλλά ότι έπρεπε να τη σπρώξω λίγο, οπότε έκανα κάτι ασυνήθιστο: άπλωσα το χέρι μου προς το ντιβάνι όπου ήταν ξαπλωμένη και χάιδεψα απαλά τα μαλλιά της μουρμουρίζοντας: «Καημένη Ρέιτσελ. Καημένη Ρέιτσελ». Η χειρονομία απέτυχε.

Η Ρέιτσελ σφίχτηκε αμέσως και ανακάθισε με στεγνά μάτια. «Δεν μπορώ να το κάνω», είπε. «Δεν μπορώ να αφεθώ».

Αυτό συνέβη προς το τέλος της συνεδρίας.

Στην επόμενη συνεδρία της, η Ρέιτσελ μπήκε και κάθισε στο ντιβάνι να ξαπλώσει. «Λοιπόν, τώρα είναι η δική σας σειρά να μιλήσετε», ανακοίνωσε.

«Τι εννοείς;» ρώτησα.

«Θα μου πείτε τι δεν πάει καλά μαζί μου».

Τα είχα χάσει. «Εξακολουθώ να μην καταλαβαίνω τι εννοείς, Ρέιτσελ».

«Αυτή είναι η τελευταία μας συνεδρία. Θα συνοψίσετε όλα τα πράγματα που δεν πάνε καλά μ' εμένα, όλους τους λόγους για τους οποίους δεν μπορείτε να με βλέπετε πια».

«Δεν έχω την παραμικρή ιδέα τι συμβαίνει», είπα.

Ήταν η σειρά της Ρέιτσελ να τα χάσει. «Ε, λοιπόν», είπε, «στην τελευταία συνεδρία μας θέλατε να κλάψω. Θέλατε να κλάψω εδώ και πολύ καιρό. Στην τελευταία συνεδρία κάνατε ό,τι μπορούσατε για να με βοηθήσετε να κλάψω και πάλι δεν το έκανα, οπότε θα παραιτηθείτε από εμένα. Δεν μπορώ να κάνω αυτό που θέλετε να κάνω. Γι' αυτό σήμερα θα είναι η τελευταία συνεδρία μας».

«Πραγματικά πιστεύεις ότι θα σε απολύσω, έτσι δεν είναι, Ρέιτσελ;»

«Ναι, οποιοσδήποτε αυτό θα έκανε».

«Όχι, Ρέιτσελ. Όχι οποιοσδήποτε. Ίσως η μητέρα σου. Αλλά εγώ δεν είμαι η μητέρα σου. Δεν είναι όλοι σε αυτόν τον κόσμο σαν τη μητέρα σου. Δεν είσαι υπάλληλος μου. Δεν είσαι εδώ για να κάνεις αυτό που θέλω εγώ. Είσαι εδώ για να κάνεις αυτό που θέλεις εσύ να κάνεις. Μπορεί να σε πιέσω, αλλά δεν έχω καμία ισχύ πάνω σου. Δεν θα σε απολύσω ποτέ. Θα είσαι εδώ για όσο θες εσύ να είσαι».

Το σύνδρομο «θα σε εγκαταλείψω εγώ προτού με εγκαταλείψεις εσύ»

Ένα από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν συχνά οι άνθρωποι στις ενήλικες σχέσεις τους, αν δεν έχουν λάβει ποτέ σταθερή δέσμευση από τους γονείς τους, είναι το σύνδρομο «θα σε εγκαταλείψω εγώ προτού με εγκαταλείψεις εσύ».

Το σύνδρομο αυτό παίρνει πολλές μορφές και μεταμφιέζεται. Μια μορφή ήταν η ψυχρότητα της Ρέιτσελ.

Αν και δεν γινόταν ποτέ σε συνειδητό επίπεδο, αυτό που εξέφραζε η ψυχρότητα της Ρέιτσελ στον άντρα της και στους προηγούμενους ερωτικούς συντρόφους της ήταν «δεν πρόκειται να σου δοθώ όταν ξέρω πολύ καλά ότι θα με παρατήσεις μια από αυτές τις μέρες».

Για τη Ρέιτσελ, το να αφεθεί, σεξουαλικά ή με άλλο τρόπο, αντιπροσώπευε μια δέσμευση όταν ο χάρτης των προηγούμενων εμπειριών της το έκανε να φαίνεται σίγουρο ότι δεν θα έπαιρνε απολύτως καμία δέσμευση σε αντάλλαγμα.

Το σύνδρομο «θα σε εγκαταλείψω εγώ προτού με εγκαταλείψεις εσύ» γίνεται όλο και πιο ισχυρό όσο πιο κοντά έρχεται ένα άτομο σαν τη Ρέιτσελ με έναν άλλο άνθρωπο.

Στην πραγματικότητα, η Ρέιτσελ παράτησε την ψυχοθεραπεία αρκετές φορές μέσα στον επόμενο χρόνο στο πλαίσιο της εσωτερικής της πάλης σχετικά με το αν θα μπορούσε να επιτρέψει στην αμοιβαία δέσμευσή μας να αναπτυχθεί. Κάθε φορά, με έναν συνδυασμό γραμμάτων και τηλεφωνημάτων, μέσα σε μία ή δύο εβδομάδες κατάφερνα να την πείσω να επιστρέψει.

Τελικά, καθώς πλησιάζαμε στο τέλος του δεύτερου χρόνου της θεραπείας, καταφέραμε να επεξεργαστούμε πιο άμεσα τα θέματα. Είχα μάθει ότι η Ρέιτσελ έγραφε ποιήματα και της ζήτησα να μου τα δείξει. Στην αρχή αρνήθηκε. Μετά δέχτηκε αλλά για αρκετές βδομάδες «ξεχνούσε» να τα φέρει.

Της εξήγησα ότι το να κρατάει μακριά από μένα την ποίησή της είχε την ίδια σημασία όπως το να κρατάει τη σεξουαλικότητά της μακριά από τον Μαρκ και από τους άλλους άντρες.

Γιατί ένιωθε ότι αν μου έδινε τα ποίηματά της, θα είχε δεσμευτεί απέναντί μου;

Γιατί ένιωθε ότι αν μοιραζόταν τη σεξουαλικότητά της, θα ζούσε μια παρόμοια απόλυτη δέσμευση

Ακόμα κι αν δεν μου άρεσε η ποίησή της, θα σήμαινε αυτό ότι την απορρίπτω συνολικά;

Θα έβαζα τέλος της σχέση μας επειδή δεν ήταν πιθανώς σπουδαία ποιήτρια;

Ίσως αν μοιραζόμασταν την ποίησή της, να κάναμε έτσι πιο βαθιά τη σχέση μας;

Γιατί φοβόταν να γίνει πιο βαθιά η σχέση μας; 

Τελικά, καθώς άρχισε να αποδέχεται το γεγονός ότι ήμουν δεσμευμένος απέναντί της, στον τρίτο χρόνο της ψυχοθεραπείας «αφέθηκε». Πήρε επιτέλους το ρίσκο να με αφήσει να δω την ποίησή της. Τότε άρχισε να μπορεί να γελάει και να με πειράζει. Η σχέση μας, που προηγουμένως ήταν σφιγμένη και τυπική, έγινε ζεστή, αυθόρμητη, και συχνά ανάλαφρη και χαρούμενη.

«Δεν ήξερα τι σημαίνει να είμαι χαλαρή με ένα άλλο άτομο», είπε. «Αυτό είναι το πρώτο μέρος στη ζωή μου όπου έχω νιώσει ποτέ ασφαλής».

Από την ασφάλεια του γραφείου μου και του χρόνου που περάσαμε μαζί, κατάφερε αρκετά γρήγορα να προχωρήσει σε άλλες σχέσεις. Κατάλαβε ότι το σεξ δεν ήταν θέμα δέσμευσης αλλά θέμα αυτοέκφρασης, παιχνιδιού, εξερεύνησης και μάθησης, κάτι στο οποίο παραδίδεσαι με χαρά.

Καθώς ήξερε ότι θα ήμουν πάντα στη διάθεσή της αν πληγωνόταν, σαν μια καλή μητέρα που δεν είχε ποτέ, ήταν ελεύθερη να επιτρέψει στη σεξουαλικότητά της να εκφραστεί. Η ψυχρότητά της έλιωσε.

Ώσπου να τελειώσει η ψυχοθεραπεία, τέσσερα χρόνια αργότερα, η Ρέιτσελ είχε γίνει ένα γεμάτο ζωντάνια, παθιασμένο άτομο που απολάμβανε όλα όσα μπορούν να προσφέρουν οι ανθρώπινες σχέσεις.

Το παρόν άρθρο αποτελεί αδειοδοτημένο απόσπασμα από το βιβλίο Ο δρόμος ο λιγότερο ταξιδεμένος που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πεδίο.