Γιατί έχουν αυξηθεί οι κρίσεις πανικού μετά την πανδημία;

Η πανδημία του COVID-19 αποτέλεσε μια πρωτοφανή πρόκληση για την ψυχική υγεία σε παγκόσμιο επίπεδο. Τέσσερα χρόνια μετά, στη σκιά της πανδημίας, η κοινωνία μας αντιμετωπίζει μια λιγότερο φανερή, αλλά εξίσου ανησυχητική επιδημία: την αύξηση των κρίσεων πανικού.

Οι ανεπανάληπτες προκλήσεις και οι αβέβαιες συνθήκες που δημιούργησε τόσο η έξαρση της πανδημίας όσο και η καραντίνα έχουν επηρεάσει βαθιά τον τρόπο ζωής και την ψυχολογία των ανθρώπων σε παγκόσμιο επίπεδο (Brooks et al., 2020).

Η πανδημία έφερε στη ζωή μας μια αίσθηση αβεβαιότητας και ανασφάλειας. Η ανησυχία για την υγεία, η απώλεια αγαπημένων προσώπων, η οικονομική αστάθεια και η αλλαγή στις καθημερινές ρουτίνες δημιούργησαν ένα περιβάλλον αρκετά υψηλού στρες.

Οι κρίσεις πανικού συχνά είναι άμεση αντίδραση στο χρόνιο στρες και την ανησυχία (Asmundson & Taylor, 2020). Το κλίμα της αβεβαιότητας που επικράτησε λειτούργησε ως εύφορο έδαφος για την εμφύτευση διάφορων αρνητικών σκέψεων στους ανθρώπους, όπως “είμαι αβοήθητος”, “είμαι μόνος”, “αν βγω έξω, θα κολλήσω” και “αν κολλήσω, θα πάθω κάτι πολύ σοβαρό, μπορεί και να πεθάνω” (Rajkumar, 2020).

Η απότομη και πρωτόγνωρη αναγκαστική καραντίνα δημιούργησε αυτό το κλίμα αβεβαιότητας, το οποίο με τη σειρά του συνέβαλε στην αύξηση του στρες. Η απομόνωση δεν ήταν εύκολη για όλους, ωστόσο, στη συνέχεια, αποδείχθηκε ότι πολλοί άνθρωποι άρχισαν να αισθάνονται ασφάλεια μόνο στο σπίτι. Ως αποτέλεσμα, ακόμα και μετά τη λήξη της καραντίνας, πολλοί άνθρωποι δυσκολεύονταν ή δυσκολεύονται ακόμα και σήμερα να βγουν έξω, να κυκλοφορήσουν με τα μέσα μαζικής μεταφοράς ή να πάνε να φάνε σε ένα εστιατόριο, όπως έκαναν πριν (Taylor & Asmundson, 2020). Η αποφυγή της εξόδου από το σπίτι ή της κοινωνικοποίησης με άλλους ανθρώπους συντηρεί αυτές τις αρνητικές σκέψεις, δημιουργώντας μια νέα πραγματικότητα με διάχυτο το αίσθημα του άγχους και του φόβου.

Επίσης, η συνεχής έκθεση σε μέσα ενημέρωσης και ο καταιγισμός πληροφοριών σχετικά με την πανδημία συνέβαλαν στην αύξηση του άγχους και του πανικού (Garfin, Silver & Holman, 2020). Η υπερβολική πληροφόρηση, ή "infodemic", ενίσχυσε την αίσθηση αβεβαιότητας και πανικού, προκαλώντας υπερβολική επαγρύπνηση στα σωματικά συμπτώματα και ανησυχίες για την υγεία.

Οι κρίσεις πανικού αποτελούν ξαφνικά επεισόδια έντονου άγχους που συνοδεύονται από σωματικά και ψυχολογικά συμπτώματα, όπως ταχυκαρδία, δύσπνοια, ζαλάδα, αίσθημα πνιγμού και φόβο απώλειας ελέγχου ή θανάτου.

Σύμφωνα με το γνωσιακό μοντέλο, οι κρίσεις πανικού προκύπτουν από έναν φαύλο κύκλο δυσλειτουργικών σκέψεων και σωματικών αντιδράσεων. Όταν κάποιος βιώνει ένα σωματικό σύμπτωμα, όπως π.χ. ταχυκαρδία, μπορεί να το ερμηνεύσει ως σημάδι επικείμενου κινδύνου ή απειλής για τη ζωή του. Αυτή η ερμηνεία πυροδοτεί έναν κύκλο αυξημένου άγχους, που ενισχύει τα συμπτώματα και τελικά οδηγεί σε κρίση πανικού (Clark, 1986).

Μια άλλη σημαντική παράμετρος είναι η αλλαγή στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε το ίδιο μας το σώμα και την υγεία μας. Πολλοί άνθρωποι άρχισαν να παρατηρούν περισσότερο τα σωματικά τους συμπτώματα, ανησυχώντας ότι μπορεί να είναι σημάδια μόλυνσης από τον ιό. Αυτό το υπερβολικό επίπεδο επαγρύπνησης μπορεί να οδηγήσει σε υπερευαισθησία και να ενισχύσει τις σωματικές αντιδράσεις που συνοδεύουν τις κρίσεις πανικού, όπως οι ταχυκαρδίες και η δύσπνοια (Asmundson & Taylor, 2020).

Όσον αφορά στην Ελλάδα, πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει σημαντική αύξηση των διαταραχών άγχους και των κρίσεων πανικού μετά την πανδημία. Σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2023, περίπου το 30% του ελληνικού πληθυσμού ανέφερε ότι βιώνει έντονα συμπτώματα άγχους, ενώ το 12% ανέφερε ότι έχει βιώσει τουλάχιστον μία κρίση πανικού κατά τη διάρκεια των τελευταίων δύο ετών (Papageorgiou et al., 2023). Αυτά τα ποσοστά είναι σημαντικά υψηλότερα σε σύγκριση με τα προπανδημικά επίπεδα, γεγονός που υποδηλώνει την έντονη επίδραση της πανδημίας στην ψυχική υγεία του πληθυσμού.

Για την αντιμετώπιση αυτής της αυξημένης εμφάνισης κρίσεων πανικού, είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε τη σημασία της ψυχικής υγείας και να αναζητήσουμε βοήθεια όταν είναι απαραίτητο. Μια αποτελεσματική προσέγγιση για τη διαχείριση των κρίσεων πανικού είναι η Γνωσιακή Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία (CBT). Η CBT βοηθά τους ανθρώπους να αναγνωρίζουν και να αλλάζουν τις αρνητικές σκέψεις και τις αντιδράσεις τους σε στρεσογόνες καταστάσεις.

Μέσα από τεχνικές όπως η επαναξιολόγηση των αρνητικών σκέψεων και η έκθεση σε καταστάσεις που προκαλούν φόβο, η CBT μπορεί να μειώσει την ένταση των κρίσεων πανικού και να ενισχύσει την ψυχική ανθεκτικότητα (Taylor & Asmundson, 2020).

Το γνωστικό μοντέλο της CBT εστιάζει στην αναγνώριση και την επαναξιολόγηση των καταστροφικών σκέψεων. Η θεραπεία βοηθά τους ασθενείς να κατανοήσουν ότι τα σωματικά συμπτώματα που βιώνουν δεν είναι επικίνδυνα και να μειώσουν έτσι τον φόβο που σχετίζεται με αυτά. Μέσα από τη διαδικασία της γνωσιακής αναδόμησης και την έκθεση σε καταστάσεις που προκαλούν φόβο, οι ασθενείς μαθαίνουν να διαχειρίζονται αποτελεσματικά τις κρίσεις πανικού, μειώνοντας τη συχνότητα και την έντασή τους (Craske & Barlow, 2021).

Η αύξηση των κρίσεων πανικού και γενικότερα των διαταραχών άγχους υπογραμμίζει την ανάγκη για ενίσχυση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας και για τη διάδοση αποτελεσματικών θεραπευτικών προσεγγίσεων, όπως η CBT, στον γενικό πληθυσμό.

Είναι επίσης σημαντικό να αυξηθεί η ευαισθητοποίηση σχετικά με την ψυχική υγεία και να καταπολεμηθεί το στίγμα που συνδέεται με την αναζήτηση βοήθειας, ώστε να εξασφαλιστεί ότι περισσότεροι άνθρωποι θα λάβουν την υποστήριξη που χρειάζονται. 

Βιβλιογραφία:

Asmundson, G. J. G., & Taylor, S. (2020). How health anxiety influences responses to viral outbreaks like COVID-19: What all decision-makers, health authorities, and health care professionals need to know. Journal of Anxiety Disorders, 71, 102211.

Brooks, S. K., Webster, R. K., Smith, L. E., Woodland, L., Wessely, S., Greenberg, N., & Rubin, G. J. (2020). The psychological impact of quarantine and how to reduce it: rapid review of the evidence. The Lancet, 395(10227), 912-920.

Clark, D. M. (1986). A cognitive approach to panic. Behaviour Research and Therapy, 24(4), 461-470.

Craske, M. G., & Barlow, D. H. (2021). Panic Disorder and Agoraphobia. In M. G. Craske & D. H. Barlow (Eds.), Clinical Handbook of Psychological Disorders: A Step-by-Step Treatment Manual (6th ed., pp. 1-68). Guilford Press.

Garfin, D. R., Silver, R. C., & Holman, E. A. (2020). The novel coronavirus (COVID-2019) outbreak: Amplification of public health consequences by media exposure. Health Psychology, 39(5), 355-357.

Hofmann, S. G., Asnaani, A., Vonk, I. J., Sawyer, A. T., & Fang, A. (2012). The Efficacy of Cognitive Behavioral Therapy: A Review of Meta-analyses. Cognitive Therapy and Research, 36(5), 427-440.

Papageorgiou, K., Markou, A., & Stogiannidis, K. (2023). Anxiety and Panic Disorders in Greece Post-Pandemic: A National Survey. Journal of Clinical Psychology in Medical Settings, 30(2), 123-134.

Rajkumar, R. P. (2020). COVID-19 and mental health: A review of the existing literature. Asian Journal of Psychiatry, 52, 102066.

Taylor, S., & Asmundson, G. J. (2020). Life in a post-pandemic world: What to expect of anxiety-related conditions and their treatment. Journal of Anxiety Disorders, 72, 102231.