Ψυχοσωματικές Διαταραχές - Η Συμβολή της Ψυχοθεραπείας

Ακρόαση άρθρου......

Η έννοια «ψυχοσωματικός» αναφέρεται στο αδιαχώριστο και την αλληλεξάρτηση των ψυχοκοινωνικών και βιολογικών πλευρών του ανθρώπου.

Περικλείει δύο όρους και γράφεται χωρίς ενωτική παύλα, για να δηλώσει τη θεμελιακή ενότητα που θέλει να εκφράσει. Η ψυχοσωματική ιατρική θεμελιώνεται στον συλλογισμό ότι βιολογικοί και ψυχοκοινωνικοί παράγοντες αλληλεπιδρούν στην αιτιολογία, την πορεία και την έκβαση της ασθένειας.[1]

Η ψυχοσωματική διαταραχή εμφανίζεται ως σωματικά συμπτώματα, όπως επίμονος πόνος, γαστρεντερικές ενοχλήσεις, αναπνευστικές επιπλοκές, που επηρεάζονται από το στρες, δηλαδή  από ψυχοπιεστικές καταστάσεις ζωής και ψυχολογικούς παράγοντες. Η ψυχοφυσιολογική αντίδραση στο στρες έχει επίδραση στο αυτόνομο νευρικό σύστημα, το ενδοκρινικό ή το ανοσοποιητικό.

Το παρατεταμένο στρες επηρεάζει τη λειτουργία του άξονα  υποθαλάμου- υπόφυσης- επινεφριδίων (ΗΡΑ). Ως συνέπεια οι ορμόνες του στρες, όπως η κορτιζόλη, επιδρούν καθοριστικά στην ανοσοποιητική λειτουργία, τη φλεγμονή και την ομοιοστατική ισορροπία του οργανισμού. Το υπερβολικό και χρόνιο στρες μπορεί τελικά να προκαλέσει την εμφάνιση ή την επιδείνωση μιας  ψυχοσωματικής ασθένειας.[2]

Η ανάπτυξη της ψυχανάλυσης στην αρχή του 20ου αιώνα έδωσε ώθηση στην ψυχοσωματική ιατρική, εστιάζοντας το ενδιαφέρον της στην φύση των συναισθημάτων και στο ρόλο που παίζουν στην αιτιολογία της ασθένειας.

Ο Φρόιντ εισάγει τον όρο σωματομετατροπή για να περιγράψει την απόπειρα επίλυσης μιας ψυχικής σύγκρουσης μέσα από τη μετατροπή της σε σωματικά συμπτώματα, είτε αυτά είναι  αισθητικά (πχ αναισθησίες ή εντοπισμένα άλγη) είτε κινητικά (πχ παραλύσεις).

Ο Φρόιντ προσδίδει στη σωματομετατροπή ένα συμβολικό χαρακτήρα, η ψυχική σύγκρουση «μιλάει» μέσω του σχηματισμού των σωματικών συμπτωμάτων.[3]
Ο μαθητής και συνεργάτης του Φρόιντ, Βίλχελμ Ράιχ[4], παρατηρεί κατά τη διάρκεια την ανάλυσης, ότι όταν χαλαρώνουν τα χρόνια χαρακτηρολογικά στοιχεία του ασθενούς υπάρχουν αλλαγές στις αντιδράσεις του αυτόνομου νευρικού συστήματος καθώς επίσης και μυϊκή χαλάρωση και αναπτύσσει την Χαρακτηροαναλυτική Νευροφυτοθεραπεία, καταδεικνύοντας ότι η αναλυτική εργασία στο ψυχικό και το σωματικό είναι κάτι ενιαίο.

Αργότερα ο F.Alexander[5],  ψυχαναλυτής και ένας από τους πρωτεργάτες της ψυχοσωματικής, θα ασχοληθεί με ασθένειες που η αιτιολογία τους δεν ήταν διαπιστωμένη και από τότε άρχισαν να αναφέρονται ως «κλασσικές» ψυχοσωματικές ασθένειες – πεπτικό έλκος, βρογχικό άσθμα, υπέρταση, θηροτοξίνωση, ελκώδης κολίτιδα, ρευματοειδής αρθρίτιδα, νευροδερματίτιδα.
Θεωρεί τις ασθένειες αυτές ως νευροφυτικές αντιδράσεις σε ενδοψυχικές συγκρούσεις και χρόνιες συναισθηματικές καταστάσεις, που όμως δεν έχουν κάποια συμβολική σημασία.

Θεωρεί ότι η  ειδική συνάρτηση συγκεκριμένων χαρακτηριστικών προσωπικότητας, μιας ιδιαίτερης οργανικής προδιάθεσης και μιας αθροιστικής επίδρασης ειδικών εξωγενών στρεσογόνων παραγόντων, οδηγεί στην ανάπτυξη ή και στην επίταση των συμπτωμάτων της ασθένειας.

Από τότε πολλοί ψυχαναλυτές μελέτησαν τα χαρακτηριστικά των ψυχοσωματικών ασθενών,  καταλήγοντας σε παρόμοια συμπεράσματα:  έλλειψη φαντασίας, δυσκολία στη λεκτική και συμβολική έκφραση των συναισθημάτων τους, τάση να περιγράφουν συμπτώματα και περίεργες σωματικές αισθήσεις,   φτωχές ονειροπολήσεις και  ονειρική ζωή, « μια αποξήρανση και σκήρυνση της έκφρασης με τον λόγο, κατά τέτοιο τρόπο ώστε τα ασυνείδητα κύματα δεν φαίνεται να ταράζουν συνήθως τη λεία επιφάνεια ενός φαινομενικά απλού συνειδητού». [6]

Η συναισθηματική εκφόρτιση των ασθενών αυτών είναι ελάχιστα ή καθόλου επεξεργασμένη από τις ψυχικές λειτουργίες και δεσμεύεται ταχέως στη σωματική οδό.

Ψυχοσωματικές διαταραχές και ψυχοθεραπεία

Είναι αλήθεια ότι το άτομο που σωματοποιεί συνήθως έρχεται στην ψυχοθεραπεία ύστερα από μία ιατρική προτροπή, «είναι από στρες»,  χωρίς να έχει το ίδιο κάποια επίγνωση των συναισθηματικών δυσκολιών του.  

Στην ψυχοθεραπεία ενός ατόμου που σωματοποιεί ερχόμαστε αντιμέτωποι συχνά με τη δυσκολία του  να κατανοήσει τις συναισθηματικές καταστάσεις που κρύβονται πίσω από τα σωματικά συμπτώματα, μια δυσκολία στην ικανότητα ψυχολογικής σκέψης.

Αντίθετα κατά τη διάρκεια της συνεδρίας περιγράφει συνεχώς και λεπτομερειακά τις σωματικές του αισθήσεις και η προσπάθεια μας να κάνουμε τη σύνδεση με την ψυχική του ζωή συχνά ματαιώνεται, αφού το άτομο επανέρχεται συνέχεια σε αυτές, σαν να κυνηγάει την ουρά του.

Πώς όμως μπορούμε να μην δούμε τη συσχέτιση του ψυχικού με το σωματικό  σε ένα άτομο για παράδειγμα που προσέρχεται για ψυχοθεραπεία με σύμπτωμα δυσκολία κατάποσης ή ναυτίες ή εμετούς, χωρίς εμφανή οργανική αιτιολογία, και ύστερα από παρότρυνση αναφέρει έντονα στρεσογόνα γεγονότα ζωής που δεν μπορεί να τα καταπιεί, να τα χωνέψει, να τα μεταβολίσει;   

Ή πώς μπορούμε να μην αναγνωρίσουμε όταν δουλεύουμε με άτομα που έχουν αναπτύξει κάποιο αυτοάνοσο νόσημα, όπως φαίνεται  από το ψυχοκοινωνικό ιστορικό τους, ότι η εκδήλωση της νόσου συχνά συνέβη ύστερα από μια  περίοδο κατά την οποία αναγκάστηκαν να αφήσουν τον εαυτό τους απροστάτευτο  απέναντι σε έντονα και συχνά έξαφνα ψυχοπιεστικά γεγονότα ζωής;  Πώς μπορούμε να μην σκεφτούμε ότι η έλλειψη αυτή ψυχικής προστασίας εκδηλώνεται πλέον σε ένα άλλο επίπεδο στον οργανισμό, στο ανοσοποιητικό σύστημα;

Στα πλαίσια της ψυχοθεραπείας προσπαθούμε λοιπόν να πετύχουμε αυτή την σύνδεση, σωματικού και ψυχικού, και την ανάπτυξη της ικανότητας ψυχικής επεξεργασίας των ενορμήσεων γιατί «οι ενορμήσεις στερούμενες τη δυνατότητα να μεταβολισθούν σε μια ψυχική έκφραση δανείζονται την υπόγεια οδό των οργάνων»[7].

Μια ευεργετική μορφή ψυχοθεραπείας στην αντιμετώπιση των σωματοποιήσεων είναι η Σωματική Ραϊχική Ψυχοθεραπεία, μια ψυχαναλυτικής μορφής ψυχοθεραπεία, που αξιοποιεί ένα επιπλέον εργαλείο – το σώμα – στην ψυχοθεραπευτική διαδικασία.  

Ο σωματικός ψυχοθεραπευτής  μπορεί, χρησιμοποιώντας ένα ευρύ φάσμα τεχνικών, να  διευκολύνει τη σύνδεση των σωματικών αισθήσεων με τα συναισθήματα και μέσα από τους συνειρμούς που αναδύονται να ανοίξει το δρόμο για τη συνειδητοποίηση και επεξεργασία δυσκολιών του παρόντος και του παρελθόντος, που κρύβονται πίσω από το σύμπτωμα.

Όταν μπορέσουμε να ανακαλύψουμε το ευφυές νόημα του συμπτώματος, αυτό πια δεν έχει λόγο ύπαρξης.

Η σωματική ψυχοθεραπεία είναι μια δυναμική διαδικασία που εμπλέκει συν-αίσθηματα και σωματικές αισθήσεις, δεν είναι μια στείρα ανάμνηση του παρελθόντος.

Όπως αναφέρει ο Genovino Ferri, συνεχιστής της Ραϊχικής Σωματικής Ψυχοθεραπείας και θεμελιωτής της Σύγχρονης Ραϊχικής Ανάλυσης,  «κάποιος που είναι σε μια δυσκολία και εμφανίζει συμπτώματα, χρησιμοποιεί έναν ιδιαίτερο κώδικα ως μέσο επικοινωνίας, που κρύβει έναν άρρητο πλούτο και ένα δυναμικό και έξυπνο νόημα.

Τα συμπτώματα που ταλαιπωρούν το άτομο στο παρόν μιλάνε με έναν άρρητο τρόπο για μια ευαλωττότητα του ατόμου στο παρελθόν, σε μια συγκεκριμένη στιγμή της ανάπτυξης, η οποία επαναδραστηριοποιείται στο παρόν γιατί τα τωρινά εξωτερικά γεγονότα συνηχούν με αυτά του παρελθόντος και ξαναβγάζουν στην επιφάνεια αυτήν την ευαλωττότητα.

Αποτελούν λοιπόν τα συμπτώματα  έναν ευφυή και πολύτιμο οδηγό, που αν τον ακολουθήσουμε προς τα πίσω  θα αναδυθεί το ίχνος που εκφράζουν».[8]

Βιβλιογραφία

[1] Kreisler,L (1994) Η Ψυχοσωματική του Παιδιού. Αθήνα: Χατζηνικολή 

[2] Abhimanyu Chauhan & Chakresh Kumar Jain (2023) Psychosomatic Disorder: The Current Implications and Challenges  Cardiovasc Hematol Agents Med Chem.  Oct 23.

[3] Laplanche,J & Pontalis,J.B  (1986) Λεξιλόγιο της Ψυχανάλυσης. Αθήνα: Κέδρος  

[4] Ράιχ,Β. (1981) Ανάλυση του Χαρακτήρα. Αθήνα: Καστανιώτης 

[5] Alexander,F (1950) Psychosomatic Medicine. New York: Norton

[6] Marty,P. & de M’Uzan,M. (1963) La “pensee operatoire”. Revue Francaise de Psychanalyse, 27(suppl), 1345-1356

[7]  Kreisler,L (1994) Η Ψυχοσωματική του Παιδιού. Αθήνα: Χατζηνικολή

[8] Algafari M. (2021-2022): Intercorporeity and Intersubjectivity: A Conversation with Genovino Ferri.  ΤΗΕ INTERNATIONAL BODY PSYCHOTHERAPY JOURNAL, 20 (2)

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Κατερίνα Παπανικολάου - Ψυχολόγος

Κατερίνα Παπανικολάου: έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology

Οι πληροφορίες που αναφέρονται στον επαγγελματικό κατάλογο ειδικών παρέχονται από τους ίδιους τους ειδικούς, κατά την εγγραφή τους στο σύστημα. Όταν βλέπετε την ένδειξη «έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology”, σημαίνει ότι το Psychology έχει ελέγξει, με email, τηλεφωνικά ή/και με λήψη των σχετικών εγγράφων, τα ακόλουθα στοιχεία:

• Ότι ο ειδικός είναι υπαρκτό πρόσωπο.
• Ότι τα πτυχία οι τίτλοι και οι εξειδικεύσεις που αναφέρει είναι αληθινά.
• Ότι οι πληροφορίες που αναφέρει ισχύουν.

Η Κατερίνα Παπανικολάου είναι Κλινική Ψυχολόγος (MSc) και  Σωματική Ψυχοθεραπεύτρια.  Ασχολείται με τη βραχεία ψυχοθεραπεία - συμβουλευτική και την ψυχοθεραπεία βάθους. Η προσέγγισή της  στηρίζεται στη Σωματική Ψυχοθεραπεία - Ανάλυση του Χαρακτήρα.

6937157360

Δείτε όλα τα άρθρα Σελίδα ειδικού