Τριχοτιλλομανία, τρόποι αντιμετώπισης

Ακρόαση άρθρου......

Η τριχοτιλλομανία χαρακτηρίζεται από το επαναλαμβανόμενο τράβηγμα τριχών, το οποίο έχει σαν αποτέλεσμα την αισθητή απώλεια τριχών σε ένα τουλάχιστον σημείο του σώματος. Μία εσωτερική ένταση προηγείται συνήθως της απόσπασης τριχών, ενώ το άτομο βιώνει ευχαρίστηση, ικανοποίηση ή ανακούφιση, όταν την κάνει.

Διαταραχή τριχοτιλλομανίας

Επιπλέον, σύμφωνα με το αμερικανικό διαγνωστικό εγχειρίδιο για τις ψυχικές διαταραχές DSM-5, για να χαρακτηριστεί η απόσπαση τριχών ως τριχοτιλλομανία δεν πρέπει να οφείλεται σε υπαρκτή σωματική κατάσταση (π.χ. κάποιο δερματολογικό πρόβλημα) ούτε να εξηγείται καλύτερα από κάποια άλλη ψυχική διαταραχή. Επίσης, πρέπει να συνοδεύεται από σημαντική έκπτωση στην ζωή του ατόμου και να παρεμποδίζει τη λειτουργικότητά του σε βασικούς τομείς της καθημερινότητάς του. Οι πραγματικές διαστάσεις της τριχοτιλλομανίας στο γενικό πληθυσμό είναι άγνωστες. Πολλοί άνθρωποι επιδίδονται σε ανάλογη συμπεριφορά, αλλά προσπαθούν να την αποκρύψουν, με αποτέλεσμα να είναι δύσκολο να υπολογίσουμε με ακρίβεια τον επιπολασμό της διαταραχής.

Οι ενήλικες που παρουσιάζουν τριχοτιλλομανία έχουν συνήθως ιστορικό απόσπασης τριχών από την παιδική τους ηλικία ή την εφηβεία. Σε νεαρές ηλικίες η αναλογία αγοριών:κοριτσιών που εκδηλώνουν την διαταραχή είναι ίση, ενώ στην ενήλικη ζωή η διαταραχή αυτή συναντάται περισσότερο σε γυναίκες. Σε όλες τις ηλικίες, η πιο συχνή περιοχή του σώματος από όπου γίνεται απόσπαση τριχών είναι το τριχωτό της κεφαλής και ακολουθούν τα φρύδια και οι βλεφαρίδες. Ένα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων αποσπά τρίχες από περισσότερες από μία περιοχές. Οι τρίχες αποσπώνται συνήθως μία μία από τη ρίζα τους με τον συντονισμό του αντίχειρα και του δείκτη του κυρίαρχου χεριού, αλλά αρκετοί άνθρωποι αποσπούν ταυτόχρονα πολλές τρίχες μαζί τραβώντας τες από τις άκρες τους.

Η επιλογή των τριχών για απόσπαση δεν είναι τυχαία, αλλά γίνεται πάντα με βάση κάποιο κριτήριο, π.χ. πρόκειται για τρίχες που έχουν διαφορετική υφή από τις υπόλοιπες ή διαφορετικό μήκος ή όψη, κ.α. Επομένως, η οπτική ή απτική επαφή με τις τρίχες έχει προηγηθεί της απόσπασης. Αμέσως μετά την απόσπαση, οι περισσότεροι άνθρωποι ψηλαφίζουν τις τρίχες στο χέρι τους και τις επεξεργάζονται, ενώ αρκετοί τις βάζουν στο στόμα τους. Σε σπανιότερες περιπτώσεις, οι τρίχες καταπίνονται.

Οι επιπτώσεις της τριχοτιλλομανίας είναι πολύπλευρες:

• Ο χρόνος που δαπανάται στην απόσπαση τριχών και στην απόκρυψη των περιοχών που έχουν απογυμνωθεί από τρίχες είναι μεγάλος.
• Η κοινωνική ζωή και η συμμετοχή σε αθλητικές δραστηριότητες περιορίζεται από το φόβο αποκάλυψης του προβλήματος στους άλλους.
• Συχνά εκδηλώνονται δερματολογικά προβλήματα στις περιοχές απόσπασης.
• Στην περίπτωση που γίνεται κατάποση των αποσπώμενων τριχών εμφανίζονται γαστρεντερικά προβλήματα.
• Οι συναισθηματικές δυσκολίες, όπως το υψηλό άγχος και η μειωμένη διάθεση, είναι πολύ συχνές.
• Η εργασιακή ή μαθησιακή απόδοση μειώνεται.

Αιτιολογία τριχοτιλλομανίας

Οι έρευνες δείχνουν ότι οι άνθρωποι που εκδηλώνουν τριχοτιλλομανία είναι πιθανό να παρουσιάζουν κάποιου είδους βιολογική προδιάθεση π.χ. να έχουν μειωμένα επίπεδα ευαισθησίας στον πόνο, να έχουν αυξημένη αντίληψη των αρνητικών συναισθημάτων τους και των σωματικών τους αισθήσεων ή μία αυξημένη τάση να εμπλέκονται σε επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές.

Η απόσπαση των τριχών εκδηλώνεται κατά την προσπάθεια του ατόμου να αντιμετωπίσει κάποιο έντονα αρνητικό συναίσθημα ή κάποια δυσάρεστη σωματική αίσθηση που βιώνει. Μετά το τράβηγμα τριχών, το άτομο νιώθει ανακούφιση από το απρόσφορο συναίσθημα ή τη δυσάρεστη αίσθηση και ευχαρίστηση. Η ανακούφιση και η ευχαρίστηση με τη σειρά τους λειτουργούν ενισχυτικά και αυξάνουν την πιθανότητα το άτομο να εκδηλώσει ανάλογη συμπεριφορά την επόμενη φορά που θα νιώσει άσχημα.

Αντιμετώπιση τριχοτιλλομανίας

Η φαρμακοθεραπεία περιλαμβάνει συνήθως αναστολείς επαναπρόσληψης της σεροτονίνης (SRIs), αλλά δεν περιορίζεται μόνο σ’ αυτούς. Η καταλληλότερη φαρμακευτική αγωγή επιλέγεται βάσει της κλινικής εικόνας του ατόμου, όπως αυτή καθορίζεται από την βαρύτητα των συμπτωμάτων της τριχοτιλλομανίας και την συννοσηρότητα ή μη με άλλες διαταραχές (π.χ. κατάθλιψη).

Διάφορα θεραπευτικά μοντέλα έχουν εφαρμοστεί για την αντιμετώπιση της διαταραχής της τριχοτιλλομανίας. Οι έρευνες δείχνουν ότι το μοντέλο της Γνωσιακής-Συμπεριφοριστικής Ψυχοθεραπείας (ΓΣΘ) είναι αρκετά αποτελεσματικό στην αντιμετώπισή της.

Οι βασικοί στόχοι ενός θεραπευτικού προγράμματος ΓΣΘ στην περίπτωση της τριχοτιλλομανίας είναι οι εξής:

• Η βελτίωση του επιπέδου αυτογνωσίας. Το άτομο εκπαιδεύεται στην αναγνώριση των συγκεκριμένων εσωτερικών και εξωτερικών ερεθισμάτων (καταστάσεις, συναισθήματα, σκέψεις, κ.α.) που προηγούνται της απόσπασης τριχών.

• Ο έλεγχος των ερεθισμάτων αυτών. Με το πέρασμα του χρόνου, η απόσπαση τριχών συνδέεται με ένα εύρος εσωτερικών και εξωτερικών ερεθισμάτων, με αποτέλεσμα η έκθεση του ατόμου στα ερεθίσματα αυτά να προκαλεί την απόσπαση. Η τροποποίηση αυτών των περιβαλλοντικών ερεθισμάτων ακυρώνει τη σύνδεση που έχει δημιουργηθεί και συμβάλλει στην μείωση ή ακόμη και την εξάλειψη της απόσπασης. 

• Η εκπαίδευση σε μία ‘ανταγωνιστική’, της απόσπασης τριχών, αντίδραση. Η ανταγωνιστική αντίδραση αντικαθιστά και εμποδίζει την απόσπαση τριχών. Εάν, για παράδειγμα, αποσπώ τρίχες από το τριχωτό της κεφαλής μου την ώρα που γράφω, μπορώ να εμποδίσω τον εαυτό μου να το κάνει με το να κρατάω στο ελεύθερο χέρι μου κάποιο αντικείμενο. Έτσι και τα δύο μου χέρια είναι πλέον δεσμευμένα, οπότε η απόσπαση είναι αδύνατη. 

Κατά περίπτωση, ανάλογα τις εξατομικευμένες ανάγκες του καθενός, το θεραπευτικό πρόγραμμα της ΓΣΘ μπορεί να συμπεριλάβει και διαφόρων ειδών άλλες τεχνικές, όπως εκπαίδευση σε τεχνικές χαλάρωσης, σε τεχνικές επίλυσης προβλημάτων, κ.α.

Η πρόγνωση εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Η έγκαιρη διάγνωση και η αναζήτηση της κατάλληλης θεραπείας είναι μείζονος σημασίας για την καλή έκβαση.

Βιβλιογραφία:

American Psychiatric Association: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition (DSM-5). Arlington, VA, American Psychiatric Association, 2013.
Franklin, M.E, & Tolin, D.F. Treating Trichotillomania. Cognitive-Behavioral Therapy for Hairpulling and Related Disorders. Springer, New York, 2007.