Διατροφικές διαταραχές: Πόσες και ποιες είναι στην πραγματικότητα;

Ακρόαση άρθρου......

Ως Διαταραχές πρόσληψης τροφής ή πιο απλά Διατροφικές διαταραχές ορίζονται οι διαταραχές εκείνες που σχετίζονται με την τροφή και την πρόσληψή της από το άτομο.

Διατροφικές διαταραχές

Η αλλοιωμένη κατανάλωση και η απορρόφηση του φαγητού – χαρακτηριστικά που συνοδεύουν τις διατροφικές διαταραχές – επηρεάζουν σε σημαντικό βαθμό τόσο την φυσική υγεία του ανθρώπινου οργανισμού όσο και την ψυχολογική και κοινωνική λειτουργία του ατόμου που πάσχει.

Για όλους μας η πρόσληψη τροφής είναι αναγκαία προϋπόθεση για την επιβίωση. Για τους περισσότερους αποτελεί πηγή ευχαρίστησης. Ωστόσο, για ένα ποσοστό ανθρώπων η λήψη φαγητού είναι πρόβλημα το οποίο αφορά ως επί το πλείστον αντιλήψεις για την εικόνα του σώματος.

Αυτό το ποσοστό ανθρώπων αποτελεί και αυτό που συνήθως πάσχει από κάποια διατροφική διαταραχή, οι οποίες αν δεν αντιμετωπιστούν έγκαιρα και με την κατάλληλη βοήθεια μπορεί μελλοντικά να έχει και επιπτώσεις μη αναστρέψιμες, για παράδειγμα τον θάνατο.

Για τους ανθρώπους που ανήκουν σε αυτό το ποσοστό, η συμπεριφορά τους αναφορικά με το φαγητό διαφοροποιείται σε σύγκριση με αυτή των υπόλοιπων ανθρώπων, και από το πόσο διαταραγμένη είναι θα κριθεί αν τελικά είναι και παθολογική (ή αν θα εξελιχθεί σε τέτοια).

Κάτι τέτοιο θα προκύψει από το αν πληροί τα κριτήρια που αναγράφονται στην τελευταία, επικαιροποιημένη έκδοση του Διαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειριδίου για τις Ψυχικές Διαταραχές της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας, ευρύτερα γνωστό και ως DSM-5.

Ευρέως διαδεδομένες στο ευρύ κοινό είναι 3 (τρεις) διατροφικές διαταραχές: η ψυχογενής νευρική ανορεξία, η ψυχογενής βουλιμία και η διαταραχή συναισθηματικής υπερφαγίας ή πιο απλά διαταραχή υπερφαγίας.

Ωστόσο, στο DSM-5 αναγράφονται διαγνωστικά κριτήρια για συνολικά 6 (έξι) διαταραχές, συμπεριλαμβανωμένων και αυτών που προαναφέρθηκαν. Ονομαστικά οι υπόλοιπες διαταραχές είναι η αλλοτριοφαγία, η διαταραχή μηρυκασμού και η αποφευκτική/περιοριστική διαταραχή πρόσληψης τροφής. Για κάθε μία στο DSM-5 υπάρχει ένα ξεχωριστό σύστημα ταξινόμησης.

Παρακάτω θα δούμε κάποια χαρακτηριστικά για κάθε διαταραχή ξεχωριστά.

Αλλοτριοφαγία (Pica)

Για να διαγνωστεί αλλοτριοφαγία πρέπει το άτομο να καταναλώνει προϊόντα μη θρεπτικά και κυρίως μη βρώσιμα για σεβαστό χρονικό διάστημα, τόσο όσο απαιτείται για να πραγματοποιηθεί κλινική διάγνωση. Τέτοια προϊόντα μπορεί να είναι χώμα, σίδερο, κιμωλία, τρίχες, χαρτί, μπογιά, νερό, πέτρες κλπ.

Η κατανάλωση αυτή συνήθως δεν είναι κατάλληλη για το αναπτυξιακό στάδιο του ασθενούς καθώς τέτοιες διατροφικές συμπεριφορές εμφανίζονται συνήθως σε μικρά παιδιά.

Εξαίρεση αποτελούν περιπτώσεις που μπορεί να παρατηρηθεί συννοσηρότητα με κάποια άλλη ψυχική διαταραχή, για παράδειγμα κάποια που ανήκει στις διαταραχές αυτιστικού φάσματος ή η ύπαρξη κάποιας άλλης ιατρικής συνθήκης όπως η εγκυμοσύνη. Απαραίτητο για την διάγνωση της αλλοτριοφαγίας είναι να μην εμπλέκονται πολιτισμικοί παράγοντες.

Επειδή, όπως προαναφέρθηκε, η αλλοτριοφαγία αφορά κυρίως παιδιά η παραμέληση, η μη επίβλεψη και η αναπτυξιακή καθυστέρηση είναι παράγοντες κινδύνου που πρέπει να ληφθούν υπόψη για την αποφυγή της. Δεν αφορά κάποιο συγκεκριμένο φύλο παρόλο που λόγω εγκυμοσύνης είναι πιο πιθανό να εμφανιστεί στις γυναίκες (αυτό όμως δεν αποτελεί κανόνα).

Διαταραχή μηρυκασμού (Rumination disorder)

Το κύριο χαρακτηριστικό της διαταραχής μηρυκασμού είναι η επαναλαμβανόμενη παλινδρόμηση της τροφής για σεβαστό χρονικό διάστημα, συνήθως πάνω από 1 (ένα) μήνα, και σχεδόν καθημερινά.

ΨΗΦΙΑΚΟ MARKETING ΓΙΑ ΨΥΧΟΛΟΓΟΥΣ: Κύκλος 11 Σεμιναρίων με Βέλτιστες Πρακτικές και Εργαλεία Διαχείρισης διαδικτυακής παρουσίας | Διοργάνωση: PSYCHOLOGY.GR

Το άτομο δηλαδή καταπίνει την τροφή κανονικά αλλά την επαναφέρει στο στόμα, τις περισσότερες φορές χωρίς να υπάρχει ανθρώπινος έλεγχος ή παρεμβολή πάνω σε αυτό και χωρίς να εμφανίζεται ναυτία ή κάποια άλλη ενόχληση. Είναι πράξη ασυναίσθητη κατά τη διάρκεια της οποίας η τροφή αναμασάται και ξανακαταπίνεται ή φτύνεται.

Η παλινδρόμηση αυτή δεν οφείλεται σε κάποια ασθένεια στο γαστρεντερικό σύστημα, για παράδειγμα γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση.

Σε περίπτωση που η διαταραχή εμφανιστεί παράλληλα με κάποια άλλη ψυχική διαταραχή, για παράδειγμα μαζί με γενικευμένη αγχώδη διαταραχή τότε χρειάζεται να γίνει επιπλέον διάγνωση για τη διαταραχή μηρυκασμού μόνο εφόσον είναι ιδιαιτέρως σοβαρά τα συμπτώματα σε σημείο να εγείρουν κλινικά την προσοχή.

Επίσης, μπορεί να διαγνωστεί σε οποιαδήποτε φάση της ζωής του ανθρώπου.

Δεν υπάρχουν σαφή στοιχεία για την συχνότητα της διαταραχής, ωστόσο έχει παρατηρηθεί ότι εμφανίζεται περισσότερο σε άτομα με νοητική αναπηρία ή κάποια άλλη νευροαναπτυξιακή διαταραχή. Σε κάποιες περιπτώσεις είναι πιθανό να αποβεί θανατηφόρα. Παράγοντες επικινδυνότητας μπορεί να αποτελέσουν ο αγχώδης τρόπος ζωής, προβλήματα στη σχέση μεταξύ γονέα-παιδιού κλπ.

Μια πιθανή επίπτωσή της είναι η κακή διατροφή και ό,τι αυτή επιφέρει (για παράδειγμα αλλαγές στο σωματικό βάρος).

Αποφευκτική/Περιοριστική διαταραχή πρόσληψης τροφής (Avoidant/Restrictive food intake disorder)

Πρόκειται για μια διαταραχή κατά την οποία το άτομο που πάσχει παρουσιάζει μια αδιαφορία για την τροφή και οτιδήποτε την αφορά. Για παράδειγμα δεν ενδιαφέρεται να φάει ενώ μπορεί να δείξει αποτροπιασμό για την εμφάνιση του φαγητού.

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μειώνονται τα ενεργειακά αποθέματα του οργανισμού επομένως το άτομο χάνει βάρος, χρειάζεται συμπληρώματα για την κάλυψη των ελλειμάτων ενώ επηρεάζονται και οι ψυχοκοινωνικές λειτουργίες του.

Η διατροφική συμπεριφορά του ατόμου δεν έχει ως βάση την έλλειψη υλικών αγαθών ούτε αφορά πολιτιστικούς παράγοντες.

Επίσης, αιτία δεν είναι η συνύπαρξη κάποιας ιατρικής πάθησης ή ψυχικής διαταραχής. Εμφανίζεται σχεδόν αποκλειστικά σε παιδιά βρεφικής και προσχολικής ηλικίας.

Κάποιοι παράγοντες επικινδυνότητας της διαταραχής είναι η πιθανή συννοσηρότητα με άλλες για παράδειγμα αγχώδεις διαταραχές ή διαταραχές που ανήκουν στο φάσμα του αυτισμού, ενώ κάποιο ρόλο παίζει το οικογενειακό περιβάλλον καθώς και γενετικοί παράγοντες. Εμφανίζεται το ίδιο και στα δύο φύλα.

Ψυχογενής νευρική ανορεξία (Anorexia nervosa)

Πρόκειται για μια διαταραχή κατά την οποία το άτομο έχει χαμηλά ενεργειακά αποθέματα και εξαιρετικά χαμηλό βάρος (σε συνάρτηση με την ηλικία, το φύλο, το αναπτυξιακό επίπεδο και τη φυσική του κατάσταση).

Υπάρχει έντονος φόβος μήπως παχύνει ενώ ο τρόπος με τον οποίο γίνεται αντιληπτή η εικόνα του σχήματος του σώματος από τον πάσχοντα είναι προβληματική.

Αυτός είναι και ο κύριος πυλώνας της διαταραχής. Συνήθως μετά την κατανάλωση της τροφής χρησιμοποιούνται μέθοδοι αποβολής της από τον οργανισμό προτού προλάβει να γίνει πέψη, για παράδειγμα πρόκληση εμετού από το ίδιο το άτομο ή χρήση φαρμακευτικών σκευασμάτων όπως καθαρτικά.

Όπως μπορεί να παρατηρηθεί, η νευρική ανορεξία έχει παρόμοια συμπτώματα με την αποφευκτική/περιοριστική διαταραχή πρόσληψης τροφής. Ειδοποιός διαφορά είναι ότι στην πρώτη η αποχή από το φαγητό γίνεται επειδή υπάρχει εμμονή με την εικόνα του σώματος και το βάρος σε αντίθεση με την δεύτερη κατά την οποία αυτά δεν λαμβάνονται καν υπόψη.

Στο μεγαλύτερο ποσοστό της προσβάλει γυναίκες. Ανάλογα με τη σοβαρότητα της ασθένειας, μπορεί να οδηγήσει σε νοσηλεία μέχρι και θάνατο.

Παράγοντες επικινδυνότητας μπορεί να είναι η πιθανή συνύπαρξη με την ασθένεια μιας αγχώδους διαταραχής, πολιτιστικοί παράγοντες και επήρεια από το περιβάλλον όπως για παράδειγμα η οικογένεια.

Τέλος, εκτός από αγχώδεις διαταραχές (όπως προαναφέρθηκε) μπορεί να εμφανιστεί συννοσηρότητα με κατάθλιψη.

Ψυχογενής βουλιμία (Bulimia nervosa)

Κατά τη βουλιμία το άτομο εμφανίζει επεισόδια υπερφαγίας, δηλαδή τρώει αφύσικα μεγάλες ποσότητες φαγητού σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα (μπορεί ακόμα και μέσα σε κάποιες ώρες) χωρίς καμία αίσθηση ελέγχου πάνω σε αυτό.

Παράλληλα, σε μια προσπάθεια να μην αυξηθεί το σωματικό βάρος εφαρμόζονται μέθοδοι που προσομοιάζουν σε αυτές της νευρικής ανορεξίας όπως εμετός ή ακόμα και εξαντλητική σωματική άσκηση.

Όλα αυτά πρέπει να έχουν διάρκεια τουλάχιστον 3 μηνών. Όπως και στη νευρική ανορεξία, το σχήμα του σώματος και το βάρος παίζουν σημαντικό ρόλο.

Συνήθως προσβάλει άτομα με φυσιολογικό βάρος θηλυκού γένους. Χαμηλή αυτοεκτίμηση, καταθλιπτικά συμπτώματα, αγχώδεις διαταραχές, γενετικοί παράγοντες και κληρονομικότητα είναι μεταξύ άλλων παράγοντες επικινδυνότητας.

Διαταραχή συναισθηματική υπερφαγίας (Binge-eating disorder)

Η διαταραχή συναισθηματικής υπερφαγίας ή πιο απλά υπερφαγία έχει τα ίδια χαρακτηριστικά με την βουλιμία, δηλαδή υπέρμετρη κατανάλωση μεγάλης ποσότητας φαγητού σε μικρό χρονικό διάστημα και απώλεια ελέγχου.

Ωστόσο, εδώ ο ρυθμός είναι πιο γρήγορος, επικρατεί μια αίσθηση αηδίας προς τον εαυτό, δεν υπάρχει απαραίτητα πείνα ενώ στις περισσότερες περιπτώσεις γίνεται σε συνθήκες απομόνωσης.

Σκέψεις για το σώμα και το βάρος του δεν υπάρχουν στην συγκεκριμένη διαταραχή ενώ το άτομο δεν ακολουθεί κάποια τακτική για να χάσει οπωσδήποτε το βάρος που ενδεχομένως να κέρδισε. Η διάρκειά της πρέπει να είναι απαραιτήτως 3 μήνες.

Όπως και η βουλιμία, αφορά ανθρώπους κανονικού πάχους. Ευθύνη για την διαταραχή φαίνεται να φέρουν γενετικοί παράγοντες. Ενδέχεται να υπάρχει συννοσηρότητα με αγχώδεις διαταραχές ή διαταραχές της διάθεσης όπως είναι η κατάθλιψη.

Θεραπεία διατροφικών διαταραχών

Λόγω της φύσης των Διατροφικών διαταραχών η οποία είναι τέτοια που βλάπτει όχι μόνο την ψυχοσύνθεση αλλά και την σωματική υγεία του πάσχοντος, απαιτείται ένας συνδυασμός θεραπευτικών μεθόδων που περιλαμβάνουν την ίαση των οργανικών συμπτωμάτων αλλά και ψυχοθεραπεία σε βάθος χρόνου.

Πέρα από γιατρούς και ειδικούς ψυχικής υγείας, χρήσιμη μπορεί να αποδειχθεί και η συμβολή διατροφολόγων.

Βιβλιογραφία:

American Psychiatric Association, (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders – Fifth edition. Washington, DC: American Psychiatric Publishing.
Χριστοπούλου, Α. (2008). Εισαγωγή στην Ψυχοπαθολογία του Ενήλικα. Αθήνα: Τόπος.