Το φαγητό ως προβλεπόμενη ικανοποίηση

Ακρόαση άρθρου......

Σήμερα, σύμφωνα με τους ειδικούς η παχυσαρκία αποτελεί μεταβολική νόσο και συνιστά ένα μείζον πρόβλημα δημόσιας υγείας. Πρόσφατα παγκόσμια δεδομένα υποστήριξαν πως το 39% των ενηλίκων ηλικίας 18 ετών και άνω ήταν υπέρβαροι και 13% παχύσαρκοι αντίστοιχα.

Στην Ελλάδα τα ποσοστά αυτά είναι εξίσου υψηλά σε όλες τις ηλικίες ανεξάρτητα με το φύλο του ατόμου.

Ενδεικτικά, σχεδόν το ¼ των Ελλήνων και Ελληνίδων είναι παχύσαρκοι.

Σύμφωνα με τον παγκόσμιο οργανισμό υγείας (ΠΟΥ) η μη φυσιολογική ή αυξημένη συσσώρευση λίπους στο ανθρώπινο σώμα ενδέχεται δυνητικά να είναι επιβλαβής για την υγεία. Η Υπέρταση και άλλες Καρδιαγγειακές Νόσοι μπορούν να προκύψουν, όπως επίσης και ο Σακχαρώδης Διαβήτης Τύπου 2.

Μεταιχμιακό Σύστημα

Το κέντρο ανταμοιβής του εγκεφάλου, ή αλλιώς, το μεταιχμιακό σύστημα, είναι ένα περίπλοκο σύστημα που επιτρέπει στους ανθρώπους να συσχετίζουν ορισμένες καταστάσεις με την ευχαρίστηση.

Πολλές περιοχές του εγκεφάλου εμπλέκονται σε αυτό το κύκλωμα και η ουσία που το ενεργοποιεί είναι η ντοπαμίνη.

Όταν το άτομο δυσφορεί βιώνοντας ένα αρνητικό συναίσθημα, οδηγείται σε μια συμπεριφορά ούτως ώστε να νοιώσει καλά. Μολονότι υπάρχουν επιβραβεύτηκες δραστηριότητες όπως η άθληση, σε μεγάλο ποσοστό τα άτομα στρέφονται και σε επιλογές όπως για παράδειγμα το φαγητό, η ζάχαρη, το αλκοόλ, φάρμακα ή και παράνομες εξαρτησιογόνες ουσίες ( διεγερτικά/ κατασταλτικά ΚΝΣ, παραισθησιογόνα).

Συνεπώς, η προβλεπόμενη ικανοποίηση διαφέρει από άτομο σε άτομο. Είναι το ατομικό χαρακτηριστικό του καθενός και υπάρχει συνδυασμός των ικανοποιήσεων αυτών. Ανάλογα με την περίσταση  τα άτομα επιλέγουν την μία ή την μια μετά την άλλη ή την ταυτόχρονη εφαρμογή τους.

Ενδέχεται να είναι από μια αρκετά απλή προβλεπόμενη ικανοποίηση μέχρι πιο σύνθετη και επικίνδυνη. Επίσης, μπορεί να είναι μία ή και περισσότερες ταυτόχρονα.

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει μάθει μέσω του μονοπατιού της ανταμοιβής -μια προσαρμοστική λειτουργία- να εκκρίνει ντοπαμίνη. Κατά αυτόν τον τρόπο ο εγκέφαλος διεγείρει τη μάθηση.

Επομένως, αυτού του είδος ο μηχανισμός είναι σαν ένα κουτί πρώτων βοηθειών όπου, όταν η διάθεση του ατόμου πέφτει και επέρχεται δυσφορία, καλείται να εφαρμοστεί, ούτως ώστε να νοιώσει καλά και να αλλάξει η διάθεσή του μέσω του μονοπατιού της ανταμοιβής.

Ο δυτικός τρόπος ζωής και οι ψυχοκοινωνικοί παράμετροι που τον αντιπροσωπεύουν  [π.χ. στρες, κατάθλιψη] έχουν αρνητικές συνέπειες για τα άτομα καθώς οι δυσμενείς συνθήκες διαβίωσης σε συνδυασμό με την έλλειψη ελεύθερου ποιοτικού χρόνου αποτελεί έναν κακό συνδυασμό με επιβαρυντικές συνιστώσες στην ψυχολογία των ανθρώπων.

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αναζήτηση εύκολου τρόπου βελτίωσης της διάθεσης όπως για παράδειγμα το φαγητό και δε το γρήγορο ανθυγιεινό φαγητό [fast food].

Άλλες μελέτες δείχνουν πως υπάρχει συνυπάρχουσα ψυχοπαθολογία, όπως ορισμένες μορφές οριακής διαταραχής προσωπικότητας και κατάθλιψης.  Άλλες επιδημιολογικές έρευνες δείχνουν πως υπάρχει αυξημένος επιπολασμός παχυσαρκίας σε ενήλικες με παιδικό ιστορικό Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ).

Πιο συγκεκριμένα, η μελέτη επεσήμανε ότι η εμμένουσα ΔΕΠΥ στην παιδική ηλικία συσχετίστηκε με την παχυσαρκία στην ενήλικη ζωή, ιδιαίτερα στις γυναίκες.

Στην πράξη, η μείωση του φαγητού και συγκεκριμένα η μείωση ορισμένων τροφών όπως η σοκολάτα, η ζάχαρη και ο καφές [προβλεπόμενη ικανοποίηση] και έπειτα η αντικατάστασή τους  από πιο υγιεινότερες τροφές (π.χ. φρούτα) μπορούν να εκπαιδεύσουν τον εγκέφαλο να λαμβάνει ικανοποίηση μέσω ενός πιο υγιεινού τρόπου.

Κάτι τέτοιο μπορεί να επιφέρει θετικά αποτελέσματα στη διάθεση του ατόμου, επομένως και στην υγεία του συνολικά.

Ψυχοθεραπευτικές Παρεμβάσεις

Ωστόσο εκτός από τις τυπικές παρεμβάσεις οι οποίες έχουν στόχο τη δημιουργία ενός ενεργειακού ελλείματος, έχει βρεθεί πως ορισμένες ψυχολογικές παρεμβάσεις μπορούν να φανούν βοηθητικές όπως για παράδειγμα οι Συμπεριφορικές και Γνωσιακές παρεμβάσεις.

Οι Συμπεριφορικές παρεμβάσεις έχουν ως στόχο να αυξήσουν την ικανότητα του ατόμου για αυτοέλεγχο παρεμβαίνοντας και τροποποιώντας την συμπεριφορά του με στόχο υγιέστερες διατροφικές συνήθειες.

Οι Γνωσιακές παρεμβάσεις, από την άλλη, βασίζονται στον τρόπο που το άτομο αντιλαμβάνεται τον εαυτό του και το περιβάλλον. Υποστηρίζεται πως τροποποιήσεις στις εκάστοτε γνωσίες μπορούν να επηρεάσουν την συμπεριφορά και σε συνδυασμό με διαιτητικές παρεμβάσεις ή και φυσική δραστηριότητα, μπορούν να επιφέρουν ένα ικανοποιητικό αποτέλεσμα.

Σύμφωνα πάλι με μελέτες, έχει αποδειχθεί πως ο συνδυασμός ψυχοθεραπείας και διαιτητικών παρεμβάσεων μειώνει την τάση επαναπρόσληψης βάρους.

Βιβλιογραφία - Παραπομπές

Christensen P, Bliddal H, Riecke BF, Leeds AR, Astrup A and Christensen R. Comparison of a low- energy diet and a very low- energy diet in sedentary obese individuals: a pragmatic randomized controlled trial. Clin Obes 2011; 1:31-40  

Terracciano A, Sutin AR, McCrae RR, Deiana B, Ferrucci L, Schlessinger D, Uda M, Costa PT Jr. Facets of personality linked to underweight and overweight. Psychosom Med 2009; 71: 682-9.

World Health Organization. Obesity and overweight. Fact Sheet. September 2019.  

who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/obesity-and-overweight.