Τι προκαλεί η παρατεταμένη συναισθηματική χειραγώγηση στον εγκέφαλό μας; Γιατί είναι εθιστική και οικεία στα άτομα με τραύμα;

Ακρόαση άρθρου......

Η ψυχολογική χειραγώγηση δεν είναι απλώς ένα κοινωνικό φαινόμενο. Είναι μια διαδικασία που επηρεάζει τη νευροβιολογία του εγκεφάλου, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο εξάρτησης και εθισμού.

Τα άτομα με τραυματικές εμπειρίες είναι ιδιαίτερα ευάλωτα στη χειραγώγηση, καθώς το χρόνιο στρες και οι τραυματικές μνήμες διαμορφώνουν τη λειτουργία βασικών εγκεφαλικών περιοχών.

Αυτό τα καθιστά πιο δεκτικά σε τοξικές σχέσεις και δυσκολεύει την απεμπλοκή τους από αυτές (Van der Kolk, 2014).

Για να κατανοήσουμε γιατί η χειραγώγηση είναι τόσο ισχυρή και γιατί τα άτομα με τραύμα τη βιώνουν ως κάτι οικείο και εθιστικό, θα εξετάσουμε τέσσερις βασικές εγκεφαλικές δομές:    

1.Το σύστημα ανταμοιβής και η ντοπαμίνη – Πώς η χειραγώγηση δημιουργεί εθισμό.    

2.Η αμυγδαλή και ο άξονας HPA (στρες) – Γιατί ο φόβος ενισχύει τη χειραγώγηση.    

3.Ο ιππόκαμπος και η διαστρέβλωση της μνήμης (gaslighting) – Πώς η χειραγώγηση κάνει το θύμα να αμφισβητεί τον εαυτό του.  

4.Ο προμετωπιαίος φλοιός και η απώλεια ελέγχου της κρίσης – Γιατί τα θύματα δυσκολεύονται να αποχωρήσουν από τοξικές σχέσεις.  

1. Το Σύστημα Ανταμοιβής: Γιατί η Χειραγώγηση Είναι Εθιστική;

Το σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου, το οποίο βασίζεται στη ντοπαμίνη, ρυθμίζει την επιθυμία, την ευχαρίστηση και τη μάθηση (Berridge et al, 1998). Οι χειραγωγοί εκμεταλλεύονται αυτό το σύστημα μέσω τεχνικών που προσομοιάζουν τη λειτουργία των τυχερών παιχνιδιών και των εθιστικών ουσιών.  

1.1. Διαλείπουσα Ενίσχυση: Το “Καζίνο” της Χειραγώγησης: Η χειραγώγηση βασίζεται σε έναν μηχανισμό γνωστό ως διαλείπουσα ενίσχυση, μια τεχνική που χρησιμοποιείται στα τυχερά παιχνίδια και άλλες εθιστικές συμπεριφορές (Sapolsky, 2017): Ο χειραγωγός εναλλάσσει στιγμές στοργής και αποδοχής με στιγμές απόρριψης και σκληρής τιμωρίας. Το θύμα δεν γνωρίζει πότε θα λάβει θετική προσοχή, γεγονός που το κάνει να προσκολλάται περισσότερο στη σχέση, αναζητώντας την επιβεβαίωση. Η απρόβλεπτη ανταμοιβή αυξάνει την έκκριση ντοπαμίνης, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο εξάρτησης (Zald et al., 2004). Αυτός ο μηχανισμός εξηγεί γιατί τα θύματα της χειραγώγησης συχνά παραμένουν σε καταστροφικές σχέσεις, ακόμη και όταν γνωρίζουν ότι τους βλάπτουν.  

1.2. Γιατί τα άτομα με τραύμα είναι πιο ευάλωτα στον εθισμό στη ντοπαμίνη; 

Τα άτομα με τραύμα έχουν συχνά δυσλειτουργία στο σύστημα ανταμοιβής, εξαιτίας του χρόνιου στρες και της συναισθηματικής απορρύθμισης (Van der Kolk, 2014): Η παρατεταμένη έκθεση στο στρες μπορεί να μειώσει τη φυσική παραγωγή ντοπαμίνης, οδηγώντας το άτομο να αναζητά εξωτερικά ερεθίσματα για να καλύψει αυτό το έλλειμμα (Pizzagalli, 2014). Αυτές οι τοξικές σχέσεις ενεργοποιούν τις ίδιες νευροβιολογικές δομές που εμπλέκονται στον εθισμό, καθιστώντας τη δυσλειτουργική αγάπη “συναρπαστική” και οικεία.  

2. Η Αμυγδαλή και το Στρες: Γιατί ο φόβος κάνει τη χειραγώγηση πιο ισχυρή;

Η αμυγδαλή είναι η κύρια περιοχή του εγκεφάλου που ρυθμίζει τις συναισθηματικές αντιδράσεις, ειδικά τα συναισθήματα του φόβου και του άγχους (Shin et al., 2006). Τα άτομα με τραύμα τείνουν να έχουν υπερδραστήρια αμυγδαλή, γεγονός που τα καθιστά πιο επιρρεπή στη χειραγώγηση μέσω του φόβου. Οι χειραγωγοί δημιουργούν αβεβαιότητα και αστάθεια, ενεργοποιώντας τον άξονα HPA (υποθάλαμος-υπόφυση-επινεφρίδια) και προκαλώντας χρόνιο στρες.

Αυτή η υπερπαραγωγή κορτιζόλης μειώνει την ικανότητα του ατόμου να σκέφτεται λογικά, οδηγώντας το σε σύγχυση και συναισθηματική εξάντληση (Sapolsky, 2017).  

3. Ο Ιππόκαμπος και το Gaslighting: Γιατί το θύμα αμφιβάλλει για τη μνήμη του;

 Ο ιππόκαμπος είναι υπεύθυνος για την αποθήκευση και την ανάκληση των αναμνήσεων (Bremner et al., 1995). Τα άτομα που έχουν υποστεί χρόνια ψυχολογική κακοποίηση συχνά εμφανίζουν μειωμένο όγκο ιππόκαμπου, γεγονός που τα καθιστά πιο επιρρεπή στη γνωστική σύγχυση και τη διαστρέβλωση της πραγματικότητας (Shin et al., 2006).

Οι χειραγωγοί εκμεταλλεύονται αυτή την αδυναμία μέσω του gaslighting, μιας τεχνικής όπου παραποιούν την πραγματικότητα κάνοντας το άτομο να αμφιβάλλει για τις ίδιες του τις μνήμες.  

 4. Ο Προμετωπιαίος Φλοιός: Γιατί η χειραγώγηση οδηγεί σε δυσκολία κριτικής σκέψης;

 Ο προμετωπιαίος φλοιός ελέγχει τη λογική σκέψη και την κρίση (Fani et al., 2012), οι οποίες διαμορφώνονται μέσω της μνήμης και της ανάκλησης πληροφοριών.

Η χρόνια έκθεση στο στρες και στη συναισθηματική κακοποίηση μπορεί να μειώσει τη λειτουργία αυτής της περιοχής, καθιστώντας εξαιρετικά δύσκολο για το άτομο να διακρίνει τις τοξικές συμπεριφορές και να πάρει αποφάσεις που θα το προστατεύσουν.

Έτσι, τα θύματα συχνά μένουν σε χειριστικές- τοξικές σχέσεις, παρόλο που βιώνουν τις συναισθηματικές- και όχι μόνο - συνέπειες. Η μειωμένη λειτουργικότητα του προμετωπιαίου φλοιού τα καθιστά πιο επιρρεπή σε παρορμητικές αποφάσεις και συναισθηματική εξάρτηση.  

Σπάσιμο του Κύκλου της Χειραγώγησης

Η χειραγώγηση δεν είναι απλώς ένα ψυχολογικό φαινόμενο, αλλά μια διαδικασία που ,όπως φαίνεται, επηρεάζει βαθιά τη νευροβιολογία του εγκεφάλου.

Η κατανόηση αυτών των μηχανισμών και των μοτίβων είναι το πρώτο βήμα προς την αποδέσμευση από τοξικές σχέσεις. Μέσω θεραπείας, ψυχοεκπαίδευσης και νευροβιολογικής αποκατάστασης, τα άτομα με τραύμα μπορούν να ανακτήσουν τον έλεγχο της ζωής τους και να αποδεσμευτούν από τον φαύλο κύκλο της χειραγώγησης.

Βιβλιογραφία

Berridge, K. C., & Robinson, T. E. (1998). What is the role of dopamine in reward: Hedonic impact, reward learning, or incentive salience? Brain Research Reviews, 28(3), 309-369.

Bremner, J. D., Randall, P., Scott, T. M., Bronen, R. A., Seibyl, J. P., Southwick, S. M., Charney, D. S. (1995). MRI-based measurement of hippocampal volume in posttraumatic stress disorder related to childhood physical and sexual abuse—a preliminary report. Biological Psychiatry, 41(1), 23-32.

Fani, N., Tone, E. B., Phifer, J., Norrholm, S. D., Bradley, B., Ressler, K. J., & Jovanovic, T. (2012). Attention bias toward threat is associated with exaggerated fear expression and impaired extinction in PTSD. Psychological Medicine, 42(3), 533-543.  

Pizzagalli, D. A. (2014). Depression, stress, and anhedonia: Toward a synthesis and integrated model. Annual Review of Clinical Psychology, 10, 393-423.  

Sapolsky, R. M. (2017). Behave: The Biology of Humans at Our Best and Worst. Penguin Press.

Shapiro, F. (2018). Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR) Therapy: Third Edition. Guilford Publications.

Shin, L. M., Rauch, S. L., & Pitman, R. K. (2006). Amygdala, medial prefrontal cortex, and hippocampal function in PTSD. Annals of the New York Academy of Sciences, 1071(1), 67-79.

Van der Kolk, B. (2014). The Body Keeps the Score: Brain, Mind, and Body in the Healing of Trauma. Viking.    

Zald, D. H., Boileau, I., El-Dearedy, W., Gunn, R., McGlone, F., Dagher, A., & Leyton, M. (2004). Dopamine transmission in response to hedonic food consumption. NeuroImage, 23(3), 1046-1053.