Προσωποκεντρική Θεραπεία: Μια επαναστατική ανακάλυψη

Ακρόαση άρθρου......

Ο Carl Rogers θεωρείται ο ιδρυτής της Προσωποκεντρικής Προσέγγισης. Η συνεισφορά του στον χώρο της ψυχολογίας θεωρείται πολύ σημαντική αφού καθιέρωσε αρχές που άλλαξαν τον τρόπο σκέψης των ψυχολόγων, όπως την θεραπευτική δύναμη της σχέσης του πελάτη με τον θεραπευτή. Ο Rogers το 1947 διετέλεσε πρόεδρος της Αμερικανικής Ψυχολογικής Εταιρίας. Τιμήθηκε το 1956 από την Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρία, για την πρωτοποριακή έρευνά του, με το Βραβείο Διακεκριμένης Επιστημονικής Συνεισφοράς. Το 1987 ήταν υποψήφιος για το βραβείο nobel ειρήνης.

Οργανισμική Τάση Πραγμάτωσης

Σύμφωνα με την Προσωποκεντρική Προσέγγιση κάθε άνθρωπος έχει μια έμφυτη τάση να επιβιώσει και να εξελιχθεί. Αυτή η τάση ωθεί τον άνθρωπο να κινείται προς την κατεύθυνση της ωρίμανσης, της ανάπτυξης και της πραγμάτωσης. Όπως αναφέρει ο Sullivan η βασική κατεύθυνση του οργανισμού είναι προς τα εμπρός. Δηλαδή προς την ελευθερία, την ανεξαρτησία, την ωριμότητα και την βελτίωση.

Προσωποκεντρική Συμβουλευτική και Ψυχοθεραπεία Σήμερα. Διαδρομές και προκλήσεις . Το βιβλίο διατίθεται από το Pscyhology.gr. Η διαθεσιμότητα είναι περιορισμένη.

Όροι Αξίας και Ενδοβολές στην Προσωποκεντρική θεωρία προσωπικότητας

Παρόλο που ο άνθρωπος έχει μια έμφυτη τάση να εξελιχθεί, μπορεί κατά τη διάρκεια της ζωής του, να συμβούν γεγονότα που να την μπλοκάρουν. Αυτά τα γεγονότα σχετίζονται με αξίες της οικογένειας ή του πολιτισμού που είναι αντίθετες με αυτές του ατόμου, αλλά παρόλα αυτά το άτομο τις υιοθετεί.

Για παράδειγμα ένα αγόρι αγαπάει την ζωγραφική. Η οικογένειά του θεωρεί ότι η ζωγραφική δεν είναι σοβαρό επάγγελμα ειδικά για ένα αγόρι. Οι ιδέες αυτές περνάνε από την οικογένεια στο παιδί και το παιδί τις εσωτερικεύει, θεωρώντας ότι είναι δικές του. Δηλαδή δεν θεωρεί ότι οι γονείς του πιστεύουν ότι η ζωγραφική δεν είναι σοβαρό επάγγελμα και ειδικά για αγόρια αλλά θεωρεί ότι ο ίδιος πιστεύει ότι η ζωγραφική δεν είναι σοβαρό επάγγελμα και ειδικά για αγόρια. Με αυτό καταφέρνει το παιδί να κερδίσει την αγάπη της οικογένειας του, αφού η άποψή του ταυτίζεται με αυτή της οικογένειας αλλά βάζει εμπόδια στην έμφυτη τάση εξέλιξής του.

Είναι δεδομένο ότι όλα τα παιδιά θέλουν να είναι αγαπητά από τους γονείς τους και ότι όλοι οι ενήλικες θέλουν οι πράξεις τους να είναι σύμφωνες με αυτά που επιβάλλει ο πολιτισμός. Είναι όμως βέβαιο ότι κάθε άνθρωπος είναι ξεχωριστός και μοναδικός και έχει τις δικές του αξίες και τις δικές του ανάγκες που θέλει να ικανοποιήσει. Όταν οι πραγματικές ανάγκες (οργανισμικές ανάγκες) ενός ατόμου δεν συμφωνούν με αυτές τις ανάγκες που του επιβάλλονται από την οικογένεια ή τον πολιτισμό (όροι αξίας), παρόλα αυτά το άτομο εσωτερικεύει τις ανάγκες που του επιβάλλονται, τότε αρχίζει να εμφανίζεται στο άτομο ψυχολογική ένταση ή διαταραχή.

Προσωποκεντρική Θεραπεία

Στη προσωποκεντρική προσέγγιση ο θεραπευτής έχοντας τις στάσεις της άνευ όρων αποδοχής, της ενσυναίσθησης και της αυθεντικότητας ή συμφωνίας, προσπαθεί να επικοινωνήσει και να δημιουργήσει μια σχέση ουσιαστική με τον πελάτη. Αυτή η σχέση μπορεί να διευκολύνει το άτομο σταδιακά να αισθανθεί αποδεκτό όπως ακριβώς είναι. Όταν λοιπόν αισθανθεί την αναγνώριση και την αποδοχή του θεραπευτή, μπορεί σιγά σιγά και το ίδιο το άτομο να αρχίσει να αποδέχεται τον εαυτό του. Όπως αναφέρει ο Rogers ‘’Όταν αποδέχομαι τον εαυτό μου όπως ακριβώς είναι τότε αυτός αλλάζει’’.

Διαβάστε στην Πύλη Ψυχολογίας το σχετικό άρθρο: Οι έξι θεραπευτικές συνθήκες της Προσωποκεντρικής Ψυχοθεραπείας 

Αναπτύσσεται σταδιακά μεταξύ του θεραπευτή και του ατόμου μια σχέση ασφάλειας και εμπιστοσύνης. Έχοντας το άτομο μια αίσθηση ασφάλειας αρχίζει την εξερεύνηση του εαυτού του. Ο δρόμος της αυτοεξερεύνησης και της αυτογνωσίας είναι ένα ταξίδι που φέρνει σημαντικές αλλαγές.

Το άτομο στην θεραπεία τείνει να αλλάξει και να αντικαταστήσει κάθε προσωπείο που απέκτησε από την οικογένεια ή την κοινωνία και δεν του ταιριάζει, επιλέγοντας τον δικό του τρόπο συμπεριφοράς. Εγκαταλείπει το να υποδύεται ρόλους και είναι περισσότερο αυθεντικό και αποδεκτικό τόσο με τον εαυτό του όσο και με τους άλλους. Νοιάζεται για τις γνήσιες διαπροσωπικές σχέσεις. Αρχίζει να συνειδητοποιεί τις πραγματικές του ανάγκες και να τις εμπιστεύεται.

Η έρευνα επιβεβαιώνει την αποτελεσματικότητα της Προσωποκεντρικής Προσέγγισης στη θεραπεία. Δεν αποτελεί σαφώς το μοναδικό τρόπο θεραπείας αλλά η Προσωποκεντρική Προσέγγιση περιλαμβάνει τρόπους δημιουργίας βαθιάς σχέσης με τον πελάτη, που είναι χρήσιμη και βοηθητική σε κάθε άλλη μέθοδο.

Τι δεν είναι η προσωποκεντρική θεραπευτική προσέγγιση

Η προσωποκεντρική θεραπεία δεν είναι η τεχνική αντανάκλασης του συναισθήματος ή δημιουργίας στείρων αποκρίσεων ενσυναισθητικής κατανόησης. Μόνο αν οι αποκρίσεις ενσυναισθητικής κατανόησης (ή οποιοδήποτε άλλο είδος απόκρισης χρησιμοποιείται στο πλαίσιο της προσωποκεντρικής θεραπείας) χρησιμοποιούνται ως έκφραση της αυθεντικότητας, της αποδοχής και της ενσυναισθητικής κατανόησης του θεραπευτή δύναται να θεωρηθούν μέρος της προσωποκεντρικής θεραπείας.

Η προσωποκεντρική θεραπεία δεν ταυτίζεται με τη διαδικασία απόκρισης ενσυναισθητικής κατανόησης. Αυτό ισχύει παρά το γεγονός ότι η συγκεκριμένη διαδικασία είναι η εξέχουσα μορφή αλληλεπίδρασης στη σχέση πελάτη και θεραπευτή και παρά το γεγονός ότι αυτή η μορφή αποτελεί ένα από τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά της προσωποκεντρικής θεραπείας.

Στην προσωποκεντρική προσέγγιση, δεν υπάρχουν συγκεκριμένα μοτίβα στη θεραπεία.

Η προσωποκεντρική θεραπεία δεν βασίζεται σε μία πεποίθηση που θέλει μία συγκεκριμένη θεραπευτική διαδικασία να συμβαίνει στον πελάτη. Ακόμα και αν ήταν δυνατόν να αποδειχτεί ότι η καλύτερη δυνατή θεραπευτική διαδικασία είναι ένας συγκεκριμένος τρόπος έκφρασης του εαυτού, ή ένας συγκεκριμένος τρόπος συσχετισμού της έκφρασης με την εσωτερική εμπειρία, ή η ανάπτυξη συγκεκριμένων αισθημάτων προς τον θεραπευτή, ή ένα συγκεκριμένο μοτίβο ιδεών, ή οποιαδήποτε άλλη ιδέα σχετικά με τον τρόπο που θα πρέπει να δρα, νιώθει ή εκφράζεται ο θεραπευτής, η προσωποκεντρική θεραπευτική προσέγγιση θα διατηρούσε τη μη παρεμβατικότητα του χαρακτήρα της και θα ήταν ανοιχτή στη διαδικασία που θα αναδυόταν στον πελάτη, χωρίς να προσπαθεί σε καμία περίπτωση να την επηρεάσει.

Ο θεραπευτής στην προσωποκεντρική θεραπεία

Η προσωποκεντρική θεραπεία δεν καταστέλλει, ούτε περιορίζει, τη φυσική προσωπικότητα του θεραπευτή. Είναι αλήθεια ότι ένα άτομο που παρουσιάζει ισχυρές τάσεις να ελέγχει τους άλλους ή να κυριαρχεί επάνω στους άλλους δεν είναι πιθανό να χρησιμοποιήσει ως θεραπευτικό μέσο την πελατοκεντρική προσέγγιση. Αλλά εάν ο θεραπευτής αντιλαμβάνεται τις βασικές αξίες της προσωποκεντρικής προσέγγισης ως ορθές, η ανάπτυξη των πειθαρχιών που αυτή επιβάλλει θα βιώνονται από τον θεραπευτή ως στοιχεία αυτοσυνειδητοποίησης και όχι ως μέτρα αυτοπεριορισμού.

Υπάρχει μία σημαντική ομοιότητα που εντοπίζεται στους θεραπευτές που χρησιμοποιούν την προσωποκεντρική θεραπεία η οποία σχετίζεται με τις κοινές αξίες τους και την εξέχουσα μορφή της θεραπευτικής σχέσης, δηλαδή τη διαδικασία απόκρισης ενσυναισθητικής κατανόησης. Όμως, μέσα σε αυτή τη μορφή, ο ατομικός χαρακτήρας του μυαλού και της εμπειρίας του θεραπευτή διαμορφώνει την ικανότητα της ενσυναισθητικής του κατανόησης για την εμπειρία που καταθέτει ο πελάτης και καθορίζει τις συγκεκριμένες αποκρίσεις που εκφράζονται στον πελάτη.

Η ατομικότητα εκφράζεται επίσης με την έκταση της προσωπικής δεκτικότητας και τις ιδιότητες που έρχονται στο φως μέσα από προσωπικές αποκαλύψεις που γίνονται με τη μορφή απαντήσεων σε προσωπικές ερωτήσεις που τέθηκαν από τον πελάτη ή ως έκφραση της αυθεντικότητας. Η φυσική προσωπικότητα του θεραπευτή ενισχύεται και αναπτύσσεται γενικά από την πρακτική εφαρμογή της προσωποκεντρικής προσέγγισης αυτής καθαυτής.

Ο θεραπευτής που χρησιμοποιεί την προσωποκεντρική προσέγγιση τείνει να αναπτύσσει προσωπικά αυτές τις ιδιότητες και ως εκ τούτου λειτουργεί ως παράγοντας αυτοθεραπείας και αυτοπροώθησης της δικής του ατομικότητας.

Θεωρία του εαυτού, η εξέλιξη της θεωρίας της προσωπικότητας

Περισσότερο ίσως από όλους, οι Mearns και Thorne, ορμώμενοι (όπως και ο Rogers) από παρατηρήσεις που συνέλεξαν κατά τη διάρκεια μιας μακράς κλινικής σταδιοδρομίας, συνέβαλαν στον εκσυγχρονισμό και τη διεύρυνση της θεωρίας της Προσωπικότητας, ή Θεωρίας του Εαυτού, όπως μετονομάστηκε (Mearns & Thorne, 2000).

Οι προτάσεις των δύο συγγραφέων δεν αντικρούουν τη Θεωρία του Rogers, αντίθετα, τη συμπληρώνουν, προσφέροντας έτσι μια ευρύτερη διάσταση.

Αξίζει ίσως τον κόπο να ασχοληθούμε λίγο εκτενέστερα με τις νεότερες αυτές απόψεις.

Το κύριο σημείο της πρότασής τους αφορά την έννοια του Εαυτού. Η φαινομενολογική άποψη του Rogers δέχεται τον Εαυτό ως ένα ρευστό αλλά ενιαίο δόμημα, που αποτελείται από τη σύνθεση του αντιληπτικού πεδίου, των συμβολοποιημένων δηλαδή εμπειριών και των εμβόλιμων επιδράσεων και αξιών του ατόμου. Για τους Mearns και Τhοrne ο εαυτός δεν είναι ένα ενιαίο δόμημα αλλά ένα πλουραλιστικό ψηφιδωτό από συμβολοποιημένες και όχι εντελώς συμβολοποιημένες ενότητες. Κάθε μέρος, κάθε ψηφίδα του εαυτού αποκαλείται διαμόρφωση (configuration).

Τι είναι οι διαμορφώσεις (configurations)

Οι Mearns και Τhοrne ασχολήθηκαν ιδιαίτερα και ανέπτυξαν τις έννοιες του Εαυτού και της Αυτοαντίληψης προσθέτοντας τη διάσταση των διαμορφώσεων. Πρότειναν ότι ο Εαυτός μπορεί να εμπεριέχει πλήθος διαμορφώσεων (configurations), που είτε είναι αναγνωρισμένες από το άτομο είτε βρίσκονται στην υποαντίληψή του.

Με τον όρο «διαμόρφωση» οι Mearns και Τhοrηe εννοούν μια υποθετική δομή που απεικονίζει ένα συμπαγές μόρφωμα από συναισθήματα, σκέψεις, αξίες, προτιμήσεις και συμπεριφορικές αντιδράσεις, συμβολοποιημένες ή υποσυμβολοποιημένες από το άτομο, πού αντιπροσωπεύουν μια υπαρξιακή διάστασή της μέσα στον εαυτό (2000).

Αυτό παρέχει τη δυνατότητα μιας πλουραλιστικής αντίληψης του Εαυτού, όπου υπάρχουν πολλές διαμορφώσεις «σε μια δημιουργική και αυτοπροστατευτική σύγκρουση» (2000).

Πως προκύπτουν οι διαμορφώσεις

Οι διαμορφώσεις μπορεί να δημιουργηθούν ως αποτέλεσμα όρων αξίας που επιβλήθηκαν στο άτομο ή ως αποτέλεσμα προηγουμένων ενδοβολών. Είναι, επίσης, δυνατόν να δημιουργηθούν από εμπειρίες που συγκρούονται με την αυτοεικόνα: στοιχεία δηλαδή που, ενώ έχουν βιωθεί, αξιολογούνται ως αρνητικά και μη συμβατά με τη δομή του εαυτού. Σε μια τέτοια περίπτωση οι διαμορφώσεις μπορεί να συγκροτούν έναν οργανωτικό πυρήνα για την υποδοχή πρόσθετων στοιχείων, πληροφοριών και εμπειριών μη αποδεκτών από την επικρατούσα αυτοεικόνα.

Έτσι, ενώ η βασική εικόνα δεν διαταράσσεται, οι διαμορφώσεις επιτρέπουν την προσαρμογή του ατόμου σε διάφορα κοινωνικά και προσωπικά πλαίσια και ανάγκες, επιτρέπουν δηλαδή μια προσαρμογή η οποία θα ήταν ανέφικτη αν βασιζόταν σε έναν μονοδιάστατο, απόλυτα σταθερό και συνεπή εαυτό.

Οι διαμορφώσεις δεν είναι στατικές και άκαμπτες ενότητες· βρίσκονται σε συνεχή δυναμική συναλλαγή τόσο μεταξύ τους όσο και με το περιβάλλον του ατόμου. Αποτελούν ένα «γκεστάλτ», στο οποίο η μορφή και το βάθος εναλλάσσονται ανάλογα με τις εσωτερικές και εξωτερικές συνθήκες που επικρατούν τη δεδομένη στιγμή. Όταν κάποιες τρέχουσες εμπειρίες δεν μπορούν να ενσωματωθούν πλέον στις διάφορες διαμορφώσεις, ή όταν η σύγκρουση μεταξύ διαφορετικών αντιφατικών διαμορφώσεων ενταθεί, τότε δημιουργείται η ψυχολογική ανισορροπία, με επακόλουθο ποικίλες συμπτωματολογίες.

Σε μια τέτοια περίπτωση η θεραπευτική παρέμβαση μπορεί να συμβάλει στη δημιουργία καινούριων, πολλές φορές πιο συμβατών με τις εμπειρίες του ατόμου, διαμορφώσεων, που τελικά οδηγούν σε μια άλλη, διευρυμένη και πιο περιεκτική εικόνα του Εαυτού.