Αμυνόμενοι μέσα από τον έλεγχο

Ακρόαση άρθρου......

Η αίσθηση ανημποριάς είναι δύσκολη και οδυνηρή. Είναι φυσικό να κάνουμε προσπάθειες να αποκτήσουμε τον έλεγχο των περιστάσεων για να την περιορίσουμε. Στις πολιτείες που πλήττονται από τυφώνες οι κάτοικοι χτίζουν συνήθως υπόγεια καταφύγια.

Οι κάτοικοι της Καλιφόρνιας έχουν έτοιμα βαλιτσάκια πρώτων βοηθειών για τους σεισμούς και στη Λουιζιάνα έχουν φτιάξει αναχώματα ως προστασία από τις πλημμύρες.

Κάνουμε ό,τι μπορούμε για να ελέγξουμε το απρόβλεπτο περιβάλλον μας, αλλά στην πραγματικότητα είμαστε πιο ευάλωτοι από όσο θέλουμε να παραδεχτούμε.

Οι περισσότεροι από μας δυσκολευόμαστε να ζήσουμε με αυτή την επίγνωση. Δεν γίνεται να περνάμε κάθε λεπτό της ζωής μας γνωρίζοντας ότι δεν ελέγχουμε τίποτα, ανίκανοι να προβλέψουμε τι μας περιμένει. Αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους θέλουμε τη ρουτίνα, τις καθημερινές διαδικασίες, ενώ μας ανακουφίζει η επανάληψη διαφόρων συνηθειών.

Η επανάληψη και η παράδοση μας βοηθούν να νιώσουμε ότι έχουμε κάποια πιθανότητα να προβλέψουμε αυτό που έπεται. Μια τακτική ζωή αποτελεί παρηγοριά απέναντι σε ένα απρόβλεπτο και ανεξέλεγκτο σύμπαν.

Η τάξη, η επανάληψη και η παράδοση είναι υγιείς αμυντικοί μηχανισμοί - μικρά ψέματα που λέμε στον εαυτό μας για να αντιμετωπίσουμε το υπαρξιακό άγχος απέναντι σε έναν απρόβλεπτο κόσμο. Αν όμως αυτοί οι μηχανισμοί φτάσουν στα άκρα, δημιουργούνται αντίστοιχα προβλήματα.

Ορισμένοι άνθρωποι πιάνονται από τις επαναληπτικές συμπεριφορές τόσο αμετάκλητα και χωρίς σκέψη, που αφαιρούν από τη ζωή τους κάθε συναισθηματική ζωτικότητα.

Οι επονομαζόμενοι «εμμονικοί με την τάξη» διαχειρίζονται το άγχος τους ασκώντας εκτενή έλεγχο στο περιβάλλον τους, πράγμα που συχνά κουράζει αυτούς που βρίσκονται γύρω τους.

Τα άτομα που πασχίζουν να αποκτήσουν έλεγχο μέσω ψυχαναγκαστικών συνηθειών και τελετουργικών ουσιαστικά βασανίζονται.

Μερικές φορές αυτό που βρίσκουμε ανυπόφορο είναι το απρόβλεπτο των συναισθημάτων μας - γιατί τα νιώθουμε, τι τα προκαλεί, πόσο θα διαρκέσουν.

Οι αιτίες για παράδειγμα πίσω από τον αυτοτραυματισμό είναι εξαιρετικά πολύπλοκες, τον χρησιμοποιούσαν ως μια προσπάθεια να ελέγξουν τον πόνο.

«Αν χαράξω το δέρμα μου εδώ και τώρα, υπαγορεύω εγώ πότε θα γίνει και πώς θα αισθανθώ. Θα κρατήσει όσο θέλω εγώ.»

Όπως όλοι οι αμυντικοί μηχανισμοί, ο έλεγχος μπορεί να μας βοηθήσει να διαχειριστούμε τα ανυπόφορα συναισθήματα, όμως όταν γίνεται υπερβολικός ή ενσωματώνεται στον χαρακτήρα μας, δημιουργεί νέα προβλήματα.

Έλεγχος και εξάρτηση

Κάθε φορά που ξεκινάμε μια σχέση οποιουδήποτε είδους, το άλλο πρόσωπο αρχίζει να έχει σημασία για μας και συνεπώς μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο που νιώθουμε. Όταν ερωτευόμαστε, δίνουμε στον άλλον την τρομερή δύναμη να μας πληγώσει. Ένας φίλος μπορεί να μας στεναχωρήσει με την αδιάφορη ή αναίσθητη συμπεριφορά του.

Ακόμη και σε μια επαγγελματική σχέση, όπως αυτή με τον εργοδότη μας, μπορεί να δημιουργηθούν οδυνηρά συναισθήματα εντελώς έξω από τον έλεγχό μας.

Ένας από τους λόγους για τους οποίους παντρευόμαστε είναι για να αποκτήσουμε μια αίσθηση πρόβλεψης και ελέγχου απέναντι στα τρομακτικά συναισθήματα, όπως η ζήλια ή ο φόβος της εγκατάλειψης.

Τώρα, αν σκεφτούμε το υψηλό ποσοστό των διαζυγίων και το πόσο βραχύβιοι είναι οι γάμοι πλέον, θα δούμε ότι η αίσθηση της πρόβλεψης είναι μάλλον αυταπάτη, Κι όμως οι περισσότεροι τη λαχταρούν.

Βεβαίως στην ανάγκη μας να παντρευτούμε παίζουν ρόλο και άλλοι παράγοντες, συναισθηματικοί και βιολογικοί, αλλά η επιθυμία για έναν σταθερό δεσμό που θα αντιστέκεται στην αβεβαιότητα είναι καθοριστική.

Η επιθυμία μας να πιστέψουμε ότι είμαστε σημαντικοί για κάποιον άλλο -σύζυγο, φίλο, συνεργάτη- είναι κάτι φυσικό. Όμως η ακραία μορφή αυτής της επιθυμίας, η ανάγκη της απόλυτης βεβαιότητας, οδηγεί σε αυτό που ονομάζουμε χειρισμό ή κτητικότητα.

Ο ζηλότυπος σύζυγος που απαιτεί να γνωρίζει κάθε λεπτομέρεια στο πρόγραμμα της γυναίκας του.

Ο διευθυντής χωρίς αυτοπεποίθηση που προσπαθεί να ελέγξει τι κάνουν οι υπάλληλοί του κάθε στιγμή.

Η φίλη που θέλει να σας έχει μόνο δικιά της, να γνωρίζει τα πάντα για τη ζωή σας και να συμμετέχει σε ό,τι σας αφορά.

Με άλλα λόγια, όταν η ανάγκη ή η επιθυμία μας για άλλους ανθρώπους μάς κάνει να νιώθουμε απελπιστικά ανήμποροι, τότε επιδιώκουμε να τους ελέγξουμε.

Αόρατος έλεγχος

Όλοι έχουμε γνωρίσει αυταρχικούς ανθρώπους που απαιτούν να ασκούν έλεγχο στους γύρω τους, υπάρχουν όμως και άλλα είδη ελέγχου που δεν είναι εύκολο να τα αναγνωρίσουμε.

Ορισμένοι άνδρες και γυναίκες επιδιώκουν να ελέγχουν τους συντρόφους τους μέσω της ανημπόριας τους. Παρόλο που φαίνονται ανίκανοι και με πολλές ανάγκες, έχουν συχνά μια παραγνωρισμένη φαντασίωση ότι χειρίζονται τους συντρόφους τους.

Μπορεί να πιστεύουν ασυνείδητα ότι μέσω της στάσης του αβοήθητου, την οποία υιοθετούν, αναγκάζουν τον άλλον να αναλάβει τον ρόλο του φροντιστή και ότι μπορούν να τον χειραγωγήσουν, ώστε να τους παρέχει αυτό που χρειάζονται, συνήθως συναισθηματική ή οικονομική στήριξη.

Με άλλα λόγια, κάποιος που φαίνεται τρομερά αβοήθητος και γεμάτος ανάγκες συχνά δεν αντέχει την πραγματική εξάρτηση περισσότερο από αυτόν που προσπαθεί να ελέγξει τους πάντες. Και οι δύο αμύνονται απέναντι στην επίγνωση της εξάρτησης, μόνο που το κάνουν με διαφορετικούς τρόπους: ο ένας μέσω ενεργητικού ελέγχου, ο άλλος μέσω μιας αόρατης απόπειρας να χειραγωγήσει και έτσι να αποκτήσει τον έλεγχο.

Άνδρες και γυναίκες που μοιάζουν ανήμποροι σαν παιδάκια μπορεί να πιστεύουν ασυνείδητα ότι κινούν τα νήματα και χειρίζονται τους ανθρώπους γύρω τους σαν μαριονέτες.

Μήπως ξεχνάτε να κάνετε τις δουλειές του σπιτιού, με την κρυφή ελπίδα ότι θα τις κάνει κάποιος άλλος; Αυτή η ίδια δυναμική βρίσκεται πολλές φορές και πίσω από την αναβλητικότητα, η ελπίδα δηλαδή ότι, αν αναβάλετε αρκετά μια δουλειά, θα βρεθεί κάποιος άλλος να την κάνει.

Μήπως αγνοείτε επερχόμενες οικονομικές δυσκολίες για τόσο μεγάλο διάστημα, ώστε όταν έρχεται η ώρα να τις αντιμετωπίσετε ζητάτε από τους γονείς σας να σας ξελασπώσουν;

Ο άνδρας που δεν καταφέρνει να κρατήσει το διαμέρισμά του καθαρό τρέφει συχνά τη φαντασίωση ότι θα έρθει η μαμά του να συμμαζέψει κι ότι αν περιμένει αρκετά, θα την αναγκάσει να έρθει. Προσοχή, δεν μιλάω για κάποιον που δεν έχει πρόβλημα να ζει σε αχούρι.

Παρατηρήστε προσεκτικά τι κρύβεται πίσω από τη φαινομενική ανημποριά και κατά πάσα πιθανότητα θα βρείτε έλλειψη ανοχής της πραγματικής ανάγκης και κρυφές φαντασιώσεις εξαναγκασμού και χειρισμού.

Το παρόν άρθρο αποτελεί αδειοδοτημένο απόσπασμα από το βιβλίο Γιατί το κάνω αυτό; που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα.