Η σκιά του πένθους: όταν οι αγαπημένοι φεύγουν

Ακρόαση άρθρου......

Τι είναι ο θάνατος τελικά; Ο θάνατος είναι η μόνη βεβαιότητα που όλοι μας μοιραζόμαστε, αλλά ταυτόχρονα, το θέμα που φοβόμαστε περισσότερο να αγγίξουμε. Κρύβεται στις σιωπές μας, στις σκέψεις που αποφεύγουμε όταν ξαπλώνουμε το βράδυ κι όμως είναι πάντα εκεί.

Είναι η στιγμή που η ζωή μας «σπάει» σε ένα πριν και ένα μετά, ανατρέποντας την αντίληψή μας για τη ζωή, την παρουσία και την απουσία.

Όμως, ο θάνατος δεν είναι απλώς το τέλος. Είναι το σημείο όπου η απώλεια μας υπενθυμίζει πόσο εύθραυστη είναι η ζωή, πόσο βαθιά συνδέονται οι ψυχές μας με εκείνους που αγαπάμε.

Όταν χάνουμε κάποιον, δεν χάνουμε μόνο τη φυσική τους παρουσία. Χάνουμε τα γέλια, τις στιγμές, τις λέξεις που δεν ειπώθηκαν. Αυτή η απουσία δημιουργεί ένα κενό, ένα κενό που πονά.

Κάθε ανάσα που παίρνουμε μοιάζει πιο βαριά, κάθε στιγμή πιο πολύτιμη. Αλλά μέσα από αυτό το σκοτάδι, μπορεί να γεννηθεί φως. Γιατί ο θάνατος μας αναγκάζει να κοιτάξουμε βαθιά μέσα μας, να αναλογιστούμε τι είναι πραγματικά σημαντικό.

Είναι εκείνη η λεπτή γραμμή ανάμεσα στη ζωή και τον θάνατο που μας κάνει να εκτιμάμε το παρόν. Ο πόνος της απώλειας μπορεί να μας συντρίψει, αλλά μπορεί και να μας διδάξει να αγαπάμε περισσότερο, να ζούμε πιο ουσιαστικά. Κάθε δάκρυ που πέφτει είναι μια υπενθύμιση της αγάπης που μοιραστήκαμε. Κάθε ανάμνηση είναι ένα δώρο, ένα κομμάτι από εκείνον που έφυγε, που παραμένει ζωντανό μέσα μας.

Ο θάνατος, λοιπόν, δεν είναι απλά το τέλος. Είναι μια γέφυρα, που μας φέρνει πιο κοντά στην ουσία της ζωής. Και όσο τον φοβόμαστε, άλλο τόσο μας καλεί να ζήσουμε με περισσότερο θάρρος, περισσότερο φως.

Συναισθηματικές εμπειρίες στο πένθος

Όπως είδαμε και νωρίτερα, η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου μπορεί να προκαλέσει ένα μείγμα συναισθημάτων που κυμαίνεται από τον βαθύ πόνο, την οργή, την απελπισία, μέχρι την ανακούφιση, ειδικά όταν πρόκειται για τον θάνατο έπειτα από μακρά ασθένεια.

Ο καθένας μας αντιδρά διαφορετικά στην απώλεια, και αυτό μπορεί να εξαρτάται από το είδος της σχέσης που είχαμε με τον αποθανόντα, από το στάδιο της ζωής μας, αλλά και από τις προηγούμενες εμπειρίες μας με την απώλεια και τον θάνατο.

Καθώς το πένθος διαπερνά κάθε πτυχή της ζωής μας, οι συναισθηματικές αντιδράσεις που βιώνουμε συχνά εξαρτώνται από το στάδιο της ζωής στο οποίο βρισκόμαστε.

Κάθε ηλικία φέρνει μαζί της διαφορετικές αντιλήψεις για τον θάνατο, άλλες εμπειρίες απώλειας, και διαφορετικούς τρόπους προσαρμογής στη νέα πραγματικότητα. Έτσι, τα συναισθήματα που σχετίζονται με την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου δεν είναι απλά μια άμεση αντίδραση στο γεγονός, αλλά μια σύνθετη διαδικασία που συνδέεται άμεσα με τη φάση της ζωής μας.

Οι εμπειρίες πένθους που μπορεί να κυμαίνονται από την απελπισία μέχρι την ανακούφιση, εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την ηλικιακή φάση που διανύουμε. Το πένθος στους νεαρούς ενήλικες, για παράδειγμα, διαφέρει σημαντικά από το πένθος στη μέση ηλικία ή στην τρίτη ηλικία.

Ας δούμε, λοιπόν, πώς το κάθε στάδιο της ζωής επηρεάζει τον τρόπο που κατανοούμε και διαχειριζόμαστε την απώλεια.

Πένθος στην ενήλικη ζωή (Νεαροί ενήλικες 18-40 ετών):
Πώς βιώνουμε τελικά τον θάνατο; Υπάρχει κάποια διαφοροποίηση ανά ηλικιακό στάδιο; Κατανόηση του θανάτου: Σε αυτό το στάδιο, οι νεαροί ενήλικες έχουν πλήρη κατανόηση της θνησιμότητας, αλλά συχνά ο θάνατος αφορά κυρίως την απώλεια γονέων ή φίλων. Τα ζητήματα της θνησιμότητας μπορεί να τους αναγκάσουν να επανεκτιμήσουν τις δικές τους φιλοδοξίες και σχέδια ζωής.

Εκδηλώσεις: Το πένθος μπορεί να συνδεθεί με έντονο άγχος για το μέλλον ή τις σχέσεις. Μπορεί επίσης να υπάρξει μια αίσθηση αποπροσανατολισμού ή απώλειας κατεύθυνσης στη ζωή. Άλλοι μπορεί να αισθανθούν έντονη μοναξιά και απόγνωση.

Διαχείριση: Η υποστήριξη από φίλους, συντρόφους ή επαγγελματίες είναι ουσιαστική. Η σύνδεση με προσωπικούς στόχους και αξίες μπορεί να βοηθήσει τους νεαρούς ενήλικες να βρουν νέο νόημα στη ζωή τους.

Μέση ηλικία (40-65 ετών):
Καθώς προχωράμε στη μέση ηλικία, η απώλεια γίνεται συχνότερη και πιο προσωπική. Κατανόηση του θανάτου: Σε αυτό το στάδιο, οι άνθρωποι συχνά βρίσκονται αντιμέτωποι με την απώλεια γονέων, συνεργατών ή ακόμα και των συντρόφων τους. Η απώλεια μπορεί να επιφέρει αναστοχασμό γύρω από τη δική τους θνησιμότητα και τις σχέσεις που έχουν δημιουργήσει.

Εκδηλώσεις: Η απώλεια μπορεί να οδηγήσει σε συναισθηματική απομόνωση, ανησυχία για το μέλλον ή υπαρξιακά ερωτήματα. Μπορεί επίσης να εμφανιστούν σημάδια κατάθλιψης ή προβλήματα υγείας.

Διαχείριση: Σημαντική είναι η διατήρηση ισχυρών κοινωνικών δεσμών και η σύνδεση με την κοινότητα. Η επαγγελματική υποστήριξη, όπως η συμβουλευτική ψυχικής υγείας, μπορεί να βοηθήσει το άτομο να επεξεργαστεί την απώλεια και να βρει νέες προοπτικές.

Πένθος στην τρίτη ηλικία
Κατανόηση του θανάτου: Στην τρίτη ηλικία, η συνειδητοποίηση της θνησιμότητας είναι έντονη, καθώς οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν την απώλεια συνομηλίκων, συζύγων ή παιδιών. Ο θάνατος θεωρείται φυσικό και αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής σε αυτό το στάδιο.

Εκδηλώσεις: Το πένθος στην τρίτη ηλικία μπορεί να συνοδεύεται από συναισθήματα μοναξιάς, απελπισίας και απομόνωσης. Μπορεί επίσης να προκύψουν προβλήματα υγείας ως αποτέλεσμα του πένθους, καθώς και μειωμένη θέληση για ζωή.

Διαχείριση: Η κοινωνική υποστήριξη, η επανασύνδεση με τον εαυτό μέσα από δραστηριότητες που δίνουν νόημα, καθώς και η συμμετοχή σε ομάδες υποστήριξης, μπορεί να βοηθήσουν τους ηλικιωμένους να αντιμετωπίσουν την απώλεια και να βρουν νέες μορφές ικανοποίησης στη ζωή τους.

Παρατεταμένο πένθος - εκδηλώσεις - DSM 5 & ICD 11

Δεν υπάρχουν σωστές ή λάθος αντιδράσεις, και δεν υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο «χρονικό όριο» για το πότε το πένθος θα λήξει. Η κάθε απώλεια είναι μοναδική, και η κάθε σχέση που τελειώνει με τον θάνατο αφήνει διαφορετικές ψυχικές και συναισθηματικές «πληγές».

Τι κάνουμε όμως σε περίπτωση που το πένθος και η θλίψη παραμείνουν για αρκετό καιρό και γινόμαστε δυσλειτουργικοί στην καθημερινότητά μας;

Το παρατεταμένο πένθος (ή παρατεταμένη διαταραχή πένθους) αναγνωρίζεται τόσο στο DSM-5 όσο και στο ICD-11, αλλά με διαφορετικές προσεγγίσεις.

Στο DSM-5, η παρατεταμένη διαταραχή πένθους προστέθηκε ως "Prolonged Grief Disorder" το 2020. Για να διαγνωστεί, τα συμπτώματα πρέπει να διαρκούν περισσότερο από 12 μήνες μετά την απώλεια και να περιλαμβάνουν έντονη θλίψη, δυσκολία αποδοχής της απώλειας, υπερβολική απορρόφηση από τη σκέψη του αποθανόντος, και σημαντική δυσλειτουργία σε κοινωνικούς ή επαγγελματικούς τομείς της ζωής.

Σύμφωνα με το ICD-11, το παρατεταμένο πένθος αναφέρεται ως "Prolonged Grief Disorder" όταν τα συμπτώματα παραμένουν για περισσότερους από 6 μήνες και χαρακτηρίζονται από έντονη θλίψη, έλλειψη ενδιαφέροντος για τη ζωή, αδυναμία προσαρμογής στη νέα πραγματικότητα, και συνεχή αίσθηση ότι η ζωή δεν έχει νόημα χωρίς το άτομο που απεβίωσε. Όπως στο DSM-5, υπάρχει δυσλειτουργία στην καθημερινή ζωή.

Τι είναι η συμβουλευτική πένθους;

Η συμβουλευτική πένθους είναι μια διαδικασία υποστήριξης για άτομα που αντιμετωπίζουν την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου.

Στοχεύει στη βοήθεια των πενθούντων να εκφράσουν και να επεξεργαστούν τα συναισθήματά τους, να κατανοήσουν το πένθος τους και να βρουν τρόπους να επανακτήσουν μια ισορροπία στη ζωή τους.

Ποιος είναι ο στόχος της συμβουλευτικής πένθους;

Οι κύριοι στόχοι της συμβουλευτικής πένθους περιλαμβάνουν:

• Την επεξεργασία των συναισθημάτων που σχετίζονται με την απώλεια
• Την υποστήριξη στην αποδοχή της πραγματικότητας της απώλειας
• Την προώθηση της προσαρμογής στη ζωή χωρίς το αποθανών άτομο
• Την αναζήτηση νέων νοημάτων και σκοπών στη ζωή

Ενδείξεις για συμβουλευτική και θεραπεία

Ενδείξεις ότι ένα άτομο μπορεί να χρειάζεται συμβουλευτική ή θεραπεία πένθους περιλαμβάνουν:

• Έντονη θλίψη που δεν υποχωρεί με τον καιρό και παρεμποδίζει την καθημερινή ζωή
• Δυσκολία αποδοχής της απώλειας
• Αίσθηση απελπισίας, λύπης ή έλλειψη νοήματος στη ζωή
• Αδυναμία να επιστρέψει σε φυσιολογικές δραστηριότητες
• Απομόνωση από το κοινωνικό περιβάλλον
• Αυξημένα επίπεδα άγχους ή κατάθλιψης, σκέψεις αυτοκτονίας
• Εμφάνιση σωματικών ή ψυχολογικών συμπτωμάτων που σχετίζονται με το πένθος, όπως αϋπνία, κρίσεις πανικού, ή σωματικό πόνο

Ελπίδα και νόημα μετά τον θάνατο

Το πένθος είναι μια διαδικασία γεμάτη αντιθέσεις. Την ίδια στιγμή που αναγνωρίζουμε τη φυσικότητα του θανάτου, η απώλεια προκαλεί συναισθήματα απελπισίας και βαθύτατης θλίψης. Ο πόνος, ο αποπροσανατολισμός και η αίσθηση κενού είναι κάποια από τα βασικά χαρακτηριστικά της εμπειρίας του πένθους. Ωστόσο, πολλοί βρίσκουν τρόπο να δώσουν νέο νόημα στη ζωή τους, να αναθεωρήσουν προτεραιότητες και σχέσεις, και να βιώσουν την αντοχή και την προσαρμοστικότητα της ανθρώπινης φύσης.

Η δυνατότητα να συνεχίσει κανείς τη ζωή του δεν σημαίνει ότι «ξεχνά» ή «προχωρά» με την κλασική έννοια. Το άτομο μπορεί να ενσωματώσει την εμπειρία του θανάτου στην πορεία της ζωής του, να βρει τρόπους να τιμήσει τη μνήμη του αγαπημένου του και, τελικά, να βρει μια νέα ισορροπία.

Σε αυτό το σημείο, η ελπίδα παίζει έναν κρίσιμο ρόλο. Η ελπίδα δεν είναι απλώς η προσδοκία για ένα καλύτερο αύριο, αλλά η πεποίθηση ότι ακόμα και μέσα από την απώλεια, μπορεί κανείς να ανακαλύψει καινούργια νοήματα και στόχους.

Η ελπίδα είναι το φως που μπορεί να γεννηθεί μέσα από το σκοτάδι του πένθους. Για να αναπτυχθεί η ελπίδα μέσα από το πένθος, είναι σημαντικό να επιτρέπουμε στον εαυτό μας να βιώσει όλα τα συναισθήματα που συνοδεύουν την απώλεια, χωρίς πίεση να προχωρήσουμε γρήγορα. Η διαδικασία αυτή μας επιτρέπει να επανασυνδεθούμε με το νόημα της ζωής, να ξαναχτίσουμε τον εαυτό μας γύρω από νέες αξίες και στόχους. Η ελπίδα δεν είναι απλώς η προσδοκία ότι τα πράγματα θα βελτιωθούν, αλλά η ικανότητα να βρίσκουμε νόημα και αντοχή μέσα στην ίδια την απώλεια.

Συμπερασματικά, ο θάνατος και το πένθος είναι εμπειρίες που κανείς μας δεν μπορεί να αποφύγει, αλλά η κατανόηση και η αποδοχή αυτών των εμπειριών μπορεί να μας προσφέρει δύναμη.

Αντί να προσπαθούμε να διαφύγουμε από τον πόνο, ίσως η πιο ισχυρή επιλογή είναι να αγκαλιάσουμε το πένθος, να το ζήσουμε και να αφήσουμε τον εαυτό μας να βρει την ελπίδα μέσα από αυτό.

Η ζωή μετά την απώλεια μπορεί να φαίνεται αβέβαιη και άγνωστη, αλλά μέσα από την πορεία του πένθους, μπορεί κανείς να ανακαλύψει μια νέα διάσταση στη σχέση του με τη ζωή, τον εαυτό του και τους άλλους.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Perrin, P. B., & McCarthy, P. (2019). The Role of Hope in Grief: A Review of the Literature.
Rando, T. A. (1993). How to Go on Living When Someone You Love Dies.
Stroebe, M., Schut, H., & Boerner, K. (2017). Grief and Bereavement Research: A Review of the Empirical Literature.
Worden, J. W. (2009). Grief Counseling and Grief Therapy: A Handbook for the Mental Health Practitioner.

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Τσομπάνη Θεοδώρα - Σύμβουλος Ψ.Υγείας

Τσομπάνη Θεοδώρα: έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology

Οι πληροφορίες που αναφέρονται στον επαγγελματικό κατάλογο ειδικών παρέχονται από τους ίδιους τους ειδικούς, κατά την εγγραφή τους στο σύστημα. Όταν βλέπετε την ένδειξη «έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology”, σημαίνει ότι το Psychology έχει ελέγξει, με email, τηλεφωνικά ή/και με λήψη των σχετικών εγγράφων, τα ακόλουθα στοιχεία:

• Ότι ο ειδικός είναι υπαρκτό πρόσωπο.
• Ότι τα πτυχία οι τίτλοι και οι εξειδικεύσεις που αναφέρει είναι αληθινά.
• Ότι οι πληροφορίες που αναφέρει ισχύουν.

Η Θεοδώρα Τσομπάνη είναι σύμβουλος ψυχικής υγείας , απόφοιτη του προγράμματος Εφαρμοσμένης Ψυχολογίας (Diploma of higher Education in Psychology) και συνεργάτιδα του πολυχώρου ευεξίας και αυτοβελτιωσης Be With You. 

6945773883

Δείτε όλα τα άρθρα Σελίδα ειδικού