Το δυστύχημα στα Τέμπη: Το Συλλογικό Τραύμα και η Ψυχολογία της Κοινωνικής Οδύνης

Ακρόαση άρθρου......

Στην ψυχολογία, δίνεται όλο και μεγαλύτερη προσοχή στην έννοια του ψυχολογικού τραύματος, καθώς και στην επίδρασή του στους ανθρώπους.

Η επιστημονική βιβλιογραφία περιγράφει τα ψυχολογικά τραύματα ως εσωτερικές συγκρούσεις που συμβαίνουν συνήθως σε μια σωματικά εξασθενημένη (τροποποιημένη) βάση (Harkavets, 2021).

Η κλινική εικόνα χαρακτηρίζεται από την οξύτητα των επώδυνων εμπειριών, τη ζωηρότητα αυτών των εικόνων, την οδυνηρή φαντασία, την αυξημένη προσήλωση στην ερμηνεία της διαταραγμένης υγείας, την εσωτερική δυσφορία, και το άγχος για το μέλλον.

Το ψυχολογικό τραύμα μπορεί να έχει πολύ ισχυρότερο  αντίκτυπο στην υγεία από μια σωματική ασθένεια, και ως εκ τούτου είναι απαραίτητο να διερευνάται η πηγή του ανά περίπτωση (Spytska, 2023).

Σύμφωνα με τους  Vagni et al. (2020) τα ψυχοτραυματικά γεγονότα αναπόφευκτα αναγκάζουν ένα άτομο να επανεκτιμήσει την πορεία της ζωής του και τα όποια σχέδια, με αποτέλεσμα τη συνεχή αλλαγή στις προοπτικές.

Στην πρακτική των ψυχολόγων και των ψυχοθεραπευτών, είναι σημαντικό να προκύψει μια λεπτομερής μελέτη των αλλαγών στη ζωή του ατόμου κατόπιν του τραύματος. Μετά από αυτή τη διαδικασία, η οποία περιλαμβάνει αρνητικές εμπειρίες ή γεγονότα, οι προοπτικές ζωής ενός ατόμου μπορεί να αλλάξουν σε ένα περισσότερο προσαρμοστικό τύπο, εάν οι συνθήκες είναι ευνοϊκές.

Αυτή η αλλαγή συνήθως συνοδεύεται από την αναθεώρηση και επανεκτίμηση των νοημάτων και των αξιακών συστημάτων, καθώς και την αναζήτηση νέων ευκαιριών. Με τη σειρά της, αυτή η διαδικασία συμβάλλει στη μετατραυματική ανάπτυξη, όπως είναι η ενίσχυση των προσωπικών πόρων αυτοπραγμάτωσης, η αύξηση της αυτοεκτίμησης, καθώς και η ικανότητα ανάκαμψης.

Πέραν του ατομικού τραύματος, ιδιαίτερη σημασία έχει και η έννοια του συλλογικού τραύματος, η οποία αναφέρεται στις ψυχολογικές και κοινωνικές επιπτώσεις που βιώνει μια κοινότητα ή ένα έθνος έπειτα από ένα οδυνηρό γεγονός. Συχνά, τέτοια γεγονότα αφορούν φυσικές καταστροφές, πολέμους, οικονομικές κρίσεις ή τραγωδίες που πλήττουν βαθιά τη συλλογική συνείδηση. Η τραγωδία των Τεμπών αποτελεί ένα πρόσφατο παράδειγμα που συγκλόνισε την ελληνική κοινωνία και ανέδειξε την ανάγκη κατανόησης και αντιμετώπισης του συλλογικού τραύματος, μέσα από συχνά έκρυθμες και δύσκολα διαχειρίσιμες καταστάσεις.

Τι είναι το Συλλογικό Τραύμα;

Το συλλογικό τραύμα θα μπορούσε να περιγραφεί ως ένα «κατακλυσμικό» γεγονός σε επίπεδο ομάδας, μια τραγική εμπειρία που αναπαράγεται μέσα από συν-κατασκευασμένο λόγο ( με την έννοια του discourse) (Hirschberger, 2018).

Μια πρόσφατη περίπτωση συλλογικού τραύματος θα μπορούσε να θεωρηθεί η πανδημία COVID-19, η οποία, πέραν της υγειονομικής κρίσης, οδήγησε μια σειρά από κοινωνικές, πολιτιστικές και οικονομικές τραγωδίες.

Το συλλογικό τραύμα δεν αφορά μόνο στα άμεσα θύματα και τις οικογένειές τους, αλλά επεκτείνεται σε ολόκληρη την κοινωνία. Είναι το ψυχολογικό αποτύπωμα που αφήνει ένα μαζικό τραυματικό γεγονός, το οποίο δημιουργεί αισθήματα θλίψης, οργής, αδικίας και ανασφάλειας για το μέλλον. Επίσης, περιλαμβάνει την ταύτιση με οποιονδήποτε τρόπο με τα θύματα ή τις οικογένειές τους.

Για παράδειγμα, στην περίπτωση του δυστυχήματος στα Τέμπη, η ταύτιση προκύπτει από την αίσθηση του κάθε ατόμου ότι θα μπορούσε να είναι στη θέση των θυμάτων, καθώς το τρένο αποτελεί σύνηθες μεταφορικό μέσο.

Η διαχείριση του τραύματος αυτού απαιτεί τόσο ατομικές όσο και συλλογικές προσπάθειες, ώστε η κοινωνία να μπορέσει να επουλώσει τις πληγές της. Οι πολίτες, πέρα από τη θλίψη για τα θύματα και τις οικογένειές τους, βίωσαν ένα αίσθημα ματαίωσης και δυσπιστίας απέναντι στους θεσμούς, καθώς η τραγωδία φάνηκε να είναι αποτέλεσμα αποτυχιών που θα μπορούσαν να έχουν προληφθεί. Επίσης, το γεγονός ότι τα θύματα ήταν ως επί το πλείστον νεαρής ηλικίας, συνέβαλε στην επιδείνωση της θλίψης και στην αίσθηση του «παράλογου», καθώς οι πολίτες ήρθαν αντιμέτωποι με ζοφερές εικόνες στα Μ.Μ.Ε, όπως οι γονείς να πηγαίνουν στις κηδείες των παιδιών τους.

Οι Ψυχολογικές Επιπτώσεις του συλλογικού τραύματος

Το συλλογικό τραύμα εν προκειμένω εκδηλώνεται με διάφορους τρόπους:

Θλίψη και πένθος: Η κοινωνία θρηνεί τα θύματα σαν να είναι δικοί της άνθρωποι. Το πένθος αυτό δεν περνάει απαραίτητα από τα συνήθη στάδια του πένθους, αλλά συχνά οι πολίτες προσκολλώνται στο στάδιο της οργής, καθώς αναμένουν ένα αποτέλεσμα που θα ικανοποιήσει το περί δικαίου αίσθημα.

Φόβος και ανασφάλεια: Αναδύεται η ανησυχία για την ασφάλεια στις δημόσιες μεταφορές και γενικότερα για τη λειτουργία του κράτους σε ποικίλα επίπεδα. Το δυστύχημα αυτό έχει προεκτάσεις και σε άλλα επίπεδα της καθημερινής διαβίωσης, όπως είναι για παράδειγμα η ανησυχία για την ασφάλεια εν γένει, γεγονός που καθιστά πιο δύσκολη την υγιή διαχείριση το πένθους, καθώς το παρόν δημιουργεί προεκτάσεις άγχους, ανασφάλειας και θλίψης για το μέλλον.

Οργή και ανάγκη για δικαιοσύνη: Πολλοί πολίτες εκφράζουν την οργή τους μέσω διαμαρτυριών και διαδηλώσεων, απαιτώντας αλλαγές και ανάληψη ευθυνών. Στο πλαίσιο αυτό, είναι βέβαια σημαντικό να ξεκαθαριστεί ότι δεν είναι πάντοτε σαφή τα κίνητρα οποιουδήποτε συμμετέχει στο συλλογικό πένθος, καθώς ο τρόπος ταύτισης με το εκάστοτε γεγονός διαφέρει ανάλογα με το ηλικιακό, μορφωτικό και κοινωνικο-οικονομικό υπόβαθρο του κάθε ατόμου.

Δυσπιστία προς τους θεσμούς: Η αίσθηση ότι οι υπεύθυνοι δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες της κοινωνίας οδηγεί σε γενικευμένη απογοήτευση, η οποία αν δεν αντιμετωπιστεί, επεκτείνεται και σε άλλους τομείς του βίου.

Διαχείριση και Υπέρβαση του Συλλογικού Τραύματος

Η υπέρβαση του συλλογικού τραύματος απαιτεί συντονισμένες προσπάθειες σε ατομικό, κοινωνικό και θεσμικό επίπεδο:

Ανοιχτός διάλογος και αναγνώριση του πόνου: Είναι σημαντικό τα μέσα ενημέρωσης και οι θεσμοί να μην αποσιωπούν το τραύμα, αλλά να αναγνωρίζουν τον πόνο των ανθρώπων, μέσα από την προβολή των εμπειριών των ατόμων.

Υποστήριξη των θυμάτων και των οικογενειών τους: Είναι ζωτικής σημασίας η παροχή συνεχούς  ψυχολογικής και οικονομικής βοήθειας στους άμεσα πληγέντες.

Απονομή δικαιοσύνης: Η ανάληψη ευθυνών και η θεσμική αλλαγή συμβάλλουν στην αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στους θεσμούς. 

Δημιουργία μηχανισμών πρόληψης: Η βελτίωση της ασφάλειας και η πρόληψη μελλοντικών καταστροφών βοηθούν στη συλλογική επούλωση.

Η τραγωδία των Τεμπών δεν ήταν απλώς ένα δυστύχημα· αποτέλεσε ένα γεγονός που χαράχτηκε βαθιά στη συλλογική μνήμη της ελληνικής κοινωνίας. Από ψυχολογική σκοπιά, η επεξεργασία του συλλογικού τραύματος περνά μέσα από τον μηχανισμό της συλλογικής αφήγησης, όπου οι άνθρωποι μοιράζονται τις εμπειρίες και τα συναισθήματά τους, επιτρέποντας την εξωτερίκευση της οδύνης.

Επιπλέον, η έννοια της μετατραυματικής ανάπτυξης (post-traumatic growth) μπορεί να αποτελέσει εργαλείο ψυχικής ανθεκτικότητας, βοηθώντας την κοινωνία να αντλήσει δύναμη από την τραγωδία και να μετατρέψει τον πόνο σε δράση για θετική αλλαγή.

Μέσα από τη συλλογική επεξεργασία και την ψυχολογική υποστήριξη, μπορούμε να ελπίζουμε σε μια κοινωνία πιο ασφαλή, δίκαιη και ανθεκτική.

Βιβλιογραφία

Harkavets, S. (2021). Legal psychology: A reference dictionary. Severodonetsk: V. Dal SNU Publishing House.

Hirschberger, G. (2018). Collective trauma and the social construction of meaning. Frontiers in Psychology, 9(1441), 1–14. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2018.01441

Spytska, L. (2023). Psychological trauma and its impact on a person’s life prospects. Scientific Bulletin of Mukachevo State University. Series “Pedagogy and Psychology, 9(3), 82-90.

Vagni, M., Maiorano, T., Giostra, V., & Pajardi, D. (2020). Hardiness and coping strategies as mediators of stress and secondary trauma in emergency workers during the COVID-19 pandemic. Sustainability, 12(18), article number 7561. doi: 10.3390/su12187561.

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Ζωή Ζιωντάκη - Ψυχολόγος

Ζωή Ζιωντάκη: έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology

Οι πληροφορίες που αναφέρονται στον επαγγελματικό κατάλογο ειδικών παρέχονται από τους ίδιους τους ειδικούς, κατά την εγγραφή τους στο σύστημα. Όταν βλέπετε την ένδειξη «έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology”, σημαίνει ότι το Psychology έχει ελέγξει, με email, τηλεφωνικά ή/και με λήψη των σχετικών εγγράφων, τα ακόλουθα στοιχεία:

• Ότι ο ειδικός είναι υπαρκτό πρόσωπο.
• Ότι τα πτυχία οι τίτλοι και οι εξειδικεύσεις που αναφέρει είναι αληθινά.
• Ότι οι πληροφορίες που αναφέρει ισχύουν.

Ψυχολόγος, επιστημονικό προσωπικό στην ΑΔΙΠΠΔΕ στο Υπουργείο παιδείας,  απόφοιτη του Α.Π.Θ, με μεταπτυχιακό και διδακτορικό, καθώς και δεύτερο πτυχίο στο Παιδαγωγικό Δημοτικής Εκπαίδευσης. Ειδίκευση στην Κλασική Ψυχανάλυση και στην Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση. 

69.8888.4453

Δείτε όλα τα άρθρα Σελίδα ειδικού