Διαχείριση Πένθους: Πώς μιλάμε στα παιδιά

Ακρόαση άρθρου......

Το πένθος είναι ένα πλήρως φυσιολογικό φαινόμενο, η ύπαρξη του οποίου είναι κοινή για όλους και αυτό διότι καθώς η ζωή μας προχωράει βιώνουμε μια ευρεία γκάμα απωλειών για τις οποίες και πενθούμε. Όπως γίνεται κατανοητό δεν είναι δυνατόν να μην βιώσουμε καμία απώλεια στην ζωή μας, και έτσι το πένθος έρχεται σαν απόκριση σε αυτές τις απώλειες.

Πένθος και σύγχρονες θεωρίες

Οι σύγχρονες θεωρίες σχετικές με το πένθος υποστηρίζουν την ύπαρξη μίας προσωπικής πραγματικότητας αναφορικά με το πένθος και την απώλεια, η οποία διαφοροποιείται σε πολλαπλά επίπεδα από τον πολιτισμό, την κοινότητα, την οικογένεια μέχρι και το ίδιο το άτομο. Επιπλέον, το πένθος λειτουργεί αναδιαμορφωτικά. Πιο συγκεκριμένα, μέσα από τη διαδικασία του πένθους μαθαίνουμε τον εαυτό μας, επανεξετάζοντας τον κόσμο.

Και ενώ παλαιότερες θεωρίες ήθελαν τη διαδικασία του πένθους να σχετίζεται με την αλληλεπίδραση του ατόμου με τους άλλους, νεώτερα θεωρητικά μοντέλα υπογραμμίζουν την ενδο-προσωπική διάσταση. Έτσι, λοιπόν, το πένθος ενορχηστρώνει μία μεγάλη γκάμα συναισθημάτων από την βαθειά θλίψη στην χαρά και το χιούμορ, ενώ στόχος είναι η δημιουργία ενός συνεχιζόμενου συμβολικού δεσμού με τον θανόντα και όχι η αποκοπή του δεσμού. Σίγουρα, ο δεσμός αυτός θα πρέπει να έχει συμβολικό χαρακτήρα και να μην εμποδίζει την λειτουργία και ανάπτυξη του ατόμου. Τέλος, η θεωρία των σαφώς διαχωρισμένων σταδίων του πένθους τείνει να εξασθενεί και να δίνει σταδιακά τη θέση της στην θεώρηση ότι το πένθος αποτελεί μία διαδικασία χωρίς σαφές τέλος, συνεχώς εξελισσόμενη, η οποία αλλάζει μορφή κατά τη διάρκεια ζωής μας καθώς προστίθενται κι άλλες εμπειρίες απώλειας.

Η διαχείριση του πένθους στα παιδιά

Το πένθος στα παιδιά εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το αναπτυξιακό στάδιο στο οποίο βρίσκονται. Αλλιώς θα διαχειριστεί την απώλεια ένα παιδί στα πρώτα χρόνια της παιδικής ηλικίας και αλλιώς ένας έφηβος. Είναι, λοιπόν, πολύ βοηθητικό να εξετάσουμε βασικές αντιδράσεις των παιδιών σε μία απώλεια που διαφοροποιούνται από αυτές των ενηλίκων.

Αρχικά, τα παιδιά τείνουν να μην εκφράζουν τα συναισθήματά τους τόσο ανοιχτά όσο οι ενήλικες και να χρησιμοποιούν έμμεσους τρόπους έκφρασης. Επιπλέον, συχνά βλέπουμε τα παιδιά να απορροφώνται από τις καθημερινές δραστηριότητες τους. Έτσι, ενώ φαινομενικά δείχνουν να μην τους έχει επηρεάσει η απώλεια, εν τούτοις ενδέχεται να νιώθουν έντονα συναισθήματα θυμού, φόβου εγκατάλειψης ή/και θανάτου. Ως εκ τούτου, το πένθος στα παιδιά μπορεί να φαίνεται σύντομο, ωστόσο συχνά διαρκεί πολύ περισσότερο και χρειάζεται συνεχή υποστήριξη και επίβλεψη. Η μη-λεκτική έκφραση του πένθους συνδέεται με την σωματοποίηση των συναισθημάτων. Έτσι, παρατηρούνται διαταραχές στην πρόσληψη τροφής, στον ύπνο καθώς και νυχτερινή ενούρηση, διάσπαση προσοχής και μαθησιακές δυσκολίες.

Μεγαλώνοντας και αναπτυσσόμενοι, τα παιδιά επαναπροσεγγίζουν το πένθος σε σημαντικές στιγμές του κύκλου ζωής (έναρξη σχολείου, αποφοίτηση, ενηλικίωση, γάμος, γέννηση παιδιού, κλπ). Τέλος, οι αντιδράσεις των παιδιών κατά τη διάρκεια του πένθους ενδέχεται να κυμαίνονται από συμπεριφορές ακραίας επιθετικότητας μέχρι παθητική συμπεριφορά και απόσυρση.

Πώς μιλάμε λοιπόν σε ένα παιδί για το θάνατο;

Είναι εξαιρετικά σημαντικό να μιλήσουμε στο κάθε παιδί στη γλώσσα που προστάζει το αναπτυξιακό του στάδιο. Όσο πιο μικρό είναι το παιδί τόσο περισσότερο πρέπει να εστιάζουμε στην κυριολεξία και να αποφεύγουμε τις μεταφορές. Για παράδειγμα, στην ηλικία των 3 χρόνων, τα παιδιά δεν έχουν εσωτερικεύσει την μεταφορική χρήση του λόγου. Είναι χρήσιμο, λοιπόν, να χρησιμοποιούμε λέξεις όπως «θάνατος», «πέθανε» και όχι «κοιμήθηκε», «ανέβηκε στον ουρανό», «μας κοιτά από ψηλά», «έφυγε» καθώς τα παιδιά εισπράττουν την κυριολεκτική έννοια των λέξεων και ενδέχεται να ενταθούν οι φόβοι εγκατάλειψης ή να αναπτυχθούν διαταραχές στον ύπνο.

Η συμμετοχή των παιδιών στις τελετές που ακολουθεί η οικογένεια είναι πολύ σημαντικές για την διευκόλυνση της επεξεργασίας του πένθους. Ξεκινώντας με τον αποχαιρετισμό του αγαπημένου προσώπου όσο είναι εν ζωή, αλλά και η παρουσία στην κηδεία και η παρατήρηση των αντιδράσεων πένθους από την οικογένεια και την κοινότητα παίζουν σπουδαίο ρόλο για την αποδοχή της απώλειας και των συναισθημάτων που τη συνοδεύουν. Τα παιδιά θα πρέπει να είναι προετοιμασμένα για τη διαδικασία της κηδείας και των τελετουργιών που θα ακολουθήσει η οικογένεια. Είναι χρήσιμο οι γονείς να χρησιμοποιούν υλικό ειδικά διαμορφωμένο για την ηλικία του παιδιού, όπως βιβλία, ταινίες.

Η επαφή με την απώλεια και τη διαδικασία του πένθους είναι ζωτικής σημασίας για όλους και πολύ περισσότερο για τα παιδιά. Ερχόμενο σε επαφή με το πένθος, το παιδί αναπτύσσει τρόπους αντιμετώπισης των απωλειών που θα έρθουν αναπόφευκτα στη ζωή του, απενοχοποιούνται οι φόβοι του καθώς τίθεται σε λέξεις η απώλεια και γίνεται αποδεκτή η έκφραση των συναισθημάτων πόνου και θλίψης. Όπως σοφά γράφει και ο Shakespeareστον Macbeth“Δώσε φωνήν 'ς την λύπην! Όταν η λύπη σιωπά και λόγια δεν ευρίσκη, κρυφολαλεί με την καρδιάν και να σχισθή της λέγει!»

Κλείνοντας, η διαχείριση του πένθους στα παιδιά είναι ένα δύσκολο και βαρύ φορτίο για τους γονείς, οι οποίοι καλούνται να διαχειριστούν και το προσωπικό τους πένθος. Είναι σημαντικό λοιπόν, οι ενήλικες να φροντίσουν τον εαυτό τους προκειμένου να μπορούν να υποστηρίξουν τα παιδιά στην μακρόχρονη διαδικασία του πένθους. Στην περίπτωση που τα συμπτώματα σωματοποίησης ή οι ακραίες εκρήξεις θυμού διαρκούν για μεγάλα διαστήματα, είναι σημαντικό η οικογένεια να αναζητήσει επαγγελματική υποστήριξη από επαγγελματίες ψυχικής υγείας.

«Οποιοσδήποτε είναι αρκετά μεγάλος για να αγαπήσει, είναι αρκετά μεγάλος και για να πενθήσει» Alan Wolfet

Βιβλιογραφία

1. Charkow, W.B. (1999). Systemic Approach to Facilitating Family Grief Resolution Following the Death of a Child. Ανακτήθηκε από: https://eric.ed.gov 
2. Himebauch,A.; Arnold, R.M. and May,C. (2008) Grief in Children and Developmental Concepts of Death #138. Journal of Palliative Medicine, 11(2): 242-244.
3. Librach, S.L.; Abrahams, P. (2004). Ian Anderson Program in End-of-Life Care. Grief and Bereavement: A Practical Approach. Ανακτήθηκεαπό: https://www.cpd.utoronto.ca/endoflife/Modules.htm 
4. Wolfelt, A. (2016). Helping Children Cope With Grief. Ανακτήθηκε από: https://www.centerforloss.com/  
5. Worden, W.J. (2009). Grief Counseling and Grief Therapy: A Handbook for the Mental Health Practitioner. N.Y.: Springer Publishing Company

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Αντιγόνη Γαρυφαλλάκη - Ψυχολόγος

Αντιγόνη Γαρυφαλλάκη: έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology

Οι πληροφορίες που αναφέρονται στον επαγγελματικό κατάλογο ειδικών παρέχονται από τους ίδιους τους ειδικούς, κατά την εγγραφή τους στο σύστημα. Όταν βλέπετε την ένδειξη «έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology”, σημαίνει ότι το Psychology έχει ελέγξει, με email, τηλεφωνικά ή/και με λήψη των σχετικών εγγράφων, τα ακόλουθα στοιχεία:

• Ότι ο ειδικός είναι υπαρκτό πρόσωπο.
• Ότι τα πτυχία οι τίτλοι και οι εξειδικεύσεις που αναφέρει είναι αληθινά.
• Ότι οι πληροφορίες που αναφέρει ισχύουν.

Ψυχολόγος (Ε.Κ.Π.Α.), Εκπαιδευτική Ψυχολόγος, MEd. Psychology of Education (University of Manchester, UK)- Εξειδίκευση στην Ειδική Αγωγή (ΕΚΠΑ- Κέντρο Έρευνας & Μελέτης Ψυχοφυσιολογίας). Εκπαίδευση στη Συστημική Οικογενειακή Θεραπεία (Ε.Δ.Α.Σ).

6939402042

Δείτε όλα τα άρθρα Σελίδα ειδικού