Θάνατος και παιδί: Πως τα παιδιά βιώνουν και διαχειρίζονται την απώλεια

Ακρόαση άρθρου......

Αναπτυξιακή θεώρηση του πένθους: Όταν ένα παιδί χάνει ένα αγαπημένο του πρόσωπο όπως είναι οι γονείς του, τα αδέλφια του, ο παππούς, η γιαγιά, ο κόσμος του αλλάζει ριζικά. Ως γονείς νιώθουμε αβεβαιότητα για το πώς να το στηρίξουμε.

Προσπαθούμε να βρούμε τα κατάλληλα λόγια και τον καλύτερο τρόπο ώστε να του εξηγήσουμε με τον λιγότερο οδυνηρό τρόπο αυτό που συνέβη.

Αναρωτιόμαστε, τι σημαίνει πένθος για ένα παιδί; πώς μπορεί να νιώθει με αυτή την απώλεια; ποιες επιπτώσεις μπορεί να έχει αυτή η σημαντική απώλεια στην εξέλιξή του; πώς μπορούμε να το βοηθήσουμε να κατανοήσει την απώλεια;

Η απώλεια είναι μια από τις πιο δύσκολες καταστάσεις που μπορούμε να αντιμετωπίσουμε, και όταν αφορά στα παιδιά, η διαδικασία γίνεται ακόμη πιο περίπλοκη.

• Πώς τα παιδιά βιώνουν το πένθος στα διαφορετικά αναπτυξιακά στάδια;
• Πώς το εκδηλώνουν και πώς μπορούμε να το διαχειριστούμε ως γονείς - κηδεμόνες;

Η αναπτυξιακή θεώρηση του πένθους αναγνωρίζει ότι ο τρόπος με τον οποίο βιώνεται η απώλεια εξαρτάται από το στάδιο ανάπτυξης του ατόμου.

Τα παιδιά, οι έφηβοι και οι ενήλικες αντιδρούν διαφορετικά στον θάνατο, και αυτή η αντίδραση σχετίζεται με την ψυχολογική και συναισθηματική τους ανάπτυξη. Καθώς ένα άτομο ωριμάζει, η ικανότητά του να κατανοεί και να διαχειρίζεται το πένθος μεταβάλλεται. Σαφώς, εκτός από την ηλικία, σημαντικό ρόλο στην κατανόηση της έννοιας του θανάτου διαδραματίζει το περιβάλλον όπου ζει το παιδί, η συναισθηματική και νοητική του ανάπτυξη, η προσωπικότητά του καθώς και άλλες εμπειρίες που ενδεχομένως είχε προγενέστερα με τον θάνατο.

Πένθος στα παιδιά

Οι εκδηλώσεις πένθους στα παιδιά ποικίλλουν και εξαρτώνται από την ηλικία και το αναπτυξιακό στάδιο. Αρκετές φορές με ρωτάτε, θρηνούν τα παιδιά; ναι! Θρηνούν.  Απλά με διαφορετικό τρόπο από ότι οι ενήλικες.

Τα παιδιά δεν μπορούν να ζουν για μεγάλα χρονικά διαστήματα με δυσάρεστα συναισθήματα. Έτσι, αρκετές φορές παρατηρούμε να θρηνούν ανά διαστήματα. Από την μία είναι πιθανό να τα βλέπουμε να είναι λυπημένα και μετά από λίγο να παίζουν και να γελούν.

Αυτό δε σημαίνει όμως πως έχουν ξεπεράσει τη θλίψη τους. Κάτι ακόμη που αξίζει να αναφερθεί στο συγκεκριμένο σημείο είναι ότι επειδή συνήθως τα παιδιά στερούνται γλωσσικών ικανοτήτων, εκφράζουν τη θλίψη τους με διαφορετικούς τρόπους όπως μέσα από τις ζωγραφιές τους, μέσα από το παιχνίδι καθώς και στη συμπεριφορά τους, στον ύπνο τους, στο φαγητό, στο σχολείο.

Ας δούμε τώρα αναλυτικά τι σημαίνει απώλεια για κάθε ηλικιακή ομάδα και πώς μπορούμε να τα βοηθήσουμε:

Οι συχνότερες εκδηλώσεις πένθους στα παιδιά (0-12 ετών)

Σωματικές αντιδράσεις: Διαταραχές στον ύπνο, την όρεξη, το πεπτικό σύστημα, υπερβολική κούραση, πονοκέφαλοι, αναπνευστικά προβλήματα, έξαρση αλλεργιών

Συναισθηματικές αντιδράσεις: Θλίψη, άγχος, θυμός, αίσθημα ενοχής ή ντροπής, φόβοι για την ασφάλειά τους και των αγαπημένων τους, ξεσπάσματα θυμού ή κλάματος

Συμπεριφορικές αντιδράσεις: Αποφυγή του σχολείου ή άλλων δραστηριοτήτων, απομόνωση, εσωστρέφεια, επιθετική συμπεριφορά, παλινδρόμηση σε πιο πρώιμα αναπτυξιακά στάδια (π.χ. να ζητούν το παιχνίδι ή την αγκαλιά του γονέα), φόβος αποχωρισμού από τα αγαπημένα του πρόσωπα

Κοινωνικές αντιδράσεις: Απόσυρση από φίλους, μειωμένη συμμετοχή σε κοινωνικές δραστηριότητες, απομόνωση

Ας τα δούμε παρακάτω αναλυτικότερα, βάσει ηλικίας:

0-2 ετών:
Κατανόηση του θανάτου: Τα βρέφη και τα νήπια δεν κατανοούν τον θάνατο ως μόνιμο φαινόμενο. Παρ' όλα αυτά, μπορούν να αντιληφθούν τη συναισθηματική ατμόσφαιρα γύρω τους και την απουσία ενός βασικού προσώπου (π.χ. γονέα). Μπορεί να εκδηλώσουν συναισθηματική και σωματική δυσφορία, όπως διαταραχές στον ύπνο και τη διατροφή.

Διαχείριση: Η σταθερότητα στη φροντίδα και η φυσική παρουσία των φροντιστών είναι κρίσιμη. Ακόμα κι αν δεν κατανοούν τον θάνατο, αισθάνονται την απώλεια της ασφάλειας και χρειάζονται περισσότερη φροντίδα. Ένα παράδειγμα θα μπορούσε να είναι οι γονείς/φροντιστές να διαβάζουν στα παιδιά τους βιβλία που αναφέρονται στην απώλεια, ώστε να τα βοηθήσουν να κατανοήσουν τα συναισθήματά τους.

3-6 ετών:
Κατανόηση του θανάτου: Τα παιδιά αυτής της ηλικίας αρχίζουν να κατανοούν τον θάνατο, αλλά συχνά τον βλέπουν ως προσωρινό ή αναστρέψιμο (όπως στα κινούμενα σχέδια). Μπορεί να έχουν φαντασιώσεις ότι ο αποθανών θα επιστρέψει. Ταυτόχρονα, μπορεί να θεωρήσουν ότι ο θάνατος είναι συνέπεια κάποιου δικού τους λάθους.

Εκδηλώσεις: Ενδέχεται να εκδηλώσουν θυμό, ενοχή ή άγχος αποχωρισμού. Άλλες εκδηλώσεις μπορεί να είναι η παλινδρόμηση σε προηγούμενες συμπεριφορές (π.χ. νυχτερινή ενούρηση).

Διαχείριση: Οι γονείς και οι φροντιστές πρέπει να προσφέρουν σαφείς εξηγήσεις και να χρησιμοποιούν απλή, συγκεκριμένη γλώσσα, ενώ παράλληλα ενισχύουν την αίσθηση ασφάλειας. Για παράδειγμα μπορείτε να πείτε στο παιδί: “ο παππούς πέθανε. Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορούμε να τον δούμε πια, αλλά θα τον θυμόμαστε πάντα και θα μιλάμε για αυτόν”.

6-12 ετών:
Κατανόηση του θανάτου: Σε αυτήν την ηλικία, τα παιδιά αρχίζουν να κατανοούν τον θάνατο ως μόνιμο φαινόμενο και αντιλαμβάνονται ότι επηρεάζει όλους τους ανθρώπους. Ωστόσο, μπορεί να δυσκολεύονται να κατανοήσουν την έννοια της θνησιμότητας.

Εκδηλώσεις: Συχνά, τα παιδιά μπορεί να αποφεύγουν να μιλούν για το θέμα ή να εκδηλώνουν συναισθηματική αποστασιοποίηση. Άλλα μπορεί να εκδηλώσουν άγχος, φοβίες ή ακόμα και επιθετικότητα. Σημαντική είναι επίσης και η μειωμένη απόδοση στο σχολείο.

Διαχείριση: Η ανοιχτή επικοινωνία και η υποστήριξη είναι κρίσιμες. Τα παιδιά χρειάζονται χώρο για να εκφράσουν τα συναισθήματά τους με τον δικό τους τρόπο, όπως μέσα από το παιχνίδι, και πρέπει να διαβεβαιώνονται ότι δεν ευθύνονται για την απώλεια. Παραδείγματος χάρη, μπορείτε να προτείνετε στο παιδί να γράψει ένα γράμμα στον άνθρωπο που έχασε ή να φτιάξετε μαζί ένα λεύκωμα αναμνήσεων.

Πένθος στην εφηβεία (12-18 ετών)
Κατανόηση του θανάτου: Οι έφηβοι κατανοούν πλήρως την έννοια του θανάτου και της μονιμότητάς του. Μπορούν να αντιληφθούν τις σύνθετες διαστάσεις της θνησιμότητας, ενώ ταυτόχρονα αναπτύσσουν την αίσθηση της αυτονομίας και της ταυτότητάς τους.

Εκδηλώσεις: Το πένθος μπορεί να εκδηλωθεί με έντονα συναισθήματα θυμού, άρνησης ή απομόνωσης. Οι έφηβοι συχνά αναζητούν νόημα στον θάνατο και μπορεί να αισθάνονται βαθιά θλίψη ή ακόμα και υπαρξιακή κρίση. Άλλοι μπορεί να προσπαθήσουν να αποστασιοποιηθούν από τα συναισθήματα αυτά μέσα από την κοινωνικοποίηση ή τη χρήση ουσιών.

Διαχείριση: Οι έφηβοι χρειάζονται χώρο για ανεξαρτησία, αλλά και υποστήριξη από ενήλικες που είναι διαθέσιμοι να τους ακούσουν και να τους κατανοήσουν. Η ψυχολογική υποστήριξη ή η συμμετοχή σε ομάδες πένθους μπορεί να είναι ιδιαίτερα βοηθητική.

Πως να μιλήσω στο παιδί μου για την απώλεια

Είναι πολύ δύσκολο να μιλήσετε στα παιδιά για την απώλεια ενός γονέα, ειδικά όταν είναι τόσο μικρά. Ωστόσο, υπάρχουν μερικές στρατηγικές που μπορούν να βοηθήσουν να κάνετε αυτή τη συζήτηση όσο το δυνατόν πιο υποστηρικτική και κατανοητή για τα παιδιά σας:

1. Επιλέξτε την κατάλληλη στιγμή και μέρος: Βρείτε ένα ήσυχο και ασφαλές μέρος όπου τα παιδιά θα αισθάνονται άνετα. Βεβαιωθείτε ότι έχετε αρκετό χρόνο για να μείνετε μαζί τους και να απαντήσετε στις ερωτήσεις τους. Μην αποκρύψετε το γεγονός. Η απόκρυψη της αλήθειας ή η χρήση ψευδών πληροφοριών είναι πιθανό να δημιουργήσει σύγχυση και ανασφάλεια στα παιδιά. Είναι προτιμότερο να γνωρίζουν την πραγματικότητα, παρά να βγάλουν δικά τους, συχνά πιο τρομακτικά, συμπεράσματα.

2. Χρησιμοποιήστε απλή και ξεκάθαρη γλώσσα: Τα παιδιά σε μικρή ηλικία δεν κατανοούν πάντα την αφηρημένη σκέψη, γι' αυτό είναι σημαντικό να είστε συγκεκριμένοι. Μπορείτε να πείτε, για παράδειγμα, "Ο μπαμπάς σας πέθανε. Αυτό σημαίνει ότι το σώμα του δεν λειτουργεί πια και δεν θα μπορέσουμε να τον ξαναδούμε." Προσπαθήστε να μην καθυστερήσετε την ανακοίνωση της απώλειας, καθώς αυτό μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένο άγχος.

3. Δείξτε συναίσθημα αλλά και σταθερότητα: Είναι φυσιολογικό να δείξετε τη θλίψη σας, αλλά προσπαθήστε να διατηρήσετε την ηρεμία σας για να βοηθήσετε τα παιδιά να αισθανθούν ασφαλή.

4. Ενθαρρύνετε τις ερωτήσεις και τα συναισθήματα: Επιτρέψτε στα παιδιά να εκφράσουν τα συναισθήματά τους και να κάνουν ερωτήσεις. Απαντήστε με ειλικρίνεια, αλλά με τρόπο που να είναι κατάλληλος για την ηλικία τους.

Διαβεβαιώστε τα για την ασφάλεια και την αγάπη τους: Τα παιδιά μπορεί να ανησυχούν για το τι θα συμβεί τώρα. Διαβεβαιώστε τα ότι είναι ασφαλή και ότι θα είστε πάντα εκεί για αυτά.

Πότε χρειάζεται θεραπεία το παιδί

Αν και τα περισσότερα παιδιά ξεπερνούν την απώλεια με υποστήριξη, υπάρχουν περιπτώσεις όπου το πένθος γίνεται περίπλοκο. Τα περισσότερα παιδιά, με τη σωστή υποστήριξη, θα μπορέσουν να επεξεργαστούν την απώλεια και να προχωρήσουν.

Ωστόσο, υπάρχουν κάποιες περιπτώσεις όπου το πένθος μπορεί να είναι πιο έντονο ή περίπλοκο και να απαιτεί εξειδικευμένη βοήθεια. Αν παρατηρήσετε τα παρακάτω σημάδια, ίσως χρειάζεται επιπλέον βοήθεια από κάποιον ειδικό.

Ενδείξεις για την ανάγκη θεραπείας:

• Επίμονη θλίψη ή άγχος που δεν υποχωρεί με την πάροδο του χρόνου
• Αυξημένη επιθετικότητα ή σοβαρές αλλαγές στη συμπεριφορά που εμποδίζουν την καθημερινή λειτουργικότητα του παιδιού
• Απομόνωση και απομάκρυνση από οικογένεια και φίλους για μεγάλο χρονικό διάστημα
• Εμφάνιση σωματικών συμπτωμάτων χωρίς προφανή ιατρική αιτία (π.χ., κοιλιακοί πόνοι, πονοκέφαλοι)
• Έντονη αίσθηση ενοχής ή αυτοκαταστροφικές σκέψεις/συμπεριφορές
• Παρατεταμένα σοβαρά προβλήματα στις σχολικές επιδόσεις
• Παρατεταμένα προβλήματα στον ύπνο και τη διατροφή
• Εμμονή με τον θάνατο, συμπεριλαμβανομένων ερωτήσεων για τη δική τους θνησιμότητα

Σε τέτοιες περιπτώσεις, η ψυχοθεραπεία μπορεί να είναι απαραίτητη για να βοηθήσει το παιδί να επεξεργαστεί τα συναισθήματά του και να ανακτήσει τη συναισθηματική του σταθερότητα.

Τεχνικές όπως η παιγνιοθεραπεία, η συμβουλευτική πένθους ή η οικογενειακή θεραπεία μπορεί να είναι αποτελεσματικές. Η υποστήριξη από το οικογενειακό περιβάλλον, οι σαφείς εξηγήσεις για την απώλεια και η συνεχής επικοινωνία είναι κρίσιμες για την ψυχική υγεία του παιδιού μπροστά στον θάνατο.

Καταλήγοντας, θυμηθείτε ότι τα παιδιά επεξεργάζονται την απώλεια με διαφορετικό τρόπο από τους ενήλικες και μπορεί να χρειαστούν περισσότερο χρόνο για να κατανοήσουν και να αποδεχτούν την κατάσταση.

Είναι σημαντικό να είστε παρόντες και να τους προσφέρετε τη στήριξη που χρειάζονται κατά τη διάρκεια αυτής της δύσκολης περιόδου. Το πένθος είναι δύσκολο, αλλά τα παιδιά έχουν τεράστια ανθεκτικότητα.

Με αγάπη, ειλικρίνεια και στήριξη, μπορούν να βρουν ξανά την ισορροπία τους και να διατηρήσουν ζωντανές τις αναμνήσεις των αγαπημένων τους. Το πένθος είναι μια πολύ προσωπική διαδικασία, και δεν υπάρχει μόνο ένας σωστός τρόπος για να το εκφράσετε. Μην ξεχνάτε ότι είναι φυσιολογικό να ζητήσετε βοήθεια και υποστήριξη σε αυτό το δύσκολο διάστημα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Neimeyer, R.A. (2000). Lessons of Loss: A Guide to Coping. Philadelphia: Accelerated Development. 

Rando, T.A. (1993). How to Go on Living When Someone You Love Dies. New York: HarperCollins.

Silverman, P.R. (2000). Never Too Young to Grieve: Comforting Children in the Loss of a Loved One. New York: Macmillan.

Worden, J.W. (2009). Grief Counseling and Grief Therapy: A Handbook for the Mental Health Practitioner. New York: Springer Publishing Company.

Μέριμνα, (2008). Στηρίζοντας το παιδί που θρηνεί το θάνατο του αγαπημένου του προσώπου. Δ' έκδοση.

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Τσομπάνη Θεοδώρα - Σύμβουλος Ψ.Υγείας

Τσομπάνη Θεοδώρα: έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology

Οι πληροφορίες που αναφέρονται στον επαγγελματικό κατάλογο ειδικών παρέχονται από τους ίδιους τους ειδικούς, κατά την εγγραφή τους στο σύστημα. Όταν βλέπετε την ένδειξη «έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology”, σημαίνει ότι το Psychology έχει ελέγξει, με email, τηλεφωνικά ή/και με λήψη των σχετικών εγγράφων, τα ακόλουθα στοιχεία:

• Ότι ο ειδικός είναι υπαρκτό πρόσωπο.
• Ότι τα πτυχία οι τίτλοι και οι εξειδικεύσεις που αναφέρει είναι αληθινά.
• Ότι οι πληροφορίες που αναφέρει ισχύουν.

Η Θεοδώρα Τσομπάνη είναι σύμβουλος ψυχικής υγείας , απόφοιτη του προγράμματος Εφαρμοσμένης Ψυχολογίας (Diploma of higher Education in Psychology) και συνεργάτιδα του πολυχώρου ευεξίας και αυτοβελτιωσης Be With You. 

6945773883

Δείτε όλα τα άρθρα Σελίδα ειδικού