Περί απώλειας και πένθους

Ακρόαση άρθρου......

Στη βιβλιογραφία για το πένθος και το θάνατο συχνά αναφέρεται η ιστορία του αλόγου στο τραπέζι, αρχικά γραμμένη από τον ψυχολόγο Richard Kalish.... Την βρήκα πολύ εύστοχη και μια σύντομη εκδοχή της παρουσιάζω εδώ:

Ένας άνθρωπος που το έλεγαν Γιάννη ήταν καλεσμένος σε μια δεξίωση. Καθώς μπήκε στο σπίτι του οικοδεσπότη του, είδε τους καλεσμένους στο σαλόνι να αλληλοσυστήνονται και να συζητούν μεταξύ τους σε πηγαδάκια. Κάποια στιγμή, ο οικοδεσπότης τους, τους διέκοψε για να τους πει πως το δείπνο ήταν σερβιρισμένο και πως μπορούσαν να περάσουν στην τραπεζαρία.

Καθώς όλοι μπήκαν στην τραπεζαρία, όπου ένα υπέροχο πλούσιο δείπνο ήταν σερβιρισμένο, είδαν πως στη μέση του τραπεζιού κάθονταν ένα μικρό άλογο. Το άλογο κάθονταν εκεί ήρεμο και ακίνητο. Οι καλεσμένοι κοιτάχτηκαν μεταξύ τους ανήσυχα αλλά καθώς ο οικοδεσπότης κάθισε στο τραπέζι κάθισαν κι αυτοί.

Οι καλεσμένοι άρχισαν να τρων βιαστικά το φαγητό τους χωρίς να κοιτούν γύρω τους ή να συζητούν μεταξύ τους. Σύντομα ο οικοδεσπότης κατάλαβε πως το άλογο αναστάτωνε τους καλεσμένους του και προσπάθησε να το κάνει να φύγει από το τραπέζι, σπρώχνοντάς το και δελεάζοντάς το με φαγητό αλλά μάταια.

Έτσι ζήτησε συγγνώμη από τους καλεσμένους του, κι επέστρεψε στη θέση του. Η κίνησή του αυτή δεν άλλαξε καθόλου τη βαριά κι αμήχανη ατμόσφαιρα του δείπνου για αυτό και ο οικοδεσπότης ανακοίνωσε πως, αν ήθελαν, μπορούσαν να βγουν στη βεράντα για καφέ ή ποτό. Οι καλεσμένοι ανακουφισμένοι έσπευσαν προς τη βεράντα, όσο πιο γρήγορα μπορούσαν.

Μερικούς μήνες αργότερα ο Γιάννης ξαναεπισκέφτηκε το φίλο του στο σπίτι του και τον ρώτησε σχετικά με το άλογο που του είχε καταστρέψει το δείπνο στην προηγούμενή του επίσκεψη. Ο οικοδεσπότης του απάντησε: «Λοιπόν, ο θάνατος είναι σαν το αλογάκι στη μέση του τραπεζιού. Αν οι άνθρωποι το φοβούνται και το αποφεύγουν με κάθε κόστος, καταστρέφει το δείπνο.

Αν το δεχτούν και το δουν όπως ακριβώς είναι τότε καταλαβαίνουν πως δεν μπορεί να κάνει τίποτα για να χαλάσει την ευχαρίστηση του φαγητού και τη συντροφιά των καλεσμένων». Ο Γιάννης είπε πως κατάλαβε και ο οικοδεσπότης του τον κάλεσε μέσα για δείπνο. Μπαίνοντας στην τραπεζαρία ένα αλογάκι κάθονταν στο τραπέζι. Ο Γιάννης είπε: «βλέπω το θάνατο στο τραπέζι» _ «είναι πάντα εκεί» ανταπάντησε ο οικοδεσπότης. Κι έπειτα ο Γιάννης είπε: «βλέπω και καταλαβαίνω τώρα» κι ο οικοδεσπότης είπε: «ωραία τώρα μπορούμε να φάμε».

Στις σύγχρονες κοινωνίες ο θάνατος, περισσότερο από ποτέ, είναι θέμα ταμπού. Μας φέρνει σε αμηχανία και οι πιο πολλοί αποφεύγουμε και δυσκολευόμαστε να μιλήσουμε για αυτό. Συχνά λειτουργούμε σα να ήμασταν αθάνατοι κι όταν συναντάμε κάτι που να μας το θυμίζει αποφεύγουμε το θέμα ή προσπαθούμε να το προσπεράσουμε όσο γίνεται πιο γρήγορα.

Εξαιτίας των παραπάνω, σε αυτούς που έχουν χάσει ένα κοντινό πρόσωπο υπάρχουν μια σειρά λανθασμένων μηνυμάτων που λαμβάνουν από το περιβάλλον τους και που τους δυσκολεύουν στη διαδικασία του πένθους: π.χ. μηνύματα που προσπαθούν να μειώσουν τη σημαντικότητα της απώλειας λ.χ. _σύντομα θα κάνεις κι άλλο παιδί ή _ήταν πολύ γέρος έτσι κι αλλιώς. Άλλα μηνύματα διατάζουν κατά κάποιον τρόπο τον πενθούντα να φανεί δυνατός λ.χ. «ψηλά το κεφάλι, η ζωή συνεχίζεται».

Όλα τα παραπάνω μηνύματα δείχνουν στον πενθούντα πως τα συναισθήματά του και οι σκέψεις του δεν γίνονται αποδεκτά από τους γύρω του και πως θα έπρεπε να νιώθουν κάπως αλλιώς. Αλίμονο, δεν υπάρχει τρόπος να τροποποιηθούν τα συναισθήματα μόνο να κουκουλωθούν και ο καλύτερος τρόπος για να παγιώσουμε την απελπισία και τη λύπη είναι να την καταπιέσουμε και να τα σπρώξουμε βαθιά στην ψυχή μας.

Επιπλέον, το πένθος είναι μοναδικό, ατομικό για κάθε άνθρωπο. Δεν μπορούν να υπάρχουν κανόνες για τη διάρκειά του, την έντασή του και τη σημασία που έχει για κάθε άνθρωπο.

Ένα υποστηρικτικό, τόσο συναισθηματικά όσο και πρακτικά, οικογενειακό συγγενικό περιβάλλον όπου όλα τα συναισθήματα γίνονται αποδεκτά κι όπου δεν δίνονται εντολές για το πώς θα έπρεπε να ξεπερασθεί η απώλεια ενός αγαπημένου είναι το ιδανικό κλίμα ώστε κάποιος άνθρωπος να βιώσει τη μοναδικότητα του πένθους του, να εκφράσει ανοιχτά και σε όλη τους την ένταση τα συναισθήματά του, σταδιακά να μπορέσει να αποδεχτεί την απώλεια και να συνεχίσει τη ζωή του.

Σε κάποιες περιπτώσεις, όταν τα συναισθήματα παραμένουν φιμωμένα και φυλακισμένα στην ψυχή κάποιου που βρίσκεται σε πένθος, η συμβουλευτική με κάποιον ειδικό μπορεί να βοηθήσει στην απελευθέρωση των συναισθημάτων αυτών.

Όσο αφορά τα παιδιά, οι μεγάλοι συχνά θέλουμε να τα προστατεύσουμε από το πένθος, στερώντας τους όμως την ανάγκη τους να βιώσουν ανοιχτά την απώλεια και να πουν αντίο σε αυτόν που φεύγει. Έτσι, η απώλεια γίνεται για αυτά μια μισοτελειωμένη ιστορία που κάνει κάθε μελλοντική τους απώλεια να φαντάζει τρομερή και να μην ξέρουν πώς να συνδιαλλαγούν με αυτή.

Πολλές φορές έχω ακούσει σαν επαγγελματίας παράπονα ενηλίκων πως όταν ήταν παιδιά οι δικοί τους δεν τους άφησαν να πουν αντίο με τον τρόπο που ήθελαν αυτοί.

Έχουμε την πολυτέλεια να ζούμε σε μια επαρχία όπου τα έθιμα του πένθους με το ξενύχτι και τη συγκέντρωση συγγενών να λειτουργούν ιδιαίτερα ψυχοθεραπευτικά και να θυμίζουν έναν μαραθώνιο ομαδικής θεραπείας.

Δυστυχώς σε πιο μεγάλες πόλεις ο θάνατος είναι απρόσωπος και ο πενθών είναι μόνος του με συναισθήματα που δυσκολεύουν το περιβάλλον του και που προσπαθεί να τα βάλει όσο γίνεται στην άκρη. Ο θάνατος είναι σαν το άλογο στο τραπέζι. Μόνο αν τον δεχτούμε σαν αναπόσπαστο κομμάτι του κύκλου της ζωής δεν μπορεί να διαταράξει τη ζωή αυτή, και μόνο τότε όταν έρθει θα είμαστε πιο έτοιμοι να τον δεχτούμε και να σεβαστούμε τον πόνο που μπορεί να προκαλέσει.

Βιβλιογραφία:

• Kubler-Ross Ε. (1997): On death and dying. New York: Touchstone