Συναισθηματική ένταση και ρύθμιση συναισθήματος

Ακρόαση άρθρου......

Τα συναισθήματα ποικίλλουν σε ένα ευρύ φάσμα, από πολύ ανεπαίσθητα, ήπια ή φευγαλέα έως έντονα φορτισμένα, ισχυρά ή επίμονα.

Αυτό το φάσμα των συναισθημάτων είναι πολύτιμο για να μας βοηθήσει να ανταποκριθούμε στη μεγάλη ποικιλία των ανθρώπινων καταστάσεων. Τόσο η ήρεμη ικανοποίηση όσο και η έντονη χαρά έχουν τη θέση τους.

Παρ’ όλα αυτά, σε γενικές γραμμές, τα συναισθήματα τείνουν να είναι πιο χρήσιμα όταν εμπίπτουν στο μέσο ή στο «ιδανικό» εύρος: ούτε πολύ ψυχρά ούτε πολύ θερμά.

Από τη μία πλευρά, ένα συναίσθημα που είναι πολύ ήπιο θα δυσκολευτεί να τραβήξει την προσοχή μας· θα δυσκολευτούμε να λάβουμε τις πολύτιμες πληροφορίες που προσπαθεί να μας επικοινωνήσει.

Αντίστοιχα, μπορεί να σταματάμε τον εαυτό μας από το να νιώσει τα συναισθήματά μας (να τα υπερ-ρυθμίζουμε), απομακρύνοντάς τα από εμάς, εμποδίζοντας τον εαυτό μας να τα νιώσει ή μουδιάζοντας τον εαυτό μας. (Στη Θεραπεία Εστιασμένη στο Συναίσθημα, αυτό το αυτομπλοκάρισμα των συναισθημάτων το αποκαλούμε αυτοδιακοπή).

Το να μην έχουμε καθόλου επίγνωση του συναισθήματος ή να μην αισθανόμαστε αυτό που νιώθουμε στο σώμα μας κάνει τη διερεύνηση και την επίλυση προβλημάτων καθαρά νοητική.

Δεν υπάρχουν συναισθηματικές πληροφορίες για να μας προσανατολίσουν στην κατάσταση ή για να δράσουμε προκειμένου να ικανοποιήσουμε ανάγκες ή για να επιτύχουμε τους στόχους μας. Επιπλέον, η έλλειψη συναισθηματικής επίγνωσης μπορεί να οδηγήσει σε ένα είδος συνδρόμου έκρηξης καταπιεσμένων συναισθημάτων, όπου ξαφνικά από ανέκφραστοι ξεσπάμε σε θυμό ή θλίψη.

Από την άλλη πλευρά, ένα υπερβολικά ισχυρό συναίσθημα είναι πιθανό να μας κατακλύσει, αφήνοντάς μας υπο-ρυθμισμένους.

Αυτό μπορεί να λάβει διάφορες μορφές και να είμαστε:

• χαοτικοί και διασπασμένοι από πάρα πολλές ανησυχίες,
• αποδιοργανωμένοι από πανικό,
• εκτός ελέγχου από οργή,
• απαρηγόρητοι από απέραντη θλίψη, ή
• ακινητοποιημένοι από ντροπή.

Όταν όμως τα συναισθήματά μας γίνονται πολύ δυνατά, μπορεί να μην είμαστε σε θέση να ακούσουμε αυτό που προσπαθούν να μας πουν: είναι σαν να φωνάζουν πολύ δυνατά και έτσι να μην μπορούμε να ακούσουμε το μήνυμα. Αντί να έχουμε εμείς τα συναισθήματά μας, είναι σαν να μας έχουν αυτά (Greenberg, 2002).

Συχνά, απλώς κατεβάζουμε τους διακόπτες, όπως όταν το ηλεκτρικό σύστημα του σπιτιού μας υπερφορτώνεται και ρίχνει έναν διακόπτη ή καίει μια ασφάλεια, γυρίζοντας από την υπο-ρύθμιση στην υπερ-ρύθμιση.

Σε αυτές τις καταστάσεις, χρειάζεται να βρούμε τρόπους για να ρυθμίσουμε τα συναισθήματά μας. Όταν είναι μπλοκαρισμένα ή πολύ ήπια, θέλουμε να τα ενεργοποιήσουμε προκειμένου να τα φέρουμε στο μέσο εύρος, όπου θα είμαστε σε θέση να χρησιμοποιήσουμε τις πολύτιμες πληροφορίες τους για να μας βοηθήσουν να βρούμε χρήσιμους τρόπους αντίδρασης. Όταν είναι πολύ δυνατά, θέλουμε να τα μετριάσουμε, ώστε να μπορούμε να παραμείνουμε σε επαφή μαζί τους για να ακούσουμε αυτό που έχουν να πουν.

Η ρύθμιση των συναισθημάτων είναι η κύρια διαδικασία στη Θεραπεία Εστιασμένη στο Συναίσθημα: η ανάγκη να διαχειριζόμαστε τα διάφορα συναισθήματά μας έτσι ώστε να λειτουργούν προς όφελός μας και να μας βοηθούν να ικανοποιούμε τις ανάγκες μας. Έτσι, προσπαθούμε να ενισχύσουμε τα ευχάριστα συναισθήματα, όπως είναι η αγάπη προς έναν πολύτιμο άλλον, η ευτυχία για ευχάριστα γεγονότα, η περιέργεια για νέα ή ασυνήθιστα πράγματα ή η περηφάνεια για τα επιτεύγματα.

Συχνά, βρίσκουμε τον εαυτό μας να προσπαθεί να μειώσει τα δυσάρεστα συναισθήματά μας, όπως είναι ο φόβος για τον κίνδυνο, η θλίψη για την απώλεια, ο θυμός για την αδικία ή η ντροπή για την αποτυχία. Παρά το γεγονός αυτό, η ρύθμιση των συναισθημάτων δεν αφορά απλώς την αύξηση των ευχάριστων συναισθημάτων και τη μείωση των στενάχωρων ή δυσάρεστων.

Άλλωστε, η λειτουργία των δυσάρεστων συναισθημάτων είναι να τραβήξουν την προσοχή μας σε σημαντικές δυσκολίες της άμεσης κατάστασής μας, ώστε να μπορέσουμε να τις αντιμετωπίσουμε κατάλληλα, περιορίζοντας ή ξεφεύγοντας από τον κίνδυνο, αποκαθιστώντας κάτι από αυτό που χάθηκε, διορθώνοντας την αδικία ή παρακινώντας τον εαυτό μας να προσπαθήσει περισσότερο, ώστε την επόμενη φορά να τα καταφέρουμε.

Όταν η προσαρμοστική δράση είναι επιτυχής στην αντιμετώπιση της δύσκολης κατάστασης, το οδυνηρό συναίσθημα φεύγει και αισθανόμαστε καλύτερα: Ρύθμιση του συναισθήματος!

Αρχικά μάθαμε να ρυθμίζουμε τα συναισθήματά μας από τους γονείς μας ή τους κύριους φροντιστές μας. Ιδανικά, μας παρηγορούσαν όταν ήμασταν αναστατωμένοι και μας ξεσήκωναν όταν νιώθαμε νυσταγμένοι ή αδιάφοροι. Με την πάροδο του χρόνου, εσωτερικεύσαμε το παράδειγμά τους και αρχίσαμε να ρυθμίζουμε τα συναισθήματά μας μόνοι μας.

Δυστυχώς, σε πολλές περιπτώσεις, οι φροντιστές μας υπερ-ρύθμιζαν τα συναισθήματά μας: μας μάλωναν όταν ήμασταν υπερ-ενθουσιώδεις, μας ντρόπιαζαν λέγοντας ότι είμαστε «κλαψιάρηδες» ή «παραπονιάρηδες» όταν ήμασταν λυπημένοι, μας προειδοποιούσαν αυστηρά αν δείχναμε σημάδια περηφάνιας για τα επιτεύγματά μας και ούτω καθεξής. Κατά συνέπεια, μάθαμε να υπερ-ρυθμίζουμε τα συναισθήματά μας.

Για παράδειγμα, ο Jonah είχε κατάθλιψη από την εφηβεία του και την αντιμετώπιζε κυρίως μέσω του ύπνου. Είχε μια πολύ τιμωρητική μητέρα, η οποία τον επέκρινε διαρκώς. Εξαιτίας αυτού είχε αποτραβηχτεί από τις συγκρούσεις μαζί της και είχε γίνει υποτακτικός για να αποφεύγει τη διαφωνία με εκείνη. Τώρα έκανε το ίδιο και με τη γυναίκα του. Με αυτόν τον τρόπο, ο Jonah είχε μάθει να υπερ-ρυθμίζει τα περισσότερα συναισθήματά του, ιδίως τον θυμό και τη θλίψη. Κατά συνέπεια, κλείστηκε στον εαυτό του και κατέληξε παραιτημένος και καταθλιπτικός.

Ένα βασικό ζήτημα στη ρύθμιση των συναισθημάτων δεν έχει να κάνει τόσο με το πόσο έντονα είναι τα συναισθήματά μας, όσο με το αν αισθανόμαστε ασφαλείς με αυτά ή όχι.

Αν νιώθουμε ότι είναι εκτός ελέγχου, φοβόμαστε πού μπορεί να μας οδηγήσουν τα έντονα συναισθήματά μας και τι μπορεί να μας προκαλέσει αυτό.

Σε τέτοιες καταστάσεις, προσπαθούμε να τα συγκρατήσουμε ή να τα διακόψουμε. Παύουμε να ακούμε τις πληροφορίες που προσπαθούν να μας δώσουν και αντ’ αυτού επικεντρωνόμαστε στο να τα ξεφορτωθούμε. Σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτό είναι απαραίτητο. Ωστόσο, κάτι τέτοιο είναι εύκολο να γίνει η άλλη μορφή απορρύθμισης των συναισθημάτων: η υπερ-ρύθμιση.

* Το απόσπασμα είναι από το βιβλίο των Robert Elliott και Leslie Greenberg, Θεραπεία Εστιασμένη στο Συναίσθημα: Πως εφαρμόζεται στην πράξη; που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Τόπος σε μετάφραση και επιστημονική επιμέλεια Αγάθης Λακιώτη και Χριστίνας Μιχαήλ.