Η “νεκρή μητέρα”

Ακρόαση άρθρου......

Η έκφραση «η νεκρή μητέρα» είναι μια μεταφορά. Δεν πρόκειται για τον πραγματικό θάνατο της μητέρας, αλλά για τη μητέρα με κατάθλιψη κατά το διάστημα που το παιδί της βρίσκεται στην κρίσιμη περίοδο της βρεφικής ηλικίας.

Έτσι, δεν αναφερόμαστε σε φυσική απώλεια της μητέρας, αλλά στη συναισθηματικά απούσα μητέρα.

Ο όρος εισήχθη από τον Andre Green (1983) και αφορά μια συναισθηματική διαταραχή (συνηθέστερα κατάθλιψη), η οποία συμβαίνει στη μητέρα εξαιτίας κάποιου αιφνίδιου γεγονότος στο περιβάλλον της, ένα πένθος με το οποίο έρχεται αντιμέτωπη είτε λόγω κάποιας απώλειας συγγενικού προσώπου ή λόγω αποβολής ενός άλλου παιδιού είτε λόγω ναρκισσιστικού τραύματος, όπως οικονομική δυσχέρεια, εξωσυζυγική σχέση του πατέρα ή ένα ναρκισσιστικό τραύμα όπως ταπείνωση, παραμέληση ή εγκατάλειψη.

Ο Winnicott (1948) άρχισε πρώτος να λαμβάνει υπόψη του τις συνέπειες, που έχει στο νήπιο η κατάθλιψη της μητέρας. Συγκεκριμένα αναφέρει, ότι τα παιδιά με καταθλιπτικές μητέρες “επωμίζονται ένα καθήκον, που δεν μπορεί ποτέ να εκπληρωθεί: να αντιμετωπίσουν τη διάθεση της μητέρας τους”.

Η ιδιαιτερότητα του φαινομένου είναι, ότι η μητέρα ως αντικείμενο για το βρέφος, εξακολουθεί να είναι παρούσα, αλλά ούσα βυθισμένη στο πένθος, έχει νεκρωθεί σε ψυχικό επίπεδο. Αυτό οδηγεί το βρέφος στην παραδοξότητα (ή στην ειρωνία), ότι ενώ η μητέρα είναι παρούσα και τίποτα δεν έχει αλλάξει, δεν βιώνει την ψυχική της εγγύτητα. 

Το αδύναμο και μη δομημένο Εγώ του βρέφους είναι ανίκανο να αντιληφθεί και να διαχειριστεί την αλλαγή, καθώς αδυνατεί να εξηγήσει, τι συμβαίνει. Αισθάνεται την απόσταση, όμως ψυχονοητικά δεν μπορεί να ερμηνεύσει την προέλευση της. Αυτή η μεταστροφή στην ψυχική ζωή του παιδιού βιώνεται ως προδοσία και εγκατάλειψη.

Αρκεί να σκεφτούμε ότι το βλέμμα της μητέρας είναι εκείνο, που θα δείξει στο παιδί να καταλάβει αν είναι άξιο αγάπης, γλυκό, όμορφο κτλ. Το βλέμμα των άλλων λειτουργεί ως καθρέφτης, ώστε να αντιληφθούμε ποιοι είμαστε και αν αξίζουμε.

Ένα θυμωμένο βλέμμα προς εμάς, δημιουργεί την αντίληψη, ότι κάτι δεν κάναμε καλά.
Αντίθετα, ένα χαμόγελο αγάπης δημιουργεί την αντίληψη ότι είμαστε αντικείμενα που μπορούν να τα αγαπήσουν.

Τι εισπράττει όμως ένα βρέφος, όταν κοιτάει ένα κενό μητρικό βλέμμα, νεκρό συναισθημάτων? 

Το βρέφος αναγκάζεται να στραφεί προς τον πατέρα βλέποντας τον ως σωτήρα, ο οποίος συχνά δεν είναι σε θέση να διαχειριστεί τις συναισθηματικές ανάγκες του βρέφους, με αποτέλεσμα το παιδί να βρίσκεται εγκλωβισμένο ανάμεσα σε μια ‘νεκρή’ μητέρα και έναν απόμακρο πατέρα. 

Συνέπειες στο βρέφος

Αρχικά το βρέφος προσπαθεί να αντιμετωπίσει το άγχος του με τρόπους όπως η διέγερση και ανησυχία, η αϋπνία και εφιάλτες και με την τεχνητή χαρά. Όμως, η απόσυρση της μητέρας από τη σχέση βιώνεται ως μη ανεκτή από το παιδί. Έτσι, προσπαθεί να επανασυνδεθεί μαζί της, όχι μιμούμενο τη μητέρα του, δηλαδή σαν να ήταν εκείνη, αλλά με το να γίνεται εκείνη, υποκαθιστώντας τη λειτουργία της μητέρας.

Αν η μαμά, για παράδειγμα, δείχνει στο παιδί ότι το μισεί, το παιδί δεν θα δείξει απλώς μίσος στη μαμά, αλλά θα μισήσει τον εαυτό του. Κατά τον Green, τα παιδιά δεν καταφέρνουν απλώς να ταυτιστούν και να μιμηθούν τη μητέρα αλλά γίνονται η νεκρή μητέρα .

Την ίδια στιγμή αποσύρει τη συναισθηματική επένδυση, που έκανε στην μητέρα του, η οποία βιώνεται ως “κακό αντικείμενο” με αισθήματα μίσους εναντίον της και προκαλείται μια αυτοεπένδυση ναρκισσιστικού τύπου με χαρακτηριστικό στοιχείο την αυτοερωτική διέγερση.

Με την αρνητική ταύτιση με το αντικείμενο-μητέρα προσπαθεί να πετύχει την επανένωση μαζί της. Με την ταύτιση αποσκοπεί, όχι να γίνει σαν τη μητέρα, αλλά να γίνει το ίδιο η μητέρα. Κύριος στόχος είναι να διατηρηθεί η κατοχή της. Η διατήρηση αυτή έχει στοματικό χαρακτήρα και είναι ασυνείδητη, σε αντίθεση με την αποεπένδυση που είναι συνειδητή, καθώς το παιδί θέλει να απαλλαγεί από το αντικείμενο. 

Συνέπειες στην ενήλικη ζωή 

Βασικότερο γνώρισμα είναι τα συμπτώματα της ανικανότητας τόσο στις αντικειμενοτρόπες σχέσεις, δηλαδή στις σχέσεις με τους άλλους, όσο και στην εργασία. Οι άνθρωποι αυτοί βιώνουν ένα αίσθημα ανικανότητας σε όλους τους τομείς της ζωής, καθώς πιστεύουν ότι δεν αξίζουν να ευημερούν και κάθε φορά που ξεκινούν μια καινούργια δουλειά ή μια καινούργια σχέση, αμαυρώνονται όλα.

Οι ενήλικες πλέον διακατέχονται από βίαιες φαντασιώσεις εναντίων των άλλων (μίσος προς το αντικείμενο - μητέρα, “the m-other” κατά την Alessandra Lemma). Ταυτόχρονα, αισθάνονται μια ασυνείδητη ενοχή για το μίσος τους, με αποτέλεσμα να αναζητούν την δική τους τιμωρία, αναπτύσσοντας μια μαζοχιστική στάση νευρωτικού τύπου.

Η ψυχοθεραπεία αναλυτικού τύπου μπορεί να βοηθήσει τα άτομα αυτά να φωτίσουν τις ασυνείδητες πλευρές τους, να πάψει να το μίσος τους για το αντικείμενο και για τον εαυτό τους και να διαχωριστεί κατά το δυνατόν η ταύτιση με τη μητέρα.

ΠΗΓΕΣ:

1. epekeina.gr/a_files/2015/Tzavara_mere_morte.pdf 
2. epekeina.gr/a_files/2014/DeadMotherDeadChild.pdf 
3. amagi.gr/content/i-nekri-mitera 
4. my-analysis.gr/ 
5. kontasou.gr/