Εικαστική Ψυχοθεραπεία

Ακρόαση άρθρου......

Η εικαστική ψυχοθεραπεία είναι μια ψυχοθεραπευτική προσέγγιση που χρησιμοποιεί την δημιουργική διαδικασία για να βελτιώσει την ποιότητα ζωής του θεραπευόμενου.

Στην θεραπεία αυτή, ο ενδιαφερόμενος χρησιμοποιεί τα εικαστικά υλικά  ως ένα επιπλέον μέσο έκφρασης. Όπως δεν χρειάζεται κανείς να είναι λογοτέχνης για να εκφραστεί με λόγια σε μια συνεδρία, έτσι δεν χρειάζεται να είναι καλλιτέχνης για να εκφραστεί μέσω των υλικών.

'Ολοι μπορούν να επωφεληθούν από τις ευεργετικές ιδιότητες της δημιουργικής έκφρασης, ανεξαρτήτως ηλικίας και εμπειρίας. Το μόνο που χρειάζεται κάποιος για να δοκιμάσει αυτήν την μέθοδο θεραπείας είναι διάθεση για πειραματισμό και ανοιχτό μυαλό.

Η εικαστική ψυχοθεραπεία, γνωστή και ως θεραπεία μέσω τέχνης, έχει τις ρίζες της στην αρχέγονη ανθρώπινη ανάγκη για έκφραση μέσω της τέχνης. Από την προϊστορία, ο άνθρωπος χρησιμοποιούσε την τέχνη για να εκφράσει συναισθήματα και εμπειρίες, όπως αποδεικνύεται από ζωγραφιές ανθρώπων των σπηλαίων (πχ. οι τοιχογραφίες ζώων στις σπηλιές της Ινδονησίας 50.000 χρόνια πριν) ή από αρχαιολογικά ευρήματα που έχουν διασωθεί (Οktaviana et al., 2024).

Το ξέρατε ότι ένα από τα πλέον διάσημα αγαλματίδια θεoτήτων, η Αφροδίτη του Βίλλεντορφ (Weber et al., 2022), υπολογίζεται ότι φτιάχτηκε πριν από 30.000 χρόνια; Φαίνεται ότι η ανάγκη που έχουμε να δημιουργήσουμε και να απεικονίσουμε σημαντικά για εμάς πράγματα υπάρχει στο ανθρώπινο γένος από παλαιολιθικών χρόνων.

Ωστόσο, η εικαστική ψυχοθεραπεία ως διακριτή θεραπευτική προσέγγιση αναπτύχθηκε τον 20ό αιώνα, αντλώντας επιρροές από την ψυχανάλυση, την ψυχολογία και την παιδαγωγική. Με τα πρωτοπόρα βήματα της εδραίωσης της ψυχολογίας από τους πατέρες της ψυχανάλυσης Sigmund Freud και Carl Yung, αλλά και τις μετέπειτα ψυχοδυναμικές θεωρίες του John Bowlby, Donald Winnicott και της Melanie Klein, γεννιέται η βάση της εικαστικής θεραπείας.

Από τις δεκαετίες του 50’ και του 60΄, εικαστικοί σε διάφορες χώρες ξεκινούν δημιουργικά κλινικά προγράμματα σε νοσοκομεία χρησιμοποιώντας την τέχνη ως μέσο θεραπείας. Ο Edward Adamson, ο πατέρας της εικαστικής θεραπείας στην Βρετανία, πάλεψε για την εδραίωση του επαγγέλματος στον κλάδο της δημόσιας υγείας και ίδρυσε τον Βρετανικό Σύλλογο Εικαστικής Θεραπείας (British Association of Art Therapists- BAAT, 2025). 

Πως λειτουργεί η εικαστική ψυχοθεραπεία;

Η εικαστική ψυχοθεραπεία είναι βασισμένη στην ψυχοδυναμική θεραπεία.  Η ψυχοδυναμική εικαστική θεραπεία αναζητά  τις ρίζες και τα αίτια των τωρινών δυσκολιών στην παιδική ηλικία και στο υποσυνείδητο (το σύνολο των νοητικών διεργασιών για το οποίο δεν έχουμε επίγνωση). 

Η δημιουργική διαδικασία που εμπλέκεται στην έκφραση μέσω της τέχνης, μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να επιλύσουν ζητήματα, να αναπτύξουν και να διαχειριστούν τις συμπεριφορές και τα συναισθήματά τους, να μειώσουν το άγχος και να βελτιώσουν την αυτοεκτίμηση και την επίγνωση τους (O’Flynn, 2011).

Οι εικαστικοί θεραπευτές χρησιμοποιούν εικαστικά υλικά (ζωγραφική, γλυπτική, κολάζ, φωτογραφία κ.λπ.) για να βοηθήσουν τους θεραπευόμενούς τους να εκφραστούν. Δεν είναι απαραίτητο ο θεραπευτής να περιορίζει την προσέγγισή του γύρω από την ψυχοδυναμική: εξίσου δημοφιλείς είναι η προσωποκεντρική εικαστική θεραπεία, η εικαστική θεραπεία βασισμένη στην νοηματοποίηση, η ψυχαναλυτική, συστημική κ.α.

Τι συμβαίνει πρακτικά στις συνεδρίες;

Η εικαστική θεραπεύτρια θα κανονίσει να συναντηθεί με την θεραπευόμενη για να συζητήσουν τους στόχους της θεραπείας. Ο θεραπευτής συζητά την εμπιστευτηκότητα (το "ιατρικό απόρρητο") κατά την έναρξη της θεραπείας.

Όλα τα έργα τέχνης που γίνονται στη θεραπεία αντιμετωπίζονται ως εμπιστευτικά, όπως κάθε άλλη ιατρική ή υγειονομική θεραπεία. Τα έργα αποθηκεύονται με ασφάλεια από την θεραπεύτρια και στο τέλος της θεραπείας, θεραπευόμενος και θεραπεύτρια μπορούν να αποφασίσουν, μετά από συζήτηση, τι θα τα κάνουν. Η θεραπεία γίνεται συνήθως την ίδια ώρα κάθε εβδομάδα και διαρκεί μία ώρα.

Ο θεραπευτής δεν θα κρίνει ποτέ εάν το σχέδιό του θεραπευόμενου είναι «αρκετά καλό» ή «αρκετά ρεαλιστικό». Η θεραπεία στοχεύει στην έκφραση και στην δημιουργική διαδικασία, όχι στην ποιότητα του τελικού προϊόντος.

Μερικοί μπορεί ακόμη και να αποφασίσουν να πετάξουν τα έργα τους ή να κάνουν πράγματα όπως να σκίζουν χαρτί ή να ρίχνουν μπογιές σε έναν κουβά - τα υλικά είναι εκεί για να μας βοηθήσουν να εκφραστούμε, όχι να μας τρομάξουν! Εξάλλου έχει μεγάλη θεραπευτική σημασία το να παρατηρήσουμε αυτόν τον εσωτερικό κριτή και να δούμε τι μας λέει έτσι ώστε να μπορέσουμε να αποδεχτούμε κομμάτια του εαυτού μας που δύσκολα θα ήταν πρόσβασιμα με μια παραδοσιακή, λεκτική προσέγγιση.

Οι εικαστικοί θεραπευτές δεν κάνουν ερμηνείες, αλλά βοηθάνε τον θεραπευόμενο να καταλάβει την εικόνα του καλύτερα μέσα από στοχευμένες ερωτήσεις.

Η θεραπεύτρια μπορεί να κάνει προτάσεις όπως "ας δούμε πώς θα έδειχνε αυτό το συναίσθημα αν το αποτύπωνες στο χαρτί" ή " πως θα φαινόντουσαν τα δυνατά σας σημεία αν τα ζωγραφίζαμε;". Πολλοί θεραπευτές χρησιμοποιούν ειδικές οδηγίες, όπως την εικόνα της οικογένειας με σύμβολα από την φύση ή την αφηγηματική γραμμή της ζωής κ.α. Οι οδηγίες αυτές μπορούν να κατευθύνουν τον θεραπευόμενο να υπερνικήσει τον φόβο της «λευκής κόλλας» και να ξεμπλοκάρει εικαστικά.

Οι θεραπευόμενοι σαφώς δεν είναι αναγκασμένοι να χρησιμοποιούν τα υλικά σε κάθε συνεδρία. Δεν χρειάζεται κάποια εμπειρία για να δοκιμάσει κανείς αυτήν τη μέθοδο, παρά μόνο θέληση και ανοιχτό μυαλό.

Πώς μπορεί να βοηθήσει η εικαστική θεραπεία;

Τα πιθανά οφέλη της εικαστικής ψυχοθεραπείας περιλαμβάνουν:

• Την έκφραση των συναισθημάτων
• Την διαχείριση συναισθημάτων και συγκρούσεων μέσω της δημιουργίας σε ένα ασφαλές, υποστηρικτικό περιβάλλον
• Την αποδοχή και την κατανόηση δύσκολων συναισθημάτων που μπορεί να έχουν εμφανιστεί κατά τη δημιουργική διαδικασία
• Ευκαιρίες για νέους τρόπους συσχέτισης με τους άλλους ή πως να «βλέπετε τα πράγματα διαφορετικά»
• Την επεξεργασία προηγούμενων εμπειριών στην ζωή του θεραπεύομενου
• Σημαντικές αποφάσεις και σχέδια για το μέλλον

Η εικαστική θεραπεία, όπως και όλες οι προσεγγίσεις, έχει ως στόχο την αυτοβελτίωση, την ενίσχυση της αυτοπεποίθησης και την αυτεπίγνωση στην σχέση με τον εαυτό μας και τους άλλους.

Πηγές: 

British Association of Art therapists website. (2025, Μάρτιος) History of the profession. https://baat.org/publications/insight/winter-2024/history-of-the-profession/ 

O'Flynn, David. (2011). Art as Healing: Edward Adamson.

Oktaviana, A.A., Joannes-Boyau, R., Hakim, B. et al. Narrative cave art in Indonesia by 51,200 years ago. Nature 631, 814–818 (2024). https://doi.org/10.1038/s41586-024-07541-7 

Weber, G. W., Lukeneder, A., Harzhauser, M., Mitteroecker, P., Wurm, L., Hollaus, L. M., Kainz, S., Haack, F., Antl-Weiser, W., & Kern, A. (2022). The microstructure and the origin of the Venus from Willendorf. Scientific reports, 12(1), 2926. doi.org/10.1038/s41598-022-06799-z

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Ελένη Βαλή - Ψυχολόγος

Ελένη Βαλή: έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology

Οι πληροφορίες που αναφέρονται στον επαγγελματικό κατάλογο ειδικών παρέχονται από τους ίδιους τους ειδικούς, κατά την εγγραφή τους στο σύστημα. Όταν βλέπετε την ένδειξη «έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology”, σημαίνει ότι το Psychology έχει ελέγξει, με email, τηλεφωνικά ή/και με λήψη των σχετικών εγγράφων, τα ακόλουθα στοιχεία:

• Ότι ο ειδικός είναι υπαρκτό πρόσωπο.
• Ότι τα πτυχία οι τίτλοι και οι εξειδικεύσεις που αναφέρει είναι αληθινά.
• Ότι οι πληροφορίες που αναφέρει ισχύουν.

Ψυχολόγος- Εικαστική Ψυχοθεραπεύτρια, BSc Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του York, MSc στο Queen Margaret University. Έχει εξειδίκευση στην ψυχοπαθολογία εφήβων, διαταραχές άχγους και κατάθλιψης, στις αξιολογήσεις νευροαναπτυξιακών διαταραχών και στην τραυματοθεραπεία. Διατηρεί ιδιωτικό γραφείο στα Ιλίσια.

6973361679

Δείτε όλα τα άρθρα Σελίδα ειδικού