Σκιές στην Παιδική Ψυχή: Οι Μακροχρόνιες Επιπτώσεις της παιδικής Κακοποίησης

Ακρόαση άρθρου......

Με αφορμή τα πρόσφατα γεγονότα της επικαιρότητας αναφορικά με ποικίλα φαινόμενα κακοποίησης ανηλίκων, τα οποία σε κάθε περίπτωση προκαλούν αποτροπιασμό, είναι εύλογο να αναρωτηθεί κανείς ποιες είναι οι σωματικές και ψυχολογικές συνιστώσες των κακοποιητικών συμπεριφορών, καθώς και ποιες είναι οι μακροπρόθεσμες συνέπειες στη ζωή ενός παιδιού, από σωματική και ψυχολογική διάσταση.

Πρόκειται για ένα φλέγον ζήτημα, το οποίο αναγνωρίζεται παγκοσμίως ως ένα ζήτημα δημόσιας υγείας (Cerna-Turoff et al. 2021).  

Οι εκτιμήσεις καταδεικνύουν ότι παγκοσμίως 1 δισεκατομμύριο παιδιά μεταξύ 2 και 17 ετών έχουν βιώσει κάποια μορφή βίας, με τα υψηλότερα ποσοστά επικράτησης να εντοπίζονται στην Αφρική, την Ασία και τη Βόρεια Αμερική, όπου τουλάχιστον το 50% των παιδιών βίωσαν κάποια μορφή βίας (Hillis et al., 2016).

Είναι χαρακτηριστικό ότι κατά τη διάρκεια της πανδημίας του covid-19 παρατηρήθηκε μια ραγδαία αύξηση στα φαινόμενα κακοποίησης παιδιών, με βασικές αιτίες την κοινωνική απομόνωση και την αυξημένη παραμονή όλων των μελών της οικογένειας στο σπίτι, το κλείσιμο των σχολείων και κυριότερο, τον περιορισμό της δράσης των δομών που ασχολούνται με την προστασία των παιδιών. Υπήρξε μια εν γένει περίοδος όπου το κέντρο βάρους μετατέθηκε περισσότερο στη διαχείριση της υγειονομικής κρίσης και αναπόφευκτα περιορίστηκαν οι προληπτικές δράσεις απέναντι σε άλλα φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας (Lewnard & Lo, 2020), Επιπλέον, υπήρξε περιορισμένη πρόσβαση σε πλαίσια παιδικής μέριμνας και μειωμένες διασυνδέσεις με παιδιάτρους πρωτοβάθμιας φροντίδας, μειώνοντας την επαφή με τους φροντιστές και τους παρόχους υγειονομικής περίθαλψης που συνήθως αντιπροσωπεύουν την πλειονότητα των παραπομπών σε υπηρεσίες παιδικής προστασίας.

Πέρα από το πλαίσιο της πανδημίας, υπάρχουν στοιχεία που καταδεικνύουν ότι ο επιπολασμός της βίας τείνει να είναι υψηλότερος στις χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος σε σύγκριση με τις χώρες υψηλού εισοδήματος (Cerna-Turoff et al. 2021).  

Πέρα από το κοινωνιολογικό πλαίσιο, οι εκφάνσεις της παιδικής κακοποίησης είναι πολυάριθμες και συχνά δεν περιλαμβάνουν μόνο τη σωματική κακοποίηση του ίδιου του παιδιού, αλλά και την ψυχολογική και λεκτική βία, καθώς και περιπτώσεις κατά τις οποίες το παιδί είναι αυτόπτης ή αυτήκοος μάρτυρας της κακοποίησης της μητέρας του ή παρατηρεί τα αποτελέσματα της κακοποίησης σε άλλο μέλος της οικογένειας (Holt, Buckley & Whelan, 2008).

Με βάση τις σχετικές έρευνες, πέρα από τις άμεσες σωματικές επιπτώσεις, καταδεικνύεται ότι η ανατροφή σε ένα κακοποιητικό οικογενειακό περιβάλλον μπορεί να θέσει σε κρίσιμο κίνδυνο την αναπτυξιακή πρόοδο και την προσωπική ικανότητα των παιδιών.

Μάλιστα, η  συσσωρευτική επίδραση της παιδικής κακοποίησης ενδέχεται να μεταφερθεί στην ενηλικίωση και μπορεί να συμβάλει στη δημιουργία ενός αέναου κύκλου βίας. Η πρώιμη και παρατεταμένη σωματική κακοποίηση του παιδιού δημιουργεί δυνητικά πιο σοβαρά προβλήματα επειδή επηρεάζει την επακόλουθη αλυσίδα ανάπτυξης του παιδιού.

Η παιδική κακοποίηση έχει, επίσης, νευρο-αναπτυξιακές επιπτώσεις, καθώς έχει ισχυρή επιρροή στην ανάπτυξη του εγκεφάλου, όπως προκύπτει από σχετικές μελέτες ψυχιατρικής νευρο-απεικόνισης.

Αυτές οι εγκεφαλικές αλλαγές μπορούν να γίνουν ουσιαστικά κατανοητές ως ένα πλαίσιο προσαρμοστικών αποκρίσεων, για τη διευκόλυνση της επιβίωσης ενόψει αντιξοοτήτων. Η σχέση τους με την ψυχοπαθολογία είναι πολύπλοκη καθώς εντοπίζονται τόσο σε ευαίσθητα όσο και σε περισσότερο ψυχικώς ανθεκτικά άτομα με ιστορικό κακοποίησης.

Σε κάθε περίπτωση, βασικό στοιχείο της διαδικασίας αυτής είναι η παρατεταμένη έκθεση του παιδιού σε περιβάλλοντα άγχους και απειλής. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα των βαρύτατων συνεπειών της κακοποίησης σε παιδιά είναι το γεγονός ότι εντοπίζεται μια μορφή ευερεθιστότητας, η οποία εμφανίζεται και σε περιπτώσεις επιληψίας κροταφικού λοβού (Teicher & Samson, 2016). Μεταξύ άλλων, σωματικές επιπτώσεις συνιστούν και οι πονοκέφαλοι, οι στομαχόπονοι, το άσθμα, καθώς και η αϋπνία,  οι εφιάλτες, η υπνοβασία και η  ενούρηση.

Σε ψυχο-συναισθηματικό επίπεδο, στην περίπτωση της κακοποίησης βρεφών και νηπίων, τα οποία εκ των πραγμάτων εξαρτώνται από τους φροντιστές τους για την επιβίωσή τους και την κάλυψη των αναγκών τους, οι άμεσες επιπτώσεις περιλαμβάνουν την ευερεθιστότητα, το συναισθηματικό άγχος το οποίο μάλιστα υπερβαίνει το αντίστοιχο άγχος μεγαλύτερων παιδιών, τις διαταραχές ύπνου και φαγητού, καθώς και την παλινδρόμηση σε προηγούμενα στάδια γλωσσικής ανάπτυξης, καθώς και χρήσης της τουαλέτας (Holt, Buckley & Whelan, 2008).

Μεγαλώνοντας, τα παιδιά αναπτύσσουν μηχανισμούς άμυνας και διαχείρισης μιας αντιφατικής κατάστασης, του να είναι δηλαδή ο φροντιστής τους ταυτόχρονα και κακοποιητής τους, με αποτέλεσμα να προκύπτει μια αποδιοργανωμένη μορφή προσκόλλησης με τη μητέρα.

Επίσης, τα παιδιά προσχολικής ηλικίας που γίνονται μάρτυρες βίας έχουν περισσότερα προβλήματα συμπεριφοράς, κοινωνικά προβλήματα, συμπτώματα μετατραυματικού στρες, μεγαλύτερη δυσκολία στην ανάπτυξη ενσυναίσθησης και μικρότερη αυτό-εκτίμηση. Οι αναπτυξιακές επιπτώσεις αλληλοδιαπλέκονται με τις ψυχο-συναισθηματικές επιπτώσεις, καθώς οι δυσκολίες λεκτικής έκφρασης μπορεί να εκδηλωθούν με εκρήξεις θυμού και επιθετικότητα. Ενδείξεις υπάρχουν και για περιπτώσεις συνοσηρότητας με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες και νευρο-αναπτυξιακές διαταραχές, όπως είναι η Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος και η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας.

Κατά την προσχολική ηλικία, το «εγωκεντρικό στάδιο» ανάπτυξης μπορεί να οδηγήσει τα παιδιά στο να κατηγορήσουν τον εαυτό τους για την κακοποίηση, ενώ συχνά οδηγούνται σε ένα πλαίσιο ενοχών. Κατά τα επόμενα έτη, θα προσπαθήσουν να εκλογικεύσουν τη συμπεριφορά των γονέων τους, με βάση  παράγοντες, όπως είναι το αλκοόλ και το άγχος, για παράδειγμα, με αποτέλεσμα μελλοντικά να υπάρχει ο κίνδυνος να υιοθετήσει το παιδί αντικοινωνικές λογικές για τη δική του καταχρηστική συμπεριφορά, όπου αυτό συμβαίνει (Jaffe, Baker & Cunningham, 2004).

Μακροπρόθεσμα, οι συνέπειες επεκτείνονται σε σχολικό, κοινωνικό και ακαδημαϊκό επίπεδο, με πρωταρχική συνέπεια τα κοινωνικά προβλήματα, συμπεριλαμβανομένων των ελλιπών κοινωνικών δεξιοτήτων, καθώς και τη δυσκολία διαχείρισης επιθετικών ενδείξεων σε αλληλεπιδράσεις τους με άλλα παιδιά, με αποτέλεσμα να κινδυνεύουν από εκφοβισμό (Bauer et al., 2006). Επίσης, προκύπτουν συχνά δυσκολίες στην τήρηση των κανόνων του σχολείου, καθώς και στη δημιουργία υγιών αλληλεπιδράσεων με τους συνομηλίκους τους. Εναλλακτικά, ενδέχεται το σχολείο να βιώνεται ως μια ανάπαυλα από το κακοποιητικό περιβάλλον, με αποτέλεσμα να είναι το παιδί ιδιαίτερα δραστήριο στο σχολικό πλαίσιο.

Η εφηβεία και η μετάβαση προς την ενηλικίωση μπορεί να σηματοδοτήσει το σημείο όπου ο αντίκτυπος της ενδοοικογενειακής βίας εκτείνεται πέρα ​​από τα όρια της οικογένειας, με τη δυσκολία στη δημιουργία υγιών στενών σχέσεων με συνομηλίκους λόγω των μοντέλων που βίωσαν στην οικογένειά τους . Η έρευνα δείχνει ότι οι εκτεθειμένοι έφηβοι είναι λιγότερο πιθανό να έχουν ένα ασφαλές στυλ προσκόλλησης, καθώς δεν αισθάνονται εμπιστοσύνη στις στενές διαπροσωπικές σχέσεις τους. Αναφορικά με το αν θα εμπλακούν τα ίδια τα παιδιά σε φαινόμενα βίας ως θύτες, η μελέτη των Levendosky et al. (2002) με 111 εκτεθειμένους έφηβους διαπίστωσε ότι ήταν πιο πιθανό να θυματοποιηθούν, ενώ υπάρχει και η περίπτωση της διάπραξης βίαιων συμπεριφορών, κυρίως λόγω της δυσκολίας αυτό-ελέγχου.

Οι παραπάνω επιπτώσεις αποτελούν μόνο μερικές σε μια πραγματικά ατελείωτη «λίστα», καταδεικνύοντας ότι το άτομο που υφίσταται οποιαδήποτε μορφή παιδικής κακοποίησης,  διατρέχει κίνδυνο να μην αναπτυχθεί στο έπακρο των δυνατοτήτων του σε όλα τα επίπεδα-νευρο-αναπτυξιακά, ψυχο-συναισθηματικά, ψυχο-κοινωνικά και διαπροσωπικά. Η πλήρης γνώση των παραπάνω επιπτώσεων είναι σημαντική, με στόχο να μας ευαισθητοποιήσει απέναντι σε οποιοδήποτε τέτοιο φαινόμενο, με στόχο τόσο την πρόληψη, όσο και τη διερεύνηση και αποτελεσματική αντιμετώπιση τέτοιων καταστάσεων. Κι αυτό, γιατί το φαινόμενο αυτό δεν αφορά μόνο το κλειστό οικογενειακό πλαίσιο, αλλά πρέπει να απασχολεί κάθε δομή που σχετίζεται με τα παιδιά, όπως είναι το σχολείο, αλλά και την ευρύτερη κοινωνία.

Αναφέρουμε χαρακτηριστικά την Εθνική τηλεφωνική γραμμή SOS 1056 του Χαμόγελου του παιδιού, η οποία λαμβάνει ανώνυμες και επώνυμες καταγγελίες για παιδιά σε κίνδυνο (κακοποίηση, trafficking, ασυνόδευτα παιδιά), ενεργοποιεί τις απαιτούμενες διαδικασίες για την άμεση παροχή προστασίας παιδιών σε κίνδυνο (επιτόπια παρέμβαση), ενώ παράλληλα ενεργοποιεί τις διαδικασίες για τη φροντίδα παιδιών που έχουν κακοποιηθεί, ενώ υπάρχει και εφαρμογή chatbox 1056, όπου μπορούν να επικοινωνήσουν τα ίδια τα παιδιά με τρόπο ασφαλή και ταχύτατο.

Επιπλέον, υφίστανται και οι παρακάτω σχετικές τηλεφωνικές γραμμές:

1107 - Εθνική Γραμμή Παιδικής Προστασίας, η οποία παρέχει συμβουλές στη διαχείριση καταστάσεων παιδική προστασίας.

116111 - Ευρωπαϊκή Γραμμή Στήριξης Παιδιών & Εφήβων, όπου υπάρχει ομάδα εθελοντών διερμηνέων στα Αραβικά και τα Φαρσί, ενώ είναι συνδεδεμένη με τον ευρωπαϊκό αριθμό έκτακτης ανάγκης 112 καθώς και με την οργάνωση SAWA.

80011/80015 - Γραμμή Βοηθείας «ΥποΣΤΗΡΙΖΩ» της Β΄ Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, στο Νοσοκομείο Παίδων «Π. & Α. Κυριακού, η οποία παρέχει ευρύτερες συμβουλές σε θέματα που αφορούν στη χρήση του διαδικτύου, των κινητών τηλεφώνων και των ηλεκτρονικών παιχνιδιών

11525 - Τηλεφωνική Γραμμή βοήθειας «Μαζί για το Παιδί» της Ένωσης «Μαζί για το Παιδί», όπου παρέχεται δωρεάν συμβουλευτική σε θέματα ψυχικής υγείας των παιδιών σχετικά με θέματα ενδοοικογενειακής βίας, καθώς και παιδιών με ειδικές ανάγκες.

8001132000 - Γραμμή βοήθειας για παιδιά, Συνήγορος του Παιδιού, όπου μπορούν να καλέσουν παιδιά και έφηβοι έως 18 ετών.

Με βάση τα παραπάνω, είναι σημαντικό να ειπωθεί ότι η παιδική κακοποίηση δεν είναι μια ιστορία που διαβάζουμε ή απλώς ακούμε στις ειδήσεις - είναι μια πραγματικότητα που πρέπει να αλλάξουμε, με το να γίνουμε η φωνή των παιδιών που δεν μπορούν να μιλήσουν.

Κάθε τηλεφώνημα στις γραμμές βοήθειας μπορεί να είναι η αρχή ενός νέου, ασφαλούς μέλλοντος για ένα παιδί. Μην αγνοείς τα σημάδια. Δράσε τώρα.

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Ζωή Ζιωντάκη - Ψυχολόγος

Ζωή Ζιωντάκη: έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology

Οι πληροφορίες που αναφέρονται στον επαγγελματικό κατάλογο ειδικών παρέχονται από τους ίδιους τους ειδικούς, κατά την εγγραφή τους στο σύστημα. Όταν βλέπετε την ένδειξη «έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology”, σημαίνει ότι το Psychology έχει ελέγξει, με email, τηλεφωνικά ή/και με λήψη των σχετικών εγγράφων, τα ακόλουθα στοιχεία:

• Ότι ο ειδικός είναι υπαρκτό πρόσωπο.
• Ότι τα πτυχία οι τίτλοι και οι εξειδικεύσεις που αναφέρει είναι αληθινά.
• Ότι οι πληροφορίες που αναφέρει ισχύουν.

Ψυχολόγος, επιστημονικό προσωπικό στην ΑΔΙΠΠΔΕ στο Υπουργείο παιδείας,  απόφοιτη του Α.Π.Θ, με μεταπτυχιακό και διδακτορικό, καθώς και δεύτερο πτυχίο στο Παιδαγωγικό Δημοτικής Εκπαίδευσης. Ειδίκευση στην Κλασική Ψυχανάλυση και στην Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση. 

69.8888.4453

Δείτε όλα τα άρθρα Σελίδα ειδικού