Η μοναξιά στην ψυχοθεραπευτική σχέση

Ακρόαση άρθρου......

Η μοναξιά του θεραπευόμενου (Μέρος Α')
Η συνειδητοποίηση του τραύματος, μέσω της ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας, είναι μια πράξη επαφής τόσο με τον εαυτό όσο και με τους άλλους, η οποία αναμένεται να μειώσει τη μοναξιά, δηλαδή την εμπειρία του ανθρώπου ότι είναι μόνος, απομονωμένος, αποκομμένος από τους άλλους (περισσότερα για τη μοναξιά βλ. Γαλανάκη, 2014α).

Έχει γραφεί ότι «η μοναξιά είναι καλύτερη από τη νέκρωση. Γιατί όσο επώδυνη και αν είναι, μπορεί να είναι η πρώτη ένδειξη της επίγνωσης του ατόμου πως έχει συναισθηματική ανάγκη τους άλλους» (Rubins, 1964, σ. 164). Το να νεκρώνει κανείς τον εαυτό του γνωρίζοντας ότι το κάνει, γνωρίζοντας ότι τον απομονώνει από κάθε ευκαιρία ανθρώπινης επαφής, είναι αυτό που επιχειρεί να σταματήσει η ψυχοθεραπεία, επιδιώκοντας την εύρεση της ισορροπίας ανάμεσα στο σχετίζεσθαι και στη μοναξιά.

Την ισορροπία αυτή πρέπει πρώτα να την έχει αναζητήσει ο ψυχοθεραπευτής στο έργο του. Δεν μιλώ για τη μοναξιά σου, μιλώ στη μοναξιά σου. Πώς μπορούμε να φτάσουμε στον πυρήνα της μοναξιάς ενός ανθρώπου και να μιλήσουμε σε αυτόν, χωρίς να εισβάλλουμε στη δημιουργική του μοναδικότητα και να την καταπατήσουμε; Πώς μπορούμε να αποφανθούμε με βεβαιότητα ότι ένας άλλος άνθρωπος, ο θεραπευόμενος, νιώθει μοναξιά, όταν η μοναξιά είναι μια βαθύτατα υποκειμενική εμπειρία;

Δείτε το σχετικό βιβλίο της αρθρογράφου, Ε.Γαλανάκη: Μοναξιά, στο εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο της Πύλης μας.
Η Ευαγγελία Γαλανάκη είναι Καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Είναι αναπτυξιακή και σχολική ψυχολόγος.

O ψυχίατρος-ψυχαναλυτής RobertHobson (1974), σε μια εξαιρετική και τόσο σύγχρονη μελέτη του για τη μοναξιά, έγραφε:
Η ψυχοθεραπεία είναι μια ισότιμη και ασύμμετρη λεκτική και μη λεκτική επικοινωνία. Σε αυτήν, η παθιασμένη καινούρια ματιά στον κόσμο και η κίνηση προς αυτόν συνοδεύει τη μετάβαση από μια στατική μοναξιά σε μια κατάσταση συν-κίνησης και τρυφερότητας. Αυτή τη μοιράζονται δύο ή περισσότερα πρόσωπα, που είναι, την ίδια στιγμή, μόνα και μαζί. (Η έμφαση είναι δική μας, σ. 74)

Είναι αυτό το δύσκολο έργο της ψυχοθεραπείας, να βρεθεί η βέλτιστη εγγύτητα και η βέλτιστη απόσταση ανάμεσα στο θεραπευτή και στο θεραπευόμενο. Αλλά και η ισορροπία ανάμεσα στο σχετίζεσθαι και στη μοναξιά στην ίδια τη ζωή του θεραπευόμενου. Για να επιτευχθεί αυτό, πρέπει ο θεραπευτής να είναι ο κατάλληλος άνθρωπος για το θεραπευόμενό του και να παραμένει μια διαρκής, ζωντανή παρουσία. «Δεν έχω τίποτε συγκεκριμένο να σου πω ακόμη, αλλά αν δεν σου πω κάτι, μπορεί ν’ αρχίσεις να νιώθεις ότι δεν είμαι εδώ», είχε πει ο Winnicott στον Guntrip κατά την ανάλυση του τελευταίου (Guntrip, 1975, σ. 749).

Το ζητούμενο της ψυχοθεραπείας φαίνεται να είναι η ανάπτυξη της ικανότητας για ανοχή του αποχωρισμού, του πόθου για το πρόσωπο που λείπει (Greene & Kaplan, 1978). Το να απαλλαγεί κανείς ολοκληρωτικά από το άγχος αποχωρισμού δεν είναι εφικτός στόχος. Το αντίθετο, είναι εκπλήρωση μιας παντοδύναμης επιθυμίας μανιακού τύπου. Το ζητούμενο είναι η αυξανόμενη ικανότητα να περιέχει κανείς αυτό το άγχος, τον ψυχικό πόνο και τη μοναξιά.

Το ζητούμενο είναι να νιώθει κανείς κυρίαρχος του εαυτού του, να απολαμβάνει την αυτονομία του και την ηδονή που προκύπτει από την ανακάλυψη του εαυτού, μαζί με το υποστηρικτικό αντικείμενο (που είναι o θεραπευτής), όπως μας δίδαξε ο D. W. Winnicott (1958/1965) με τη διατύπωση της ιδιοφυούς έννοιας ικανότητα να είναι κανείς μόνος με την παρουσία του άλλου. Αυτά ισχυρίζεται ο ψυχίατρος-ψυχαναλυτής Jean-Michel Quinodoz (1991/1993) στο βιβλίο του στο οποίο προσεγγίζει τη μοναξιά από την οπτική του άγχους αποχωρισμού. Το να ενώνει κανείς πάλι τα μέρη του εαυτού του και να «πετά με τα δικά του φτερά» έχει και τη σκοτεινή του πλευρά, που είναι η επίγνωση ότι όλα έχουν μια αρχή και ένα τέλος – τα αντικείμενα, οι σχέσεις, η ίδια η ζωή –, μια επίγνωση που είναι αξεδιάλυτα δεμένη με την ικανότητα για πένθος (περισσότερα για τη σχέση της μοναξιάς με την ψυχοθεραπεία βλ. Γαλανάκη, 2014β).

Διαβάστε ακόμη το 2ο μέρος του αφιερώματος στη μοναξιά κατά την Ψυχοθεραπευτική Σχέση: Η μοναξιά του θεραπευτή 

Βιβλιογραφία

1. Γαλανάκη, Ε. (2014α).Μοναξιά: Το παράδοξο της ανθρώπινης φύσης (Πρόλογος: Γ. Κουγιουμουτζάκης). Αθήνα: Gutenberg. 
2. Γαλανάκη, Ε. (2014β). Μοναξιά: Σκέψεις για τη σχέση της με την ψυχοπαθολογία και την ψυχοθεραπεία/Loneliness: Thoughts on its relationship with psychopathology and psychotherapy. Εγκέφαλος/Encephalos, 51, 14-23.
3. Greene, M., & Kaplan, B. L. (1978). Aspects of loneliness in the therapeutic situation. International Review of Psychoanalysis, 5, 321-330.
4. Guntrip, H. (1975). My experience of analysis with Fairbairn and Winnicott – (How complete a result does psycho-analytic therapy achieve?). International Review of Psychoanalysis, 2,145-156.
5. Hobson, R. F. (1974). Loneliness. Journal of Analytical Psychology, 19,71-89.
6. Quinodoz, J.-M. (1993). The taming of solitude: Separation anxiety in psychoanalysis. London and New York: Routledge. (Original work published 1991)
7. Rubins, J. L. (1964). On the psychopathology of loneliness. American Journal of Psychoanalysis, 24, 153-166.
8. Winnicott, D. W. (1965). The capacity to be alone. In D. W. Winnicott, The maturational processes and the facilitating environment (pp. 29-36). New York: International Universities Press. (Original article published 1958)