Η μοναξιά του θεραπευτή

Ακρόαση άρθρου......

Η μοναξιά στην ψυχοθεραπευτική σχέση (Μέρος 2ο - Η μοναξιά του θεραπευτή

Εκτός από τον θεραπευόμενο και ο θεραπευτής νιώθει μοναξιά, βιώνει δηλαδή την εμπειρία ότι είναι μόνος, απομονωμένος, αποκομμένος από τους άλλους (περισσότερα για τη μοναξιά βλ. Γαλανάκη, 2014α). Βρίσκεται ενώπιον του αιτήματος του θεραπευόμενου, πιθανώς και της οικογένειάς του.

Κάποιες φορές εργάζεται μόνος του, δεν ανήκει σε ένα πλαίσιο, η υποστήριξη ή η εποπτεία που δέχεται μπορεί να μην είναι αρκετή. Εξ ορισμού, ο ειδικός ψυχικής υγείας πρέπει να είναι εχέμυθος, να τηρεί το απόρρητο, περιχαρακώνοντας τη σχέση του με το θεραπευόμενο από τα «αδιάκριτα βλέμματα» και αυτό αναγκαστικά απομονώνει.

Αλλά και το πρόβλημα του θεραπευόμενου εντείνει τη μοναξιά του θεραπευτή. Ένας θεραπευόμενος αντιμετωπίζει το θεραπευτή σα να μην υπάρχει, ή σαν αντικείμενο για ικανοποίηση αναγκών, ή φθονεί τις ικανότητές του, ή ακυρώνει την πρόοδο της θεραπείας.

Ο ναρκισσιστικός ασθενής μπορεί να υποδαυλίσει την αίσθηση του θεραπευτή ότι απώλεσε την ικανότητά του για ενσυναίσθηση. Ο σχιζοειδής προκαλεί στο θεραπευτή το αίσθημα του κενού, της απώλειας του νοήματος και της ελπίδας, την αίσθηση ότι είναι ο μόνος που νοιάζεται για τον άλλον. Απέναντι στον οριακό ασθενή ο θεραπευτής νιώθει συχνά ότι έχασε την ταυτότητά του, ότι δεν είναι ο εαυτός του, ή ακόμη ότι βασανίζει το θεραπευόμενο με τη δομή και τα όρια του θεραπευτικού πλαισίου (Buechler, 1998).

Όλα αυτά βρίσκονται στη ρίζα της μοναξιάς του θεραπευτή. Και όταν είναι μαζί με το θεραπευόμενο και όταν αυτός αποχωρεί, ο θεραπευτής είναι μόνος του, αντιμέτωπος με την αντιμεταβίβασή του, που πρέπει να επεξεργαστεί.

Δεν είναι σπάνιο φαινόμενο να καταφεύγει ο θεραπευτής στην εκδραμάτιση. Για παράδειγμα, υιοθετώντας μια παρανοειδή στάση, να αντιμετωπίζει την παθολογία του θεραπευόμενου σαν έναν προσωπικό εχθρό, ή, υιοθετώντας την καταθλιπτική στάση, να νιώθει ανάξιος να βοηθήσει – ή και τα δύο. Επειδή ακριβώς η παθολογία του θεραπευόμενου είναι αυτή που παρεμποδίζει τη δημιουργία του συνδέσμου ανάμεσα σε αυτόν και στο θεραπευτή του και αυξάνει τη μοναξιά και των δύο, είναι πράγματι πολύ πιθανόν ο θεραπευτής όχι απλά να επιθυμεί να μειώσει, αλλά να νιώθει την ανάγκη να εξαφανίσει την παθολογία. Με μια τέτοια εξωπραγματική προσδοκία και ανυπομονησία, που κάποτε φτάνει τα όρια της περιφρόνησης του ασθενή και της διαταραχής του, ο θεραπευτής είναι βέβαιο ότι θα νιώσει μόνος, αβοήθητος και πιθανώς ανάξιος (Buechler, 1998).

Πολύ περισσότερο, έχει υποστηριχτεί (Garber, 1987), βιώνει μοναξιά ο θεραπευτής (αναλυτής) των παιδιών. Πιθανοί λόγοι είναι η αναγκαιότητα να «συμμαχήσει» με το παιδί απέναντι στην οικογένεια και να αντιμετωπίσει τις παρεμβάσεις της οικογένειας στο έργο του. η φύση της ίδιας της ανάλυσης παιδιών, που είναι ένα μάλλον απομονωμένο πεδίο, σε σύγκριση με την ανάλυση των ενηλίκων. και η προσπάθεια του θεραπευτή να προστατεύσει «το παιδί μέσα του», που είναι άλλωστε και ένας βασικός λόγος για τον οποίο κάποιοι θεραπευτές παιδιών έχουν επιλέξει αυτό το λειτούργημα.

Υπάρχει άλλο ένα παράδοξο. Κάνουμε λόγο για τη μοναξιά του θεραπευτή, όταν επανειλημμένως έχει τονιστεί ότι ο θεραπευτής δεν είναι μόνος του στο δωμάτιο, με το θεραπευόμενο. Μες στο δωμάτιο μπορεί να βρίσκεται πολύς κόσμος. Είναι η συμμορία κάτω από το ντιβάνι (Redl, 1974), δηλαδή η ομάδα των συνομηλίκων, πραγματική ή φαντασιωσική, που φέρνουν στη θεραπεία οι έφηβοι. Είναι η οικογένεια κάτω από το ντιβάνι (Antony, 1980), πάντα παρούσα στη θεραπεία των παιδιών. Ο Yalom (1980) αναρωτιόταν για τη θεραπεία των ενηλίκων: «Πόσοι άνθρωποι είναι μέσα στο δωμάτιο;» – και δεν μιλούσε μόνο για το θεραπευόμενο. Ίσως όμως γι’ αυτό ο θεραπευτής να νιώθει αβοήθητος απέναντι σε αυτόν τον αόρατο, άρα δύσκολο να καταπολεμηθεί, συρφετό, ανήμπορος κάποιες φορές να ανοίξει, μέσα σε όλον αυτό το συνωστισμό, δρόμο συνάντησης με τον αληθή εαυτό ενός άλλου ανθρώπου.

Οπωσδήποτε η μείωση της μοναξιάς του θεραπευόμενου μέσω της σχέσης με το θεραπευτή είναι ένας στόχος όλης της διαδικασίας και αυτό έχει τονιστεί εδώ και δεκαετίες (Ferreira, 1962). Εδώ όμως υπάρχει ένας κίνδυνος: μήπως η ψυχοθεραπεία είναι ένας τρόπος που έχει βρει ο ένας ή και οι δύο εταίροι της σχέσης για να αντιμετωπίζουν τη μοναξιά τους; Έχει διατυπωθεί η άποψη (Schwartz & Olds, 1997. βλ. και Παρασχάκης, 2010) ότι για ορισμένους ανθρώπους η εκδήλωση ψυχοπαθολογίας και η συνακόλουθη αναζήτηση ψυχοθεραπευτικής βοήθειας είναι μια φυγή στη νόσο, μακριά από τη μοναξιά.

Ίσως η ψυχοθεραπευτική σχέση να είναι η μόνη πηγή θαλπωρής στη ζωή ενός ανθρώπου. Αυτό μπορεί να εξηγήσει πολλά πράγματα: τη ραγδαία βελτίωσή του κατά την ψυχοθεραπεία, τη δυσκολία του να διαμορφώσει σχέσεις εκτός της ψυχοθεραπευτικής και την απροθυμία του να τερματίσει την ψυχοθεραπεία. Εδώ, η παγίδα για το θεραπευτή είναι να επιμηκύνει τη θεραπεία, με την αιτιολογία ότι ο ασθενής του δεν έχει άλλα κοινωνικά στηρίγματα – για να μην αναφερθούμε στην περίπτωση να είναι μια τέτοια μορφή εξαρτητικής σχέσης για το θεραπευτή ένας τρόπος αντιμετώπισης και της δικής του μοναξιάς (περισσότερα για τη σχέση μοναξιάς και ψυχοθεραπείας βλ. Γαλανάκη, 2014β).

Διαβάστε ακόμη το 1ο μέρος του αφιερώματος στην μοναξιά κατά την Ψυχοθεραπευτική Σχέση: Η μοναξιά του θεραπευόμενου 

Βιβλιογραφία

1. Antony, E. J. (1980). The family and the psychoanalytic process in children. The Psychoanalytic Study of the Child, 35, 3-34.
2. Buechler, S. (1998). The analyst’s experience of loneliness. Contemporary Psychoanalysis, 34, 91-113.
3. Γαλανάκη, Ε. (2014α).Μοναξιά: Το παράδοξο της ανθρώπινης φύσης (Πρόλογος: Γ. Κουγιουμουτζάκης). Αθήνα: Gutenberg.
4. Γαλανάκη, Ε. (2014β). Μοναξιά: Σκέψεις για τη σχέση της με την ψυχοπαθολογία και την ψυχοθεραπεία/Loneliness: Thoughts on its relationship with psychopathology and psychotherapy. Εγκέφαλος/Encephalos, 51, 14-23.
5. Ferreira, A. J. (1962). Loneliness and psychopathology. American Journal of Psychoanalysis, 22, 201-207.
6. Garber, B. (1987). The isolation and loneliness of the child analyst. Annual of Psychoanalysis, 15, 193-208.
7. Παρασχάκης, Α. (2010). Ψυχοκοινωνικές συνιστώσες της μοναξιάς. Εγκέφαλος, 47(1), 37-42.
8. Redl, F. (1974). Group psychological implications for individual therapy with adolescents: The “gang beneath the couch”. Psychosocial Process, 3, 5-20.
9. Schwartz, R. S., & Olds, J. (1997). Loneliness. Harvard Review of Psychiatry, 5, 94-98.
10. Yalom, I. D. (1980). Existential psychotherapy. New York: Basic Books.