Διαταραχή της αποθησαύρισης: Μαζεύοντας σωρεία άχρηστων αντικειμένων

Ακρόαση άρθρου......

Η Διαταραχή της Αποθησαύρισης αναφέρεται στην υπερβολική συγκέντρωση αντικειμένων, χωρίς όμως να υφίσταται μία ιδιαίτερη συναισθηματική ή πρακτική αξία.

Κύριο χαρακτηριστικό της διαταραχής θεωρείται η αδυναμία του ατόμου να προχωρήσει στην απόρριψη κάποιων εξ' αυτών των αντικειμένων, η οποία είναι διαρκής και χρόνια, δηλαδή δε σχετίζεται με την παροδικότητα του χρόνου.

Διαγνωστικά κριτήρια της διαταραχής αποθησαύρισης

Βάσει του διαγνωστικού και στατιστικού εγχειριδίου της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας, DSM-V-TR, κάποια από τα κλινικά συμπτώματα της διαταραχής αυτής είναι τα εξής:

• Εκδήλωση δυσφορίας ως προς τον αποχωρισμό των υπαρχόντων του εκάστοτε ατόμου, ανεξαρτήτως της αξίας τους
• Επίμονη ανάγκη αποθήκευσης αντικειμένων με την παράλληλη επίδειξη αρνητικών συναισθημάτων όσον αφορά την απόρριψή τους.
• Πρόκληση συμφόρησης και ρύπανσης λόγω του αυξημένου όγκου αντικειμένων.
• Δε δύναται να αποδοθεί σε κάποια άλλη σωματική κατάσταση, όπως για παράδειγμα σε κάποια καρδιαγγειακή νόσο ή εγκεφαλική βλάβη.
• Σημαντική φθορά στο κοινωνικό, επαγγελματικό πλαίσιο καθώς και σε άλλους τομείς της λειτουργικότητας.
• Δεν εξηγείται ούτε περιγράφεται ορθότερα εάν επικεντρωθούμε στα συμπτώματα κάποια άλλης ψυχικής διαταραχής, όπως είναι για παράδειγμα οι ιδεοληψίες στην Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή, ή οι παραληρητικές ιδέες που συναντώνται στη Σχιζοφρένεια ή σε κάποια άλλη Ψυχωτική Διαταραχή. 

Ποιούς επηρεάζει η διαταραχή αποθησαύρισης;

Η Διαταραχή της Αποθησαύρισης αναδεικνύει τα πρώτα σημάδια της κατά τη διάρκεια της παιδικής ή εφηβικής ηλικίας. Επιπλέον, διαπιστώνεται έκπτωση στην καθημερινή λειτουργικότητα του ασθενούς κατά τη δεύτερη δεκαετία της ζωής του. Εντούτοις, βάσει πληθώρα μελετών, κατά την τρίτη δεκαετία σημειώνεται σημαντική δυσφορία και κινείται ανοδικά με την πάροδο του χρόνου.

Παράλληλα, ο επιπολασμός της διαταραχής κυμαίνεται μεταξύ 2-6%, με συχνότερο δείκτη εμφάνισης στον ανδρικό πληθυσμό. Ωστόσο, είναι πιο σύνηθες, οι γυναίκες να αποζητούν και να λαμβάνουν κλινική βοήθεια. Τα συμπτώματα είναι τρεις φορές πιο διαδεδομένα σε ενήλικες ηλικίας 55-94 από ό,τι σε νεαρούς ενήλικες ηλικίας 34-44.

Σύμφωνα με επιστημονικές έρευνες, περίπου το 75% των ασθενών παρουσιάζουν συννοσηρότητα με αγχώδη διαταραχή ή με διαταραχή της διάθεσης. Ακριβέστερα, οι πιο κοινές που συναντώνται είναι η Κοινωνική Αγχώδης Διαταραχή, η Μείζων Καταθλιπτική Διαταραχή και η Γενικευμένη Αγχώδης Διαταραχή. Είναι καίριο να επισημανθεί ότι το 20% των πασχόντων διακατέχονται από συμπτώματα, τα οποία πληρούν τα κριτήρια της διάγνωσης της Ιδεοψυχαναγκαστικής Διαταραχής.

Πώς ξεκινά η διαταραχή αποθησαύρισης;

Η επιστημονική κοινότητα έχει διαπιστώσει πως η Διαταραχή Αποθησαύρισης συνδέεται άρρηκτα με κάποιους παράγοντες κινδύνου, οι οποίοι ευδοκιμούν την ανάπτυξή της.

Για να γίνω πιο σαφής, η μελετηθείσα διαταραχή σχετίζεται με το οικογενειακό ιστορικό, δηλαδή ένας ασθενής είναι πιθανό να έχει κάποιον από το στενό του οικογενειακό περιβάλλον που πάσχει από την Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή. Προσθετικά, η ηλικία παίζει καθοριστικό ρόλο, διότι κατά την όψιμη εφηβική ηλικία παρατηρείται αυξημένη τάση για συλλογή αντικειμένων. Ένας ακόμη παράγοντας κινδύνου είναι η τελειομανία, που αποτελεί κοινό χαρακτηριστικό των πασχόντων.

Για να γίνω πιο ακριβής, τα συγκεκριμένα άτομα έχουν την τάση να συσσωρεύουν αντικείμενα με έναν εμμονικό και καταναγκαστικό τρόπο, διότι δε δύνανται να αποφασίσουν, ποια αντικείμενα χρειάζονται και πραγματικά επιθυμούν να έχουν. Συνεπώς, για να μη βρεθούν στη διαδικασία της επιλογής και στη θέση που ίσως μετέπειτα μετανιώσουν τον αποχωρισμό κάποιων αντικειμένων, με το πέρασμα του χρόνου καταλήγουν να κρατούν τα πάντα και να μην απορρίπτουν τίποτα. Επίσης, η κοινωνική απομόνωση οδηγεί πολλές φορές τους ανθρώπους στη συλλογή υλικών αγαθών, ενώ συγχρόνως και η ίδια η Διαταραχή της Αποθησαύρισης ευνοεί την κοινωνική απόσυρση, καθώς κατά τούτον τον τρόπο οι ασθενείς μπορούν ανενόχλητοι να συνεχίσουν τη διαδικασία της συλλογής και συσσώρευσης αντικειμένων.

Τέλος, ένας παράγοντας κινδύνου, είναι τα στρεσογόνα γεγονότα της ζωής. Αναλυτικότερα, ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου ή η απώλεια αντικειμένων λόγω ενός καιρικού φαινομένου, όπως για παράδειγμα ο σεισμός, είναι δύσκολο να αντιμετωπιστούν και ενδυναμώνουν την εμφάνιση της συγκεκριμένης διαταραχής.

Προς επίρρωσιν των ανωτέρω, οι πάσχοντες νιώθουν έντονη δυσαρέσκεια όταν ενδέχεται να αποχωριστούν κάποια αντικείμενα, που έχουν συγκεντρώσει με πολλή προσήλωση και κόπο. Το μέρος, λοιπόν, όπου κατοικεί ο πάσχων είναι γεμάτο με αντικείμενα κι αυτό έχει ως απότοκο να παρεμποδίζονται οι βασικές δραστηριότητες του, όπως είναι η προσωπική του υγιεινή, το μαγείρεμα. Δεν είναι λίγες οι φορές που έχει προκληθεί πυρκαγιά λόγω της σωρείας άχρηστων πραγμάτων.

Είναι αποδεδειγμένο πως συχνά τίθεται σε κίνδυνο η δημόσια υγεία, διότι οι ασθενείς ζουν σε ρυπαρό περιβάλλον, το οποίο ενισχύει την εμφάνιση διαφόρων μικροβίων. Συνεπώς, είναι συνηθισμένες οι συγκρούσεις με γείτονες, ενώ συγχρόνως έχουν καταγραφεί και νομικές εξώσεις.

Γιατί ξεκινά;

Είναι αναγκαίο να εστιάσουμε στην αιτιολογία της διαταραχής προκειμένου να κατανοήσουμε πλήρως και σφαιρικά τη διαταραχή της αποθησαύρισης. Πρωταρχικά, η ψυχαναλυτική προσέγγιση εξηγεί πως η συγκεκριμένη διαταραχή αναδύεται λόγω της παλινδρόμησης στο πρωκτικό στάδιο, όπου ο πάσχων αναζητά την συνύπαρξης της ακαθαρσίας με την τάξη.

Επιπροσθέτως, σύμφωνα με τη βιολογική προσέγγιση, και δη των απεικονιστικών μελετών, έχει αποδειχθεί ότι όταν οι πάσχοντες σκέφτονται τη συλλογή ή την απόρριψη αντικειμένων υπάρχει διαφορετική λειτουργία σε περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με τον προγραμματισμό και την αυτορρύθμιση. Επίσης, βάσει μείζονος σημασίας ερευνών, έχει εξακριβωθεί το γεγονός πως εμπλέκονται διαφορετικά γονίδια όσον αφορά την Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή  χωρίς συμπτώματα αποθησαύρισης και την Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή με συμπτώματα αποθησαύρισης.

Παράλληλα, είναι καίριο να επισημανθεί, πως οι εγκεφαλικές λειτουργίες των ατόμων με Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή χωρίς συμπτώματα αποθησαύρισης παρουσιάζουν σημαντική διαφορά από αυτές των ατόμων που πάσχουν από τη Διαταραχή της Αποθησαύρισης. Ακριβέστερα, πρόσφατες επιστημονικές έρευνες επιβεβαίωσαν ότι υπάρχουν διαφορετικά γονίδια που παίζουν ρόλο σε αυτές τις δύο διαταραχές. 

Εν συνεχεία, οφείλουμε να εστιάσουμε την προσοχή μας και στη γνωσιακή-συμπεριφοριστική προσέγγιση, σύμφωνα με την οποία κορωνίδα της Διαταραχής της Αποθησαύρισης είναι οι δυσλειτουργικές πεποιθήσεις που έχει ο πάσχων για τα αντικείμενα. Σαφέστερα, η δυσλειτουργική προσκόλληση τόσο σε άτομα όσο και σε αντικείμενα αποτελεί τη βάση της διαταραχής. 

Θεραπεία της διαταραχής αποθησαύρισης

Η Διαταραχή της Αποθησαύρισης είναι μία περίπλοκη ψυχική διαταραχή, η οποία ωστόσο είναι θεραπεύσιμη.

Αναλυτικότερα, ένας γνωσιακός-συμπεριφοριστικός θεραπευτής συμβάλλει στο να βοηθήσει τον ασθενή να αναθεωρήσει τις βασικές του πεποιθήσεις «περί χρησιμότητας και αναγκαιότητας» των αντικειμένων. Αντιλαμβάνονται, λοιπόν, τους λόγους αποθησαύρισης και μαθαίνουν μεθόδους τήρησης των υγιεινών συνθηκών διαβίωσης, ενώ παράλληλα θέτουν και ρεαλιστικούς στόχους, όπως για παράδειγμα είναι η αποσυμφόρηση ενός συγκεκριμένου σημείου του σπιτιού.

Η κοινωνική στήριξη κρίνεται απαραίτητη προκειμένου ο ασθενής να μην αισθάνεται μόνος και να κατανοήσει ότι τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο ίδιος είναι κοινά και για κάποιον άλλον.

Το γεγονός αυτό συμβάλλει στη μείωση του έντονου άγχους που κυριεύει τους πάσχοντες, διότι αισθάνονται ότι εντέλει δεν είναι μόνοι. Καταληκτικά, η θεραπεία σχετίζεται και με την ψυχοφαρμακολογία που έχει ως απώτερο σκοπό την όσο πιο δυνατή επαναφορά της λειτουργικότητας του ατόμου.

Βιβλιογραφία

Σταθαρού, Α., Γαλάτου Χ., Μπερκ. Α. (2012). Αντιμετωπίζοντας ασθενή με σύνδρομο αποθησαύρισης ή σύνδρομο Διογένη (5ο Πανελλήνιο & 4ο Πανευρωπαϊκό Επιστημονικό & Επαγγελματικό Νοσηλευτικό Συνέδριο).

Χριστοπούλου, Α. (2020). Εισαγωγή στην Ψυχοπαθολογία του ενήλικα. Αθήνα: Εκδόσεις Τόπος.