Η Ζωή με τα Ψυχοφάρμακα

Στο σημερινό άρθρο θα αναφερθούμε στις συχνότερες ερωτήσεις σχετικά με τα ψυχοτρόπα φάρμακα.

Τα πάντα για τα ψυχοτρόπα φάρμακα 

• Τι είναι όλα αυτά τα φάρμακα;
• Πώς επιδρούν στον οργανισμό;
• Για πόσο χρονικό διάστημα θα πρέπει να τα λαμβάνω;
• Έχουν παρενέργειες;
• Μπορώ να εθιστώ σε αυτά;
• Μπορώ να τα σταματήσω μόνος μου μόλις αισθανθώ καλά;
• Μπορώ να τα δώσω σε κάποιον γνωστό μου που πάσχει από την ίδια ασθένεια;
• Χρειάζεται όποιος τα παίρνει να παρακολουθείται και από ψυχολόγο;
• Πότε ξεκινά η επίδρασή τους και για πόσο χρόνο διαρκεί;
• Φοβάμαι να πάρω φάρμακα. Τί να κάνω;
• Ξεχνάω να πάρω τα φάρμακά μου. Τι να κάνω;
• Ακόμη και με φάρμακα, δυσκολεύομαι να κοιμηθώ. Πώς μπορώ να βελτιώσω τον ύπνο μου;
• Πώς μπορεί να αλλάξει η δυσλειτουργική χρήση αυτών των φαρμάκων;

Αυτά και πολλά ακόμη ερωτήματα πρόκειται να απαντηθούν παρακάτω.

Στατιστικά κατανάλωσης ψυχοτρόπων φαρμάκων

Το 1960-1970 η εταιρεία «LA ROCHE» διεξήγαγε το Λίμπριουμ, το Βάλιουμ, το Μογκαντάν, το Ναλμάν. Το 1970 το 15% του αμερικανικού πληθυσμού έκανε χρήση Βάλιουμ. Το 1976-77, 54.000 άτομα αιτήθηκαν θεραπεία λόγω κατάχρησης βάλιουμ ενώ ταυτόχρονα προκλήθηκαν 900 θάνατοι από το συγκεκριμένο φάρμακο. Στις ΗΠΑ τα ψυχοφάρμακα φθάνουν το 31% των πωλήσεων στην αγορά φαρμάκων. Από το 1962 έως το 1973 αυξήθηκε η κατανάλωση ηρεμιστικών κατά 290%.

Στην Ελλάδα το 1976 καταναλώθηκαν 4.961.000 συσκευασίες ηρεμιστικών υπνωτικών φαρμάκων και το 1986, 9.471.000 συσκευασίες. Επίσης το 1986 υπήρχε κατανάλωση 1.355.000 συσκευασίες βαρβιτουρικά. Το 20% των συνταγών που γράφονται ετησίως στην Ελλάδα, αφορούν ψυχοφάρμακα με μεγαλύτερη συχνότητα αναγραφής από τους παθολόγους (48.2%).

Αυξημένη κατανάλωση αγχολυτικών

Ποιοι παράγοντες συντελούν στη συνεχόμενη αύξηση κατανάλωσης αγχολυτικών; (Πέραν των ατομικών και κοινωνικών προβλημάτων);

• Η πλειονότητα των γιατρών πληροφορείται τις ενέργειες, τις ανεπιθύμητες δράσεις και τις αντενδείξεις των φαρμάκων από τα διαφημιστικά φυλλάδια των εταιρειών και τους ασθενείς τους
• Ασκείται φοβερή πίεση των εταιρειών προς τους γιατρούς (με θεμιτά ή αθέμιτα μέσα) για μεγαλύτερη κατανάλωση
• Πολλοί ιατροί συνταγογραφούν φάρμακα κατ' εξακολούθηση και δε φροντίζουν τη σταδιακή διακοπή τους
• Δεν πληροφορούν τους ασθενείς επαρκώς για τα φάρμακα και τις βλαπτικές συνέπειες σε περιπτώσεις που δε χρησιμοποιηθούν σωστά
• Έλλειψη γενικής παιδείας του πληθυσμού και αποσιοποίηση δυσμενών συνεπειών από λάθος χρήση φαρμάκων
• Κακή ενημέρωση για τα φάρμακα (άλλοι είναι δογματικοί στην αποτροπή λήψης φαρμάκων και άλλοι στο άλλο άκρο της υπερκατανάλωσης φαρμάκων)

Κατασταλτικά φάρμακα

Τι είναι τα κατασταλτικά φάρμακα;

Κατασταλτική θεωρείται οποιαδήποτε ουσία καταστέλλει, αναστέλλει ή ελαττώνει κάποιες πλευρές της δραστηριότητας του κεντρικού νευρικού συστήματος (ΚΝΣ). Παραδείγματα κατασταλτικών φαρμάκων είναι τα βαρβιτουρικά, τα αγχολυτικά ή ηρεμιστικά και οι βενζοδιαζεπίνες. Τα σπασμολυτικά περιλαμβάνονται μερικές φορές στην ομάδα των κατασταλτικών λόγω της ανασταλτικής τους δράσης στην παθολογική νευρική δραστηριότητα.

Βαρβιτουρικά

Τι είναι τα βαρβιτουρικά;

Ουσία από την ομάδα των κατασταλτικών του κεντρικού νευρικού συστήματος. Χρησιμοποιούνται ως αντιεπιληπτικά, αναισθητικά, ηρεμιστικά, υπνωτικά και ως αγχολυτικά.

Υπάρχουν παρενέργειες;

Η οξεία και η χρόνια χρήση προκαλεί αποτελέσματα παρόμοια με εκείνα του οινοπνεύματος. Τα βαρβιτουρικά έχουν στενή αναλογία θεραπευτικής προς τοξική δοσολογία και η υπέρβαση δόσης μπορεί να αποβεί θανατηφόρος. Οι ασφαλέστερες, χάρη στην ευρύτερη θεραπευτική αναλογία τους, βενζοδιαζεπίνες έχουν αντικαταστήσει σε μεγάλο Βαθμό τα βαρβιτουρικά. Η ανοχή στα βαρβιτουρικά αναπτύσσεται γρήγορα με αποτέλεσμα τη βλαπτική χρήση ή εξάρτηση. Ο χρόνος έναρξης του ύπνου μειώνεται, αλλά ο ύπνος REM καταστέλλεται. Η στέρηση του φαρμάκου μπορεί να οδηγήσει σε απότομη επαναφορά του ύπνου REM και σε χειροτέρευση της δομής του ύπνου. Ασθενείς που χρησιμοποιούν αυτά τα φάρμακα για μεγάλα χρονικά διαστήματα μπορούν να αναπτύξουν ψυχολογική και σωματική εξάρτηση, έστω και αν δεν υπερβαίνουν ποτέ τη συνιστώμενη δόση.

Τα βαρβιτουρικά προκαλούν όλο το φάσμα των διαταραχών από χρήση ουσιών:

Μέθη από βαρβιτουρικά – διαταραχή της ικανότητας συγκέντρωσης, μνήμης και συντονισμού (συγκεχυμένη άρθρωση ομιλίας, ασταθής βάδιση), ευμετάβλητη ψυχική διάθεση, φλυαρία και απώλεια ελέγχου των σεξουαλικών και επιθετικών ορμών.

Στερητικό σύνδρομο – Οι αντιδράσεις στέρησης μπορούν να είναι έντονες και μπορούν να εμφανιστούν μετά από λίγες μόνο εβδομάδες μέτριας χρήσης ενός ηρεμιστικού/υπνωτικού ή αγχολυτικού φαρμάκου.

Μετά από συνεχή χρήση, η απότομη μείωση ή πλήρη διακοπή των βαρβιτουρικών οδηγεί σε:

• ναυτία
• αϋπνία
• εμετό
• τρέμουλο των χεριών ή της γλώσσας
• αδυναμία
• εφίδρωση
• ταχυπαλμία
• υπέρταση
• επιληπτικούς σπασμούς γενικευμένους (χρόνιοι χρήστες μετά από ξαφνική αποστέρηση)
• Παραλήρημα εμφανίζεται συνήθως μέσα σε μία εβδομάδα μετά τη διακοπή ή τη δραστική μείωση της δόσης.
• Άνοια – που ονομάζεται επίσης υπολειμματική ψυχωσική διαταραχή από βαρβιτουρικά, είναι η διαρκής διαταραχή πολλών ανώτερων φλοιϊκών λειτουργιών, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται η μνήμη, η σκέψη, ο προσανατολισμός, η κατανόηση, η ικανότητα υπολογισμού, η ικανότητα μάθησης, η ομιλία και η κρίση. 

Άλλα συχνά αποτελέσματα χρήσης τους είναι: 

• υπνηλία
• ξηροστομία
• ελαττωμένη γαστρεντερική κινητικότητα
• ενίοτε εκδηλώνεται παράδοξη αντίδραση διέγερσης ή μανίας

Βενζοδιαζεπίνες 

Τι είναι οι βενζοδιαζεπίνες;

(Χρησιμοποιούνται για άγχος, νευρικότητα, αυπνία)

Τα ψυχιατρικά φάρμακα συχνά έχουν κοινή χημική καταγωγή. Υπάγονται δηλαδή σε μία ομάδα με κοινές ιδιότητες, χαρακτηριστικά και παρενέργειες. Τα συχνότερα χρησιμοποιούμενα αγχολυτικά είναι οι βενζοδιαζεπίνες. Οι βενζοδιαζεπίνες διαφοροποιούνται ανάλογα τη κατασταλτική τους δράση, την ισχύ και τη φαρμακοκινητική τους. Έτσι, δρουν είτε ως αγχολυτικά/ηρεμιστικά (σε μικρές δόσεις, στη διάρκεια της μέρας, είτε ως υπνωτικά (σε μεγαλύτερη δόση το βράδυ, είτε ως μυοχαλαρωτικά, αντιεπιληπτικά και αντισπασμωδικά(ορισμένες βενζοδιαζεπίνες).

Πιστεύεται ότι τα θεραπευτικά αποτελέσματα των ουσιών αυτών οφείλονται σε ενίσχυση της δράσης του γ-αμινοβουτυρικού οξέος (GABA), ισχυρού ανασταλτικού νευροδιαβιβαστή. 

Στη συμπεριφορά έχει βρεθεί ότι καταστέλλουν τα αμυντικά και όχι τα επιθετικά στοιχεία. Κατά την έναρξη της θεραπείας παρατηρείται μερικές φορές σε ασθενείς η αύξηση της επιθετικότητας και της ευερεθιστότητας. Ίσως αυτό να οφείλεται στο γεγονός ότι οι βενζοδιαζεπίνες προκαλούν άρση των συμπεριφορικών αναστολών.

Οι βενζοδιαζεπίνες κυκλοφόρησαν ως ασφαλέστερα φάρμακα εναλλακτικά των βαρβιτουρικών. Δεν καταστέλλουν τον ύπνο REM στον ίδιο βαθμό όπως τα βαρβιτουρικά, παρουσιάζουν όμως σημαντικό βαθμό σωματικής και ψυχολογικής εξάρτησης και κακής χρήσης.

Οι βενζοδιαζεπίνες ακόμη και στις συνηθισμένες θεραπευτικές δόσεις, μπορούν να οδηγήσουν σε εξάρτηση.

Σωματικές παρενέργειες βενζοδιαζεπινών

Στο αίμα	Στους πνεύμονες	Στην καρδιά	Στο δέρμα
Αποκκιοκυτταραιμία	Βρογχόσπασμος	Ταχυπαλμία	Εξάνθημα
Αιμολυτική αναιμία		Αρρυθμία	Πορφύρα

Βαθιά προδρομική αμνησία (blackout) και παράνοια έχουν αναφερθεί μετά τη χρήση τριαζολάμης, καθώς και αντιδραστική αϋπνία και άγχος. Πολλοί κλινικοί έχουν αντιμετωπίσει ιδιαίτερα δύσκολα προβλήματα για να διακόψουν τη θεραπεία με αλπραζολάμη.

Mε βάση το χρόνο ημίσιας ζωής τους οι βενζοδιαζεπίνες διακρίνονται σε βραχείας (3-8 ώρες), μεσαίας (10-20 ώρες) και μακράς διάρκειας δράσης (1-3 ημέρες). 

• Διαζεπάμη (μακράς διαρκείας δράση) (Π.χ. Στεντόν)
• Χλωραζεπάμη (μακράς διαρκείας δράση) (Π.χ. Tranxene)
• Λοραζεπάμη (μεσαίας διάρκειας δράση) (Π.χ. Tavor)
• Τριαζολάμη (βραχείας διάρκειας δράση) (Π.χ. Halcion)
• Αλπραζολάμη (μεσαίας διάρκειας δράση) (Π.χ. Xanax)
• Οξαζεπάμη (βραχείας διάρκειας δράση) (Π.χ. Serax)
• Χλωρδιαζεποξίδη (μακράς διαρκείας δράση) (Π.χ. Librium) 

Στερητικό σύνδρομο

Οι βενζοδιαζεπίνες μακράς διάρκειας μπορεί να προκαλέσουν βαρύ συσσωρευτικό αποτέλεσμα και έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα, σε σχέση με τις ουσίες βραχείας διάρκειας, να προκαλέσουν υπνηλία κατά την ημέρα και διαταραχή της κινητικότητας. Ακόμη και όταν οι βενζοδιαζεπίνες λαμβάνονται σε θεραπευτικές δόσεις, η απότομη διακοπή τους προκαλεί στερητικό σύνδρομο σε ποσοστό άνω του 50% των ατόμων που έχουν υποβληθεί σε θεραπεία πάνω από 6 μήνες. Τα συμπτώματα είναι περισσότερο έντονα με τα σκευάσματα βραχύτερης δράσης και εμφανίζονται αμέσως μετά τη διακοπή της. Με τις βενζοδιαζεπίνες μακράς δράσης, τα συμπτώματα στέρησης εκδηλώνονται μία έως δύο εβδομάδες μετά τη διακοπή και ενώ διαρκούν περισσότερο είναι λιγότερο έντονα. Τα συμπτώματα στέρησης ενδέχεται να διαρκέσουν μερικές εβδομάδες ή και μήνες.

Όπως και με άλλα ηρεμιστικά, είναι αναγκαίο να εφαρμόζεται πρόγραμμα βραδείας αποτοξίνωσης, έτσι ώστε να αποφεύγονται σοβαρές επιπλοκές όπως, επιληπτικές κρίσεις στέρησης. Οι βενζοδιαζεπίνες πολλές φορές χρησιμοποιούνται, κακώς, σε συνδυασμό με οινόπνευμα ή στην εξάρτηση από οπιοειδή. Η θανατηφόρος υπέρβαση δόσης είναι σπάνια με οποιαδήποτε βενζοδιαζεπίνη, εκτός από περίπτωση συνδυασμού με οινόπνευμα ή άλλα κατασταλτικά του ΚΝΣ. 

Ο εθισμός στις βενζοδιαζεπίνες είναι από τους συνηθέστερους παγκοσμίως. Πολλοί άνθρωποι στη προσπάθεια ίασης από κάποια ψυχική πάθηση, καταλήγουν στην κατάχρηση ψυχοτρόπων ουσιών καταναλώνοντας μη φαρμακευτικά ενδεδειγμένες δόσεις. Στη διάρκεια της απεξάρτησης θα πρέπει οι ιατροί που παρακολουθούν τον εκάστοτε ασθενή, να δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στο στερητικό σύνδρομο, διότι χωρίς κατάλληλη φαρμακευτική βοήθεια μπορεί να αποβεί ακόμη και μοιραίο. Ιδανικά, η απεξάρτηση, θα πρέπει να γίνεται σε ένα οργανωμένο κλινικό περιβάλλον υπό την συνεχή επίβλεψη των αρμοδίων.

Αντικαταθλιπτικά

Τι είναι τα αντικαταθλιπτικά;

Το να λαμβάνει κανείς αντικαταθλιπτικά δεν είναι ταμπού (ή τουλάχιστον δε θα έπρεπε), είναι όμως σημαντικό να γνωρίζουμε ορισμένα πράγματα γι' αυτά. Πρόκειται για μια ομάδα ψυχοδραστικών φαρμάκων που χορηγούνται για την αντιμετώπιση καταθλιπτικών διαταραχών, διαταραχών πανικού, μετατραυματικού στρες, γενικευμένης αγχώδους διαταραχής κ.α. Τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα βοηθούν στην αποκατάσταση και έπειτα στη διατήρηση υγιεινών επιπέδων των χημικών ουσιών του εγκεφάλου. Υπάρχουν τρεις κύριες κατηγορίες: 

• Τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά (που είναι κυρίως αναστολείς πρόσληψης νοραδρεναλίνης και φαίνεται να είναι πολύ αποτελεσματικά)
• Οι αγωνιστές του υποδοχέα και αναστολείς της πρόσληψης σεροτονίνης
• και οι σπανιότερα χορηγούμενοι αναστολείς της μονοαμινοξειδάσης

Για πόσο καιρό θα πρέπει να λαμβάνω αντικαταθλιπτικά; 

Τα συμπτώματα που εμφανίζει ο ασθενής δεν εξαφανίζονται άμεσα μετά τη λήψη αντικαταθλιπτικών. Συνήθως, οι ασθενείς παρουσιάζουν βελτίωση μετά από μερικές εβδομάδες (2-4). Η ανακούφιση των συμπτωμάτων βέβαια διαφέρει από ασθενή σε ασθενή και ανάλογα τον τύπο των αντικαταθλιπτικών γι' αυτό και δεν υπάρχει ένα σαφές χρονικό διάστημα θεραπείας. Μετά την πλήρη ανάρρωση του ασθενούς, θα πρέπει να λαμβάνει για κάποιο χρονικό διάστημα ακόμη τα φάρμακα, να γίνει σταδιακά η διακοπή τους. Όλα αυτά εξυπακούεται να γίνονται υπό την καθοδήγηση του ιατρού σας. 

Μεγάλη προσοχή! Όταν κάποιος ξεκινήσει τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα ή αυξήσει τη δόση αυτών, είναι πιθανό να αυξηθεί ο κίνδυνος τάσης αυτοκτονίας. Σε περίπτωση επιδείνωσης της κατάθλιψης του ασθενούς, ακόμα και σκέψης να βλάψει τον εαυτό του, θα πρέπει άμεσα να επικοινωνήσει είτε ο ασθενής είτε οι οικείοι του με τον θεράποντα ιατρό.

Παρενέργειες αντικαταθλιπτικών

Όλα τα φάρμακα έχουν παρενέργειες, ακόμα και αυτά που αγοράζουμε χωρίς συνταγή. Ανάλογα το άτομο μπορεί να μη παρουσιαστούν καθόλου παρενέργειες, μπορεί να εμφανίσουν μετά από καιρό παρενέργειες, το συνηθέστερο σενάριο όμως είναι η εμφάνιση παρενεργειών από την έναρξη της θεραπείας έως και μερικές εβδομάδες μέχρι να προσαρμοστεί ο οργανισμός με τη νέα αυτή κατάσταση. Ανάλογα λοιπόν το είδος των αντικαταθλιπτικών και ανάλογα το κάθε άτομο μπορεί να υπάρξουν διαφορετικές παρενέργειες, εκ των οποίων οι συχνότερες είναι:

Παρενέργειες τρικυκλικών αντικαταθλιπτικών

(Χρησιμοποιούνται για κατάθλιψη, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, διαταραχή πανικού, γενικευμένη αγχώδη διαταραχή)

• ζάλη
• υπνηλία
• ξηροστομία
• θαμπή όραση
• προβλήματα ούρησης
• δυσκοιλιότητα
• σεξουαλικά προβλήματα
• αύξηση βάρους
• ταχυπαλμία ή αρρυθμία

Τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά έχουν συγκριτικά μικρή επιρρέπεια στην κατάχρηση, αλλά χρησιμοποιούνται ενίοτε κατά μη ιατρικό τρόπο για την άμεση ψυχοτρόπο δράση τους. Αναπτύσσεται ανοχή στα αντιχολινεργικά τους αποτελέσματα, είναι όμως αμφίβολο κατά πόσον προκαλείται σύνδρομο εξάρτησης ή στερητικό σύνδρομο. Τα τρικυκλικά φάρμακα μπορεί να καταστούν επικίνδυνα εάν υπερβείτε τη συνιστώμενη δόση.

Παρενέργειες εκλεκτικών αναστολέων επαναπρόσληψης σεροτονίνης

(Χρησιμοποιούνται για κατάθλιψη, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, διαταραχή πανικού, γενικευμένη αγχώδη διαταραχή)

• αδιαθεσία
• εμετός
• δυσπεψία ή κοιλιακός πόνος
• διάρροια ή δυσκοιλιότητα
• ιδρώτας
• αγωνία
• εξάνθημα
• πονοκέφαλος
• αυπνία ή υπνηλία
• τρέμουλο
• σεξουαλικά προβλήματα

Παρενέργειες επαναπρόσληψης σεροτονίνης και νοραδρεναλίνης

(Χρησιμοποιούνται για σοβαρή κατάθλιψη, γενικευμένη αγχώδη διαταραχή)

• αδιαθεσία
• εμετός
• ζάλη
• προβλήματα ύπνου και εφιάλτες
• υπερβολικό ιδρώτα
• δυσκοιλιότητα
• τρέμουλο
• αγωνία
• πονοκέφαλο
• σεξουαλικά προβλήματα

Παρενέργειες αναστολέων μονοαμινοξειδάσης 

• ζάλη
• υπνηλία ή αυπνία και γενικότερα προβλήματα ύπνου
• πονοκέφαλο
• αλλαγή αρτηριακής πίεσης
• πρήξιμο ποδιών και αστραγάλων
• αύξηση βάρους
• θαμπή όραση

Οι αναστολείς μονοαμινοξειδάσης χρησιμοποιούνται όλο και σπανιότερα. Είναι πιθανό αυτά τα φάρμακα να επηρεαστούν από τα φαγητά που καταναλώνετε. Μπορεί ο γιατρός που σας παρακολουθεί να σας δώσει ένα διαιτολόγιο με τα φαγητά που θα πρέπει να αποφεύγετε για όσο διάστημα λαμβάνετε τα συγκεκριμένα φάρμακα.

Σύνδρομο σεροτονίνης

Σπάνια, τα αντικαταθλιπτικά μπορεί να προκαλέσουν «σύνδρομο σεροτονίνης» το οποίο εμφανίζει τα ακόλουθα συμπτώματα:

• σύγχυση-ανησυχία-αγωνία
• ταχυπαλμία
• αλλαγή αρτηριακής πίεσης
• μυική δυσκαμψία ή τρέμουλο
• σπασμούς
• αδιαθεσία
• εμετό
• πυρετό
• ψευδαισθήσεις

Εάν σας συμβεί κάτι από τα παραπάνω, επικοινωνήστε με τον ιατρό που σας παρακολουθεί. Τυχόν αλλαγές στα φάρμακα που σας χορηγούνται, θα πρέπει να πραγματοποιεί μόνο ο ιατρός σας.

Γενικότερα, είναι καλό να σημειώνετε τυχόν συμπτώματα ή παρενέργειες που σας επιφέρει το φάρμακο που σας χορηγείται και μόλις επισκεφθείτε τον ιατρό σας να του τα αναφέρετε, καθώς σε κάθε ασθενή το κάθε φάρμακο λειτουργεί διαφορετικά.

Μπορώ να δώσω τα φάρμακά μου σε κάποιον γνωστό μου που έχει κατάθλιψη; 

Στο σημείο αυτό, είναι πολύ σημαντικό να πούμε ότι απαγορεύεται να μοιραζόμαστε τα φάρμακά μας με άλλους. Τα φάρμακά σας έχουν συνταγογραφηθεί αποκλειστικά για τα δικά σας συμπτώματα και σύμφωνα με το ιατρικό σας ιστορικό. Τα φάρμακα που δρουν ευεργετικά για εσάς, είναι πιθανό για κάποιον άλλο να είναι βλαβερά. Εάν κάποιος γνωστός σας παρουσιάζει παρόμοια συμπτώματα με τα δικά σας, το καλύτερο που μπορείτε να κάνετε γι' αυτόν είναι να τον παραπέμψετε να επισκεφθεί κάποιον ιατρό. 

Κάθε φάρμακο έχει πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Μερικά επιδρούν ταχύτερα απ’ ότι άλλα, μερικά παραμένουν στο αίμα για μεγαλύτερο διάστημα. Για μερικά απαιτούνται αρκετές δόσεις κάθε μέρα, άλλα χρειάζεται να τα παίρνουμε μόνο μία φορά την ημέρα. Η αποτελεσματικότητα των φαρμάκων διαφέρει σε κάθε άτομο. Όλοι είμαστε διαφορετικοί, το ίδιο συμβαίνει και με την αντίδρασή μας στα φάρμακα. Μερικές φορές ο γιατρός αλλάζει τις δόσεις και τα φάρμακα για να βρει την καλύτερη αντιστοιχία μεταξύ ατόμου και φαρμάκου.

Εάν αισθανθώ καλά μπορώ να διακόψω μόνος - η μου τα φάρμακα; 

Πάντα πρέπει να λαμβάνετε τα φάρμακά σας σύμφωνα με τις οδηγίες του ιατρού σας. Απαγορεύεται να αλλάζετε μόνοι σας τις δόσεις των φαρμάκων σας ή να τα σταματάτε. Όλα θα πρέπει να γίνονται σε συνεννόηση με τον θεράποντα ιατρό σας για την αποφυγή ανεπιθύμητων συνεπειών. Η διακοπή της θεραπείας θα πρέπει να γίνει σταδιακά όταν το κρίνει ο ιατρός σας. Η μέτρηση Hamilton είναι μια μέθοδος επίσης που μπορεί να κρίνει ο ιατρός σας εάν θα συνεχίσετε τη θεραπεία με τα αγχολυτικά.

Αγχολυτικά-κατευναστικά-υπνωτικά φάρμακα

Οποιαδήποτε ουσία της ομάδας κατασταλτικών του κεντρικού νευρικού συστήματος που έχουν την ικανότητα να ανακουφίζουν από το άγχος και να προκαλούν ηρεμία και ύπνο. Οι μεγάλες ομάδες κατευναστικών/υπνωτικών περιλαμβάνουν τις βενζοδιαζεπίνες και τα βαρβιτουρικά. Μερικοί ειδικοί χρησιμοποιούν τον όρο κατευναστικά/υπνωτικά μόνο για μια υποομάδα αυτών των φαρμάκων, που χρησιμοποιείται για να ηρεμεί άτομα που βρίσκονται σε μεγάλη αγωνία ή για την πρόκληση ύπνου και τα διακρίνουν από τα (ελάσσονα) ηρεμιστικά που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση του άγχους.

Η μακροχρόνια κατάχρηση κατευναστικών/υπνωτικών είναι πιθανό να οδηγήσει σε μείωση της μνήμης, της λεκτικής και μη λεκτικής μάθησης, της ταχύτητας και του συντονισμού. Τα φαινόμενα αυτά διαρκούν πολύ καιρό μετά την αποτοξίνωση και σε μερικά άτομα καταλήγουν σε μόνιμο αμνησιακό σύνδρομο.

Ηρεμιστικά

Τι είναι τα ηρεμιστικά;

Ο όρος ηρεμιστικό αναφέρεται σήμερα σε κάθε φάρμακο που χρησιμοποιείται για να αντιμετωπίζονται αγχώδεις διαταραχές. Ο όρος «ελάσσονα ηρεμιστικά» είναι συνώνυμος με την έννοια αυτή και χρησιμοποιείται σε αντιδιαστολή με τα λεγόμενα «μείζονα ηρεμιστικά» (νευροληπτικά) τα οποία χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση ψυχωσικών διαταραχών. Αλλά ο όρος «ελάσσον ηρεμιστικό» χρησιμοποιείται ενίοτε εσφαλμένα, με την έννοια της απουσίας σημαντικών βλαβερών αποτελεσμάτων. Λόγω του δυναμικού εξάρτησης των φαρμάκων αυτών, είναι καλύτερα να αποφεύγεται η χρήση αυτού του όρου. Ο όρος μπορεί να χρησιμοποιείται για να γίνεται διάκριση από τα κατευναστικά/υπνωτικά.

Τα ηρεμιστικά έχουν κατευναστική ή κατασταλτική επίδραση στις ψυχοκινητικές λειτουργίες, χωρίς να επηρεάζουν, εκτός από πολύ υψηλές δόσεις, τη συνείδηση και τη σκέψη. Χορηγούνται σε άτομα που αντιμετωπίζουν θέματα άγχους και αυπνίας. Το κύριο κλινικό τους προτέρημα είναι η μεγάλη αποτελεσματικότητά τους, η ταχεία έναρξη δράσης τους, η χαμηλή τοξικότητά τους. Είναι πολύτιμα στη βραχυπρόθεσμη θεραπεία. Σχεδόν όλα τα μειονεκτήματά τους είναι αποτέλεσμα μακροχρόνιας χρήσης τους.

Μακροχρόνια χρήση ηρεμιστικών

Οι χρήστες είναι πιθανό να παρουσιάσουν μικρές αμνησίες, ανικανότητα να εκτελέσουν πολύπλοκες εργασίες και αυξημένο χρόνο αντίδρασης. Σε μεγαλύτερες δόσεις προκαλούν υπνηλία. Σε πολύ μεγάλες δόσεις είναι πιθανό να οδηγήσουν σε κώμα και σε θάνατο.

Σε περιπτώσεις συγχορήγησης αντιψυχωσικών (νευροληπτικών), αντικαταθλιπτικών, αναλγητικών, αντιεπιληπτικών, αντιισταμηνικών ή χρήσης αλκοόλ είναι πιθανό να ενισχυθεί η κεντρική κατασταλτική δράση του φαρμάκου. Ο βαθμός καταστολής του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος από ένα ηρεμιστικό θα πρέπει να είναι ο μικρότερος δυνατός (χωρίς άλλες επιδράσεις στις πνευματικές και κινητικές λειτουργίες) και συνάμα θεραπευτικά αποτελεσματικός.

Μια αύξηση της δόσης υψηλότερη της απαιτούμενης για ύπνωση, μπορεί να οδηγήσει σε μια κατάσταση γενικής αναισθησίας. Με ακόμη μεγαλύτερες δόσεις, μπορεί ο ασθενής να οδηγηθεί σε καταστολή του αναπνευστικού που οδηγεί σε κώμα (αυτό μπορεί να συμβεί με το αλκοόλ ή τα βαρβιτουρικά). Με τις βενζοδιαζεπίνες και τα νεότερα υπνωτικά βέβαια χρειάζονται μεγαλύτερες δόσεις για να πραγματοποιηθεί καταστολή του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος.

Σε πολλά περιστατικά χορηγείται Στεντόν καθώς έχει ταχεία έναρξη της δράσης της και βραδεία αποβολή από τον οργανισμό κάτι που σημαίνει ότι τον προστατεύει από διακυμάνσεις συγκέντρωσης. Αντίθετα, το Ταβόρ και το Ζάναξ (που χρησιμοποιούνται μεν αρκετά) θεωρούνται από πολλούς ακατάλληλα αφού εξαλείφονται γρήγορα από τον οργανισμό με αποτέλεσμα τη δημιουργία συμπτωμάτων άγχους μεταξύ των διαδοχικών δόσεων που επιδεινώνουν την κατάσταση. Η έλλειψη ενημέρωσης για τον τρόπο δράσης και της ανοχής που αναπτύσσεται σύντομα στον οργανισμό, οδηγούν τους ασθενείς συχνά σε αύξηση των δόσεων με κίνδυνο τις επιπτώσεις της εξάρτησης και των παρενεργειών μετά τη διακοπή τους. 

Εφάπαξ δόσεις αυτών των φαρμάκων μπορούν να δοθούν ως προφύλαξη οξείας αντίδρασης σε προβλέψιμες ψυχοπιεστικές καταστάσεις όπως είναι οι αεροπορικές πτήσεις, τα οδοντιατρικά ραντεβού κ.α.

Αν και συνιστάται η λήψη ηρεμιστικών να μη ξεπερνά τις 4 εβδομάδες (με τη βαθμιαία μείωση της δόσης για περίπου ακόμη 2 εβδομάδες έως την οριστική διακοπή τους), η κάθε περίπτωση διαφέρει.

Ηρεμιστικά και ψυχοθεραπεία

Υπάρχουν επίσης περιστατικά με επίμονες διαταραχές άγχους που αποδεδειγμένα δεν ωφελούνται από ψυχοθεραπείες ή άλλες θεραπείες και κάνουν παρατεταμένη, χρόνια χρήση ηρεμιστικών με τακτική ψυχιατρική παρακολούθηση. Βέβαια όσον αφορά την μη ωφελιμότητα της ψυχοθεραπείας σε ασθενείς που λαμβάνουν ηρεμιστικά, είναι γεγονός ότι τα ίδια τα ηρεμιστικά έχουν ανασταλτική επίδραση στη μάθηση και μπορεί να ενοχοποιηθούν αυτά για την αναποτελεσματικότητα των ψυχοθεραπειών.

Ο κίνδυνος εθισμού αυξάνεται σε άτομα που λαμβάνουν υψηλές δόσεις σε σύντομα χρονικά διαστήματα και σε άτομα με εξαρτητική προσωπικότητα ή ιστορικό προηγούμενης ουσιοεξάρτησης ή άλλων εθισμών.

Στον αντίποδα αυτών, υπάρχουν και αρκετοί άνθρωποι που λαμβάνουν ακόμη και χρόνια ηρεμιστικά και παρόλα αυτά μπορούν να τα διακόψουν επιτυχώς, ακολουθώντας πάντα τις οδηγίες του ιατρού τους. Η σταδιακή διακοπή των ηρεμιστικών που διαφέρει ανάλογα το φάρμακο, τη δόση και τον εκάστοτε ασθενή, είναι συνήθως εφικτή. Ο ρυθμός μείωσης των δόσεων προσαρμόζεται διαφορετικά σε κάθε ασθενή, ανάλογα με τις ανάγκες του και το κατά πόσο του είναι ανεκτή η μείωση. Όταν η διακοπή γίνεται με πολύ αργό ρυθμό, δεν αναμένονται σημαντικές παρενέργειες. Με την απότομη διακοπή τους όμως εμφανίζεται συχνά το φαινόμενο παλίνδρομης αυπνίας. 

Μειωμένη ανταπόκριση μετά από επανειλημμένη έκθεση σε φάρμακο (ανοχή) είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα των ηρεμιστικών.

Συνέπειες από τη χρήση ηρεμιστικών

Με τη χρήση ηρεμιστικών, το άτομο συνήθως αισθάνεται:

• Χαλαρό σαν να έχει πιει ένα – δύο ποτά
• Ελαττώνεται η νοητική του λειτουργία
• Είναι πιθανό να εμφανίσει μικρή αμνησία
• Ανικανότητα εκτέλεσης πολύπλοκων εργασιών
• Αυξημένο χρόνο αντίδρασης στα ερεθίσματα

Επιπτώσεις μακροχρόνιας χρήσης ηρεμιστικών

•  Δυσκολία να σκεφτεί καθαρά
• Απώλεια ισορροπίας
• Προβλήματα μνήμης
• Ακράτεια
• Αλλαγή προσωπικότητας
• Αλλαγή στις αισθήσεις και τα συναισθήματα

Συμπτώματα στέρησης από μακτροχρόνια χρήση ηρεμιστικών

(μπορεί να εμφανιστούν ακόμη και μετά από συστηματική χρήση 4-6 εβδομάδων)

• Νευρικότητα
• Δυσφορία
• Ευαισθησία στο άγγιγμα και στο πόνο
• Γαστρεντερικές διαταραχές
• Ναυτία
• Αυπνία
• Ίλιγγο
• Ιδρώτα
• Ταχυκαρδία
• Πονοκέφαλο
• Άγχος
• Ένταση
• Μυικοί σπασμοί
• Αντιδράσεις πανικού
• Παραισθήσεις
• Φωτοφοβία
• Υπερακουσία
• Κατάθλιψη 

Για την αποφυγή βίωσης του στερητικού συνδρόμου, θα πρέπει να γίνει σταδιακή διακοπή των φαρμάκων.

Ύπνος με ηρεμιστικά

Ο ύπνος που προσφέρουν τα ηρεμιστικά διαφέρει από τον φυσικό ύπνο καθώς:

• επιταχύνουν ΜΕΝ την έναρξη του ύπνου
• μειώνουν τις νυκτερινές αφυπνίσεις
• αυξάνουν τη διάρκεια του ύπνου
• προσδίδουν αναζωογονητική αίσθηση

Αλλά συνάμα:

• μεταβάλλουν το κανονικό μοτίβο του ύπνου
• καταστέλλουν τον ύπνο REM – κάτι που αρχικά πιθανόν να φανεί χρήσιμο για την μείωση των εφιαλτών – αποτελεί όμως τον βασικότερο λόγο για την παλίνδρομη αυπνία μετά τη διακοπή τους
• αυξάνονται τα επεισόδια υπνικής άπνοιας γιατί καταστέλλεται σε ένα βαθμό η αναπνοή και για αυτό πρέπει να αποφεύγονται σε ασθενείς με σοβαρή χρόνια αποφρακτική νόσο.

Πώς μπορώ να βελτιώσω τον ύπνο μου; 

• Να έχετε μία συγκεκριμένη ώρα που θα πηγαίνετε στο κρεβάτι και θα σηκώνεστε το πρωί, ακόμη κι αν νυστάζετε
• Να διατηρείτε το υπνοδωμάτιο σας σκοτεινό, ήσυχο και να το σχετίσετε με τον ύπνο και όχι με το δωμάτιο που θα παρακολουθείτε τηλεόραση και που θα μένετε άυπνοι
• Να γυμνάζεστε πριν πάτε για ύπνο
• Πριν τον ύπνο, ακολουθήστε μια διαδικασία χαλάρωσης (κάνετε ένα ζεστό μπάνιο, πιείτε ένα ζεστό ρόφημα, κάντε διαλογισμό, ακούστε χαλαρή μουσική)
• Εάν δε μπορείτε να κοιμηθείτε μετά την προσπάθεια 15 – 20 λεπτών, πηγαίνετε σε ένα άλλο δωμάτιο και έπειτα επιστρέψτε και ξαναδοκιμάστε
• Αποφύγετε τη πόση καφέ ή τσαγιού 6 ώρες πριν πάτε για ύπνο
• Αποφύγετε τη κατανάλωση βαριών φαγητών λίγες ώρες πριν τον ύπνο
• Αποφύγετε τη χρήση αλκοόλ για να σας βοηθήσει να κοιμηθείτε

Είναι σημαντικό να επισημανθεί το γεγονός ότι το 1/3 των ασθενών με βαριά αγχώδη διαταραχή καταλήγουν στον αλκοολισμό. Κι αυτό συμβαίνει καθώς το αλκοόλ είναι το πιο διαδεδομένο μη φαρμακευτικό αγχολυτικό και με αφορμή τη χαλάρωση που επιφέρει σε μικρές αρχικά δόσεις ο ανθρώπινος οργανισμός εξοικειώνεται με αυτό και σιγά σιγά προκαλείται ανοχή και εξάρτηση.

Παρά τα μειονεκτήματα της μακροχρόνιας χρήσης φαρμάκων ή της κατάχρησης αυτών, τα ηρεμιστικά φάρμακα παραμένουν χρήσιμα για τη διαχείριση του άγχους και των διαταραχών του ύπνου.

Αντιψυχωσικά-νευροληπτικά-μείζονα ηρεμιστικά φάρμακα

Αντιψυχωσικά (τυπικά και άτυπα) Νευροληπτικά/Μείζονα ηρεμιστικά φάρμακα

[Χρησιμοποιούνται για ψύχωση, σχιζοφρένεια, μανία, ψυχωτική κατάθλιψη, σχιζοειδή διαταραχή, διπολική διαταραχή (μερικά)]

Χρειάζονται αρκετές εβδομάδες ώστε να επιδράσουν και αν κοπούν σε σύντομο χρονικό διάστημα είναι πολύ πιθανό τα συμπτώματα να επιστρέψουν. Χάρη στα αντιψυχωσικά, οι ασθενείς μπορούν να ανακουφιστούν από τα συμπτώματα που βιώνουν και τους κάνουν δυσλειτουργικούς, χαρίζοντάς τους μια φυσιολογική ζωή με λιγότερα ή και καθόλου συμπτώματα. Τα αντιψυχωσικά φέρνουν μια χημική ισορροπία στον εγκέφαλο, ρυθμίζοντας ιδιαίτερα τα επίπεδα της ντοπαμίνης.

Η επίδρασή τους υποστηρίζεται πως ξεκινά περίπου στη μία εβδομάδα. Σημαντικές βελτιώσεις παρουσιάζουν οι ασθενείς στις 4-6 εβδομάδες χρήσης των φαρμάκων. Και πάλι να σημειώσω εδώ, όπως σε όλα τα φάρμακα, έτσι κι εδώ, δίνουμε χρόνο στο φάρμακο να δράσει. Κάνουμε υπομονή, ακολουθούμε τις οδηγίες του ιατρού μας και δε διακόπτουμε ούτε αυξάνουμε τη δόση. Τα νευροληπτικά χαρακτηρίζονται για το μικρό δυναμικό κατάχρησης.

Για πόσο διάστημα θα πρέπει να τα λαμβάνω; 

Μετά το πρώτο επεισόδιο συνιστάται η λήψη του φαρμάκου για 1-2 χρόνια. Σε περιπτώσεις που το άτομο πάσχει από κάποια από τις άνωθεν ασθενείς για αρκετά χρόνια και έχει συχνά ξεσπάσματα, θα πρέπει να λαμβάνει το φάρμακο εφόρου ζωής.

Σταθεροποιητές ψυχικής διάθεσης 

(Χρησιμοποιούνται για τη μείωση σοβαρών αλλαγών της ψυχικής διάθεσης, πρόληψη επανεμφάνισης, μείωση της νευρικότητας και της επιθετικότητας, διπολική διαταραχή και κατάθλιψη)

Όλοι οι σταθεροποιητές απαιτούν συχνές αιματολογικές εξετάσεις ώστε να ελέγχει ο ιατρός την αλλαγή των τιμών. Δεν έχουν άμεση μείωση των συμπτωμάτων, γι' αυτό στην αρχή θα πρέπει να είστε υπομονετικοί και να ακολουθείτε τις οδηγίες του ιατρού σας. Ειδικά σε περιπτώσεις κατάθλιψης, μανίας και διπολικής διαταραχής οι γιατροί συστήνουν τη συνέχεια της θεραπευτικής αγωγής για ένα χρόνο από το ξέσπασμα του πρώτου επεισοδίου. Για ασθενείς με αρκετά επεισόδια μανίας ή κατάθλιψης η φαρμακευτική αγωγή συνήθως συνεχίζεται για αρκετά χρόνια ίσως και για ολόκληρη τη ζωή τους. Όπως και με όλα τα υπόλοιπα φάρμακα, μη σταματάτε τη λήψη τους απότομα. Μπορεί να εμφανίσετε ανεπιθύμητες παρενέργειες όπως στερητικό σύνδρομο, άγχος και άλλα προβλήματα.

Ενδεχόμενες παρενέργειες λιθίου

(συνήθως ελαττώνονται με το χρόνο):

• δίψα
• συχνή ούρηση μεγάλων ποσοτήτων
• τρέμουλο
• αδυναμία
• ναυτία – εμετός
• διάρροια
• κόπωση
• δυσκολία συγκέντρωσης
• ξηροδερμία 

Σε περίπτωση αφυδάτωσης ενδέχεται να γίνει τοξικό με επιπτώσεις στους νεφρούς.

Πρόωρες ενδείξεις τοξικότητας 

• ναυτία
• εμετός
• σημαντική υπνηλία
• σύγχυση
• επιδείνωση τρέμουλου
• απώλεια ισορροπίας
• διάρροια
• μπερδεμένη ομιλία

Εάν παρουσιάζετε αυτά τα συμπτώματα θα πρέπει να επικοινωνήσετε με τον ιατρό σας

Ενδεχόμενες παρενέργειες Carbamazepine

(αντισπασμωδικο φάρμακο) 

• εξανθήματα
• ξηροστομία (μαστίχες χωρίς ζάχαρη μπορεί να βοηθήσουν)
• ζάλη (να σηκώνεστε με αργό ρυθμό από το κρεβάτι)
• πονοκέφαλο
• αστάθεια κάτω άκρων
• θολή όραση (το διάβασμα μπορεί να βοηθήσει)
• υπνηλία

Ενδεχόμενες παρενέργειες Sodium Valproate

(αντισπασμωδικό και για οξεία μανία)

• ναυτία
• αύξηση βάρους
• τρέμουλο
• διαταραχές έμμηνου κύκλου

Υπάρχουν και φάρμακα που χορηγούνται αποκλειστικά για τη μείωση των παρενεργειών όπως είναι τα αντιχολινεργικά (για τις παρενέργειες των αντιψυχωσικών όπως η ακαμψία των μυών) και οι βήτα αναστολείς(για την ανησυχία, νευρικότητα, τρέμουλο). Σε κάθε περίπτωση, συζητήστε με τον ιατρό σας τι είναι καταλληλότερο για εσάς.

Άλλα αποτελεσματικά αγχολυτικά  

Βουσπιρόνη (Lebinol)

• Διαθέτει εκλεκτική αγχολυτική δράση
• Διαφέρει από τις βενζοδιαζεπίνες καθώς δρα σε υποδοχείς σεροτονίνης
• Μικρότερη συχνότητα ανεπιθύμητων παρενεργειών
• Δεν εμφανίζει υπνωτικές ή αντιεπιληπτικές δράσεις
• Αργή αγχολυτική δράση ( >1 εβδομάδα)
• Ελάχιστη τάση για κατάχρηση
• Δεν έχει κατασταλτική ή ευφορική δράση

Ζολπιδέμη

• Δεν σχετίζεται δομικά με τις βενζοδιαζεπίνες
• Υπνωτική δράση
• Ταχεία έναρξη δράσης
• Μικρό χρόνο ημιζωής
• Μικρός κίνδυνος ανοχής
• Ήπιες δράσεις στις φάσεις ύπνου

Ζαλεπλόνη

• Ταχεία απορρόφηση από το γαστρεντερικό
• Χρόνος ημιζωής 1 ώρα
• Ταχεία έναρξη
• Βραχεία διάρκεια δράσης όσον αφορά τον ύπνο
• Χαμηλό κίνδυνο ανοχής
• Λιγότερο συχνά αμνησία και ψυχοκινητικές διαταραχές

Για πόσο καιρό θα πρέπει να λαμβάνω φάρμακα; 

Τα φάρμακα μπορεί να χορηγούνται για βραχύχρονη χρήση ή ακόμη και για πολλά χρόνια ή και για μια ολόκληρη ζωή. Τα φάρμακα δε τα χρησιμοποιούμε μόνο για να γίνουμε καλά αλλά και για να παραμείνουμε καλά. Όλα αυτά θα τα κρίνει ο ιατρός σας.

Δε θα πρέπει να παρεκκλίνετε από τις δόσεις. Πολλές φορές συναντάμε ασθενείς που ξεχνάνε να πάρουν κάποια δόση και μετά παίρνουν διπλή δόση για να τη συμπληρώσουν. Αυτό όμως μπορεί να προκαλέσει δυσμενείς επιπτώσεις. Άλλοι λαμβάνουν μεγαλύτερες δόσεις προκειμένου να ανακουφιστούν από τα συμπτώματα και άλλοι λαμβάνουν μικρότερες δόσεις γιατί φοβούνται τα φάρμακα και τις ενδεχόμενες παρενέργειές τους. Μερικοί μειώνουν τη ποσότητα ή διακόπτουν μόνοι τους τα φάρμακα. Όλα αυτά απαγορεύονται. Ακούμε πάντα τον ιατρό μας και όποια απορία έχουμε την συζητάμε με τον ίδιο.

Τρικ για να μην ξεχνάτε τα φάρμακά σας 

• Τα παίρνω κάθε μέρα ίδια ώρα
• Σημειώνω σε ένα βιβλιαράκι μόλις τα πάρω
• Χρησιμοποιώ κουτάκι δόσεων (μπλίστερ)
• Τα συνδυάζω με μία δραστηριότητα ώστε να γίνει ρουτίνα Π.χ. Μετά το βούρτσισμα των δοντιών, μετά το φαγητό

Φοβάμαι να πάρω φάρμακα, τι να κάνω; 

Στον αντίποδα της κατάχρησης φαρμάκων βρίσκονται οι ασθενείς που αγχώνονται μόνο με την έννοια του φαρμάκου. Φοβούνται ότι ίσως τους βλάψει, τους κάνει χειρότερα, ότι θα πάθουν εξάρτηση ή άλλες παρενέργειες και έτσι αναβάλλουν συνεχώς ή και απορρίπτουν τελείως τη θεραπεία με φάρμακα. Εάν ακολουθήσετε τις οδηγίες του ιατρού σας και λαμβάνετε με τον ενδεδειγμένο τρόπο τα φάρμακά σας, πιθανότατα να μην εμφανίσετε παρενέργειες ή να είναι ελάχιστες. Μη στερείτε από τον εαυτό σας το δικαίωμα ίασης, το δικαίωμα της ψυχικής σας υγείας. Μην αφήνετε το φόβο να σας καταβάλλει.

Ο φόβος έχει τις ρίζες του στην άγνοια και την προκατάληψη που δυστυχώς συνεχίζουν να υπάρχουν όχι μόνο για τα φάρμακα αλλά και για τις ψυχικές παθήσεις και για τους νοσούντες. Ως πότε η ψυχική ασθένεια θα θεωρείται ντροπή και θα είναι κατακριτέα και οι ασθενείς (που δεν είναι λίγοι) θα είναι δακτυλοδικτούμενοι;

Και σε αυτή τη περίπτωση – όπως και στη περίπτωση ενδεχόμενης κατάχρησης- είναι απαραίτητο ο ψυχίατρος από το πρώτο κιόλας ραντεβού να εμπνεύσει εμπιστοσύνη στον ασθενή του, να είναι έμπρακτα δίπλα του. Να του μιλήσει για τη φαρμακευτική αγωγή που θα ακολουθήσει, καθώς και για τις ενδεχόμενες παρενέργειες που μπορεί να επιφέρει, να του δώσει την κάρτα με το κινητό του έτσι ώστε ο ασθενής να αισθανθεί την ασφάλεια πως ό,τι κι αν συμβεί, ο ιατρός του θα είναι δίπλα του. Ο ψυχίατρος οφείλει να καθησυχάσει τον ασθενή αναφορικά με την καλή και ομαλή έκβαση της θεραπείας του.

Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να τονίσουμε τη σημαντικότητα της συμβολής των ψυχολόγων στη θεραπευτική διαδικασία. Είναι αποτελεσματικότερος ο συνδυασμός φαρμάκων με ψυχοθεραπεία παρά μόνο ψυχοθεραπεία ή μόνο φάρμακα.

Αλλαγή δυσλειτουργικής χρήσης φαρμάκων

Πώς μπορεί να αλλάξει η δυσλειτουργική χρήση αυτών των φαρμάκων; 

Η κατάχρηση φαρμάκων χαρακτηρίζεται από συνεχιζόμενη χρήση παρά τη γνώση έκπτωσης σε κοινωνικό, επαγγελματικό σωματικό και ψυχολογικό επίπεδο. Η δυσλειτουργική χρήση φαρμάκων εκτός των συνεπειών, προκαλεί εξάρτηση, από τις πλέον συνηθέστερες μάλιστα. Δεν είναι σπάνιο φαινόμενο ο εθισμός σε αυτά τα φάρμακα αλλά δεν είναι θεμιτός, γι' αυτό και αποφάσισα να θίξω αυτό το θέμα και μάλιστα εκτενώς.

Η δυσλειτουργική χρήση δεν αφορά μόνο την κατάχρηση αλλά και την μείωση των δόσεων λόγω του φόβου για τα φάρμακα. Αυτή όμως η λάθος χρήση μόνο προβλήματα μπορεί να επιφέρει όπως στερητικό σύνδρομο και επιδείνωση των συμπτωμάτων. Συνηθέστερη είναι η κατάχρηση φαρμάκων. Θεμιτό δεν είναι κανένα από τα δύο. Ούτε η κατάχρηση ούτε η μείωση ή διακοπή της φαρμακευτικής αγωγής. 

Παρόλο που παλαιότερα οι γιατροί συνταγογραφούσαν εύκολα αυτά τα φάρμακα, πλέον δίνονται με φειδώ και με ειδική συνταγή με κόκκινη λωρίδα που σημαίνει «ναρκωτικές ουσίες». Ωστόσο, υπάρχουν και οι εξαιρέσεις ιατρών που συνταγογραφούν ανεξέλεγκτα τέτοιου είδους φάρμακα αλλά και άτομα που αγοράζουν αυτά τα φάρμακα παράνομα από το δρόμο σε πολύ μεγαλύτερη τιμή. Οι τοξικομανείς μάλιστα άλλων ουσιών, συχνά καταφεύγουν σε αυτά τα φάρμακα μέχρι να πάρουν τη δόση τους.

Πώς μπορεί όμως να αλλάξει η δυσλειτουργική χρήση;

Πρόληψη υποτροπής

Πρόληψη υποτροπής: ψυχίατροι, και ψυχοθεραπευτές/ψυχολόγοι/σύμβουλοι ψυχικής υγείας, θα πρέπει να βοηθήσουν τους ασθενείς να αποφύγουν ή να αντιμετωπίσουν το θέμα της κακής χρήσης φαρμάκων.

Οι ασθενείς θα διδάσκονται στρατηγικές αντιμετώπισης που μπορούν να χρησιμοποιούν, ώστε να αποφεύγουν καταστάσεις που θεωρούνται επικίνδυνες για πρόκληση υποτροπής και θα τους υποδεικνύονται πνευματικές ασκήσεις και άλλες τεχνικές, πώς να περιορίζουν στο ελάχιστο τη χρήση της ουσίας μετά από ένα ολίσθημα. Όλα αυτά καλό είναι να τα διδαχθούν και οι οικείοι του ασθενούς. Όσα περισσότερα γνωρίζουν οι οικείοι του ασθενούς για την κατάστασή του, τόσο περισσότερο θα μπορέσουν να βοηθήσουν τον ίδιο και τον εαυτό τους.

Έλεγχος ψυχοδραστικών φαρμάκων

Έλεγχος φαρμάκων: θα πρέπει να θεσπιστούν νόμοι και υπηρεσίες όσον αφορά τη παραγωγή, διανομή, πώληση και τη χρήση ψυχοδραστικών φαρμάκων. Να είναι ακόμη πιο αυστηρές και ελεγχόμενες οι κόκκινες συνταγές που συνταγογραφούνται. Να γίνει επίσης έλεγχος στο μάρκετινγκ των φαρμακοβιομηχανιών που μέσω διαφημίσεων προβάλλουν τα φάρμακα σαν καραμέλες

Ενημέρωση για τα ψυχοδραστικά φάρμακα

Ενημέρωση: ενημέρωση των πολιτών για αυτά τα φάρμακα και τις συνέπειες κατάχρησης, μείωσής ή απότομης διακοπής τους. Το ταμπού αυτών των φαρμάκων θα πρέπει να εξαλειφτεί. Γενικότερα, θα πρέπει να ενημερωθεί όλος ο κόσμος για τη ψυχική υγεία και την προάσπισή της και την αποδοχή των ψυχικά νοσούντων. Μας αφορά άμεσα. Μπορεί να είναι οι γονείς μας, οι συγγενείς μας, οι φίλοι μας, εμείς οι ίδιοι. Εάν ο κόσμος γνωρίσει για τις ψυχικές ασθένειες, είτε μέσω διαφημίσεων στα ΜΜΕ, είτε μέσω δωρεάν σεμιναρίων, είτε μέσα από ταινίες, είτε μέσω εκπαιδεύσεων στα σχολεία και τις σχολές, θα βοηθήσει στη θεραπεία των ασθενών και στη πρόληψη υποτροπής τους

Ψυχοθεραπεία

Ψυχοθεραπεία: όπως ανέφερα και παραπάνω, ψυχοθεραπεία είναι ευεργετικό να κάνει και ο ασθενής και οι οικείοι του έτσι ώστε να βοηθηθεί ο ασθενής περισσότερο. Τα φάρμακα αυτά, δεν κάνουν από μόνα τους δουλειά (απεναντίας, ενδέχεται να εντείνουν το αρχικό πρόβλημα δημιουργώντας ακόμη περισσότερα προβλήματα εάν δε ληφθούν σωστά). Δεν μπορεί ένα χάπι να σου θεραπεύσει για παράδειγμα την κατάθλιψη ή να σε κάνει ευτυχισμένο χωρίς να έχεις δουλέψει εσύ με τον εαυτό σου, χωρίς να έχεις βρει τη ρίζα του προβλήματος.

Οπότε, θα πρέπει να λαμβάνεται (το φάρμακο) ταυτόχρονα με ένα θεραπευτικό πλαίσιο. Να παρακολουθεί ο ασθενής τον ψυχίατρό του, να λαμβάνει με τον ενδεδειγμένο τρόπο τη φαρμακευτική του αγωγή αλλά να κάνει ταυτόχρονα και ψυχοθεραπεία. Ταυτόχρονα να παρακολουθούν επαγγελματία ψυχικής υγείας και οι οικείοι του έτσι ώστε να γνωρίσουν τα πάντα γύρω από την ασθένεια που έχει ο άνθρωπός τους, το πώς αισθάνεται, τους τρόπους με τους οποίους μπορούν να τον βοηθήσουν, αλλά ταυτόχρονα να ανακουφιστούν και οι ίδιοι από τα δυσμενή συναισθήματα, σκέψεις ή βιώματα που τους δημιουργούνται.

Αξιολόγηση των θεραπευτών για συνταγογραφήσεις

Αξιολόγηση των θεραπευτών/ιατρών: θα πρέπει οι ιατροί γενικότερα (παθολόγοι, ψυχολόγοι, ψυχίατροι) να περνάνε από αξιολογήσεις και τακτικούς ελέγχους τόσο οι ίδιοι όσο και οι συνταγογραφήσεις φαρμάκων που πραγματοποιούν.

Ποινή για παράνομη χορήγηση φαρμάκων

Χρηματική ποινή ή/και ποινή φυλάκισης: όποιος γιατρός χορηγεί φάρμακα σε ασθενή παράνομα, δηλαδή χωρίς αξιολόγηση, χωρίς διάγνωση από ψυχίατρο, συνεχόμενα κλπ, θα πληρώνει πρόστιμο. 

Το άρθρο δεν συνιστά προτροπή για λήψη ή διακοπή φαρμακευτικής αγωγής. Αρμόδιος για κάτι τέτοιο είναι αποκλειστικά ο ιατρός/ψυχίατρος που γνωρίζει το ιστορικό και την πορεία μιας διαταραχής/ασθένειας.

Παραπομπή σε οποιοδήποτε φάρμακο ή ουσία δεν υποδηλώνει σύσταση για αυτό. Αρμόδιος για κάτι τέτοιο είναι μόνο ο θεράπων ιατρός σας.

Βιβλιογραφία 

• Ban T. (2001). Pharmacotherapy of mental illness. A historical analysis. Prog Neuro-Psychopharmacol Biol Psychiatr, 25:709–27.
• Charney D, Mihic S, Harris R. (2001). Hypnotics and sedatives. In Hardman JG, Limbird LE (eds). Goodman & Gilman’s The Pharmacological Basis of Therapeutics. 10th ed. New York: MacGraw- Hill. P 399–427.
• Mura P., Saussereau E., Brunet E. et al (2012). Annales pharmaceutiques francaises. Volume 70, issue 3, May, p. 120-132.
• Roberts I. (2000). Barbiturates for acute traumatic brain injury. Cochrane Database Syst Rev, 2:CD000033.
• Shorvon S. (2000). Handbook of epilepsy treatment. Oxford: Blackwell Science.
• World Health Organization (1994). Lexicon of alcohol and drug terms.