Η κριτική στην έννοια της ψυχικής ασθένειας

Ακρόαση άρθρου......

Η έννοια της ψυχικής ασθένειας έχει δεχθεί αρκετό ενδιαφέρον τα τελευταία χρόνια. Παρά την συχνή χρήση του όρου υπάρχουν πολλοί που διαφωνούν με την ύπαρξη αυτού, επεξηγώντας τους διάφορους λόγους για τους οποίους μία τέτοια έννοια είναι γεμάτη ψεγάδια. Οι κριτικές της έννοιας της ψυχικής ασθένειας προέρχονται από διαφορετικούς πληθυσμούς: από τους επαγγελματίες της ψυχικής υγείας, από το ευρύ κοινό και από τους ίδιους τους χρήστες υπηρεσιών.

Η κεντρική κριτική της έννοιας προέρχεται από την επιστημονική κοινότητα. Οι διαφορετικοί κλάδοι παραθέτουν πληθώρα επιχειρημάτων κατά της χρήσης του όρου ψυχική ασθένεια:

Η κριτική της έννοιας της ψυχικής ασθένειας από τους ψυχολόγους

Ψυχολόγοι αντιμετωπίζουν την έννοια ως υπερβολικά αυστηρή και αποστειρωμένη, όταν στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν ξεκάθαρα cut- off σημεία μεταξύ του τι μπορεί να θεωρηθεί φυσιολογικό ή μη φυσιολογικό- η δυσφορία από μόνη της είναι μία κατάσταση φυσιολογική που βιώνεται από τον καθένα.

Η κριτική του όρου ψυχική ασθένεια από τους ψυχιάτρους

Παρόμοια, οι ψυχίατροι εστιάζουν στις πολλές ελλείψεις των διαγνωστικών εργαλείων στο να συλλάβουν την ουσία της ψυχικής πάθησης- τα τωρινά συστήματα τονίζουν υπερβολικά τους βιολογικούς παράγοντες και εξαιτίας της έλλειψης εγκυρότητας μπορούν να μετατραπούν σε επικίνδυνα εργαλεία.

Η κριτική της ψυχικής ασθένειας από τους κοινωνιολόγους

Οι κοινωνιολόγοι πηγαίνουν το επιχείρημα ένα βήμα παραπέρα: για αυτούς η ψυχική ασθένεια ως έννοια βασίζεται κατά πολύ στον τόπο και τον χρόνο- την κουλτούρα, τους κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες, το θρησκευτικό υπόβαθρο, ακόμα και το φύλο ή την φυλετική καταγωγή. Υπό αυτό το πρίσμα, η ψυχική ασθένεια στην ουσία δεν υφίσταται παρά είναι ένας όρος πλήρως κοινωνικά κατασκευασμένος.

Η κριτική από το ευρύ περιβάλλον

Μία κάπως διαφορετική κριτική του όρου προέρχεται από το ευρύ κοινό. Εκεί συναντούμε μία έμμεση κριτική του όρου, καθώς αυτός αντιμετωπίζεται από διαφορετική οπτική γωνία. Έρευνες έχουν δείξει πως το ευρύ κοινό είναι διστακτικό με την χρήση του όρου "ασθένεια" όταν γίνεται αναφορά σε κάποιες παθήσεις (π.χ. άγχος, ή ουσιοεξάρτηση), καθώς αυτός προσδίδει μία στιγματισμένη ταμπέλα, και επειδή οι παθήσεις δεν αντιμετωπίζονται ως ‘ασθένειες’ παρά ως προβληματικές καταστάσεις. Παρόμοια, πολλοί διαβλέπουν τα αίτια των ψυχικών παθήσεων να προέρχονται από το περιβάλλον (παρά από την γενετική προδιάθεση).

Συνολικά, το ευρύ κοινό είναι λιγότερο αυστηρό στην χρήση του όρου με ακρίβεια όμως διστάζει στο να ονοματίσει κάποιον ως ψυχικά ασθενή, ίσως προτιμότερο να είναι ο όρος "άτομο που βιώνει δυσφορία".

Η κριτική από το ίδιο το άτομο

Η πιο έντονη βέβαια κριτική του όρου προέρχεται από τα ίδια τα άτομα που επηρεάζει. Άτομα που έχουν διαγνωστεί εξηγούν πως η ορολογία που χρησιμοποιείται για να τους περιγράψει παίζει μεγάλο ρόλο σε αυτούς: ο τρόπος με τον οποίο θα γίνει η ονοματοδότηση θα επηρεάσει το πως τους αντιλαμβάνονται οι άλλοι, και θα καθορίσει τις σχέσεις τους με κάθε επαγγελματία ψυχικής υγείας.

Η υπάρχουσα ορολογία εστιάζει υπερβολικά στους υποβόσκοντες βιολογικούς παράγοντες, και παραμελεί την προσωπικότητα και ατομικότητα του χρήστη υπηρεσιών, ο οποίος αντιμετωπίζεται περισσότερο ως ένα σύνολο συμπτωμάτων, και ως ‘ασθενής’- ένα άτομο δηλαδή που είναι και πιθανών να παραμείνει ‘άρρωστο’.

Για αυτούς τους λόγους η ορολογία θεωρείται απρόσωπη και έχει χαρακτηριστεί μη ανθρωπιστικά προσανατολισμένη, γεγονός που στερεί από τους χρήστες υπηρεσιών θεραπεία με σεβασμό και αντικατοπτρίζει ανεπάρκεια στο να καλύψει τις πραγματικές ανάγκες του πληθυσμού.

Κοινά σημεία στις κριτικές

Αξίζει να σημειωθεί πως οι κριτικές μεταξύ τους έχουν αρκετά κοινά στοιχεία. Υπάρχει συμφωνία για το ότι η γραμμή μεταξύ ‘φυσιολογικού’ και ‘μη φυσιολογικού’ είναι πολύ λεπτή ενώ η χρήση της τωρινής ορολογίας υποδηλώνει ξεκάθαρα όρια, τα οποία στην πραγματικότητα δεν υφίστανται. Επιπλέον η ορολογία εστιάζει στους βιολογικούς παράγοντες, και δεν συλλαμβάνει κατάλληλα τους κοινωνικοπολιτισμικούς παράγοντες ή τους διαπροσωπικούς, οι οποίοι παίζουν ρόλο. Συνολικά ο όρος ‘ψυχική ασθένεια’ δεν αντικατοπτρίζει όλες τις πτυχές αυτής, και την πραγματικότητα του να πάσχει κανείς, και έτσι έμμεσα εμποδίζει το άτομο από το να δεχθεί την κατάλληλη θεραπεία και να μπορέσουν να καλυφθούν οι ανάγκες του.

Διαφορές ανάμεσα στις κριτικές

Βέβαια οι κριτικές έχουν και διαφορές μεταξύ τους: ο κάθε πληθυσμός αντιμετωπίζει το θέμα από διαφορετική οπτική. Οι επαγγελματίες το βλέπουν πιο πρακτικά, καθώς εστιάζουν στο πως η έννοια επηρεάζει το αποτέλεσμα (για παράδειγμα τα διαγνωστικά συστήματα). Το ευρύ κοινό λαμβάνει μια πιο συναισθηματική οπτική, όπου κάτι μπορεί να θεωρηθεί ως ‘καλό’ ή ως ‘κακό’ (π.χ. κάποιες νόσοι μοιάζουν πιο απειλητικές από άλλες). Τέλος, οι χρήστες υπηρεσιών παίρνουν μια πιο ηθικά προσανατολισμένη γραμμή σκέψης, καθώς σκέπτονται το ‘τι θα μπορούσε/ έπρεπε να γίνει’.

Οι κριτικές κατά του όρου της ψυχικής ασθένειας εγείρουν έγκυρους προβληματισμούς, που προσφέρουν σε κάθε πληθυσμό τροφή για σκέψη, και που, γεννούν την ελπίδα πως στο μέλλον τόσο η ορολογία όσο και η πρακτική γύρω από την ψυχική υγεία θα μπορέσει να εξελιχθεί, και να βοηθήσει περισσότερο.

Βιβλιογραφία

1. Bresnahan, M., Link, B., G., Pescosolido, B., A., Phelan, J., C., Stueve, A., (1999). Public conceptions of mental illness: Labels, causes, dangerousness, and social distance. American Journal of Public Health, 89, (9), 1328-1333

2. Behr, G., Beuster C., Bracken, P., Browne, I., Evans, C., Fernando, S., Huws, R., Johnson, B., Martindale, B., Middleton, H., Moncrieff, J., Kingsnorth, N., Rodger, J., Summerfield, D., Thomas, P., Timimi, S., Wallace, J., (2014). Craddock and Mynors- Wallis’s assault on thinking. British Journal of Psychiatry, 205, 497-501

3. Bentall, R., P., Kinderman, P., Moncrieff, J., Read, J., (2013). Drop the language of disorder. Evidence Based Mental Health, 16, 2-3

4. Bradby, H., (2009). Medical Sociology: An Introduction. SAGE Publications, London.

5. Bresnahan, M., Link, B., G., Pescosolido, B., A., Phelan, J., C., Stueve, A., (1999). Public conceptions of mental illness: Labels, causes, dangerousness, and social distance. American Journal of Public Health, 89, (9), 1328-1333

6. McLaughlin, H., (2009). What’s in a name: ‘client’, ‘patient’, ‘customer’, ‘consumer’, ‘expert by experience’, ‘service user’- what’s next? British Journal of Social Work, 39, 1101-1117

7. Morris, R., J., (1974). Perspectives in Abnormal Behavior. Pergamon Press, US

8. Pilgrim, D., Rogers, A., (1993). Sociology of Mental Health and Illness. Open University Press, US.

9. Scull, A., (2015). The sociological study of mental illness: a historical perspective. Mad in America