Η Πραγματικότητα του Ρίσκου: Ανακαλύπτοντας τη Μαγεία του Risky Play

Ακρόαση άρθρου......

Το παιχνίδι αποτελεί αναμφισβήτητα θεμελιώδη παράγοντα για την ανάπτυξη της προσωπικότητας των παιδιών, καθώς μέσω αυτού αποκτούν σημαντικά οφέλη που σχετίζονται με την κοινωνική, σωματική, πνευματική και γνωστική τους ευημερία.

Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το γεγονός ότι τόσο το ομαδικό όσο και το ατομικό παιχνίδι συμβάλλουν καθοριστικά στην εκδήλωση και καλλιέργεια της συναισθηματικής νοημοσύνης. Μέσα από το παιχνίδι, τα παιδιά μαθαίνουν να αναγνωρίζουν, να κατανοούν και να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους, ενώ παράλληλα αναπτύσσουν δεξιότητες όπως η ενσυναίσθηση, η συνεργασία και η επικοινωνία.

Τι συμβαίνει στην περίπτωση του ριψοκίνδυνου παιχνιδιού ή αλλιώς «risky play»;

Το ριψοκίνδυνο παιχνίδι, γνωστό και ως «risky play», όπως υποδηλώνει και η ονομασία του, είναι μια μορφή παιχνιδιού κατά την οποία τα παιδιά εμπλέκονται σε δραστηριότητες που ενέχουν κάποιον βαθμό κινδύνου, αυξάνοντας έτσι την πιθανότητα τραυματισμού σε αντίθεση με το ήρεμο και στατικό παιχνίδι.

Τέτοιες δραστηριότητες μπορεί να περιλαμβάνουν το τρέξιμο, το σκαρφάλωμα, την ποδηλασία, την πάλη, και άλλες ενέργειες που γεννούν φόβο και αυξάνουν τα επίπεδα άγχους. Μέσα από αυτές τις εμπειρίες, τα παιδιά ανακαλύπτουν έναν κόσμο συναρπαστικό, αλλά ταυτόχρονα γεμάτο αβεβαιότητα. Παράλληλα, αυτές οι προκλήσεις τους επιτρέπουν να αντιμετωπίσουν και να διαχειριστούν τον φόβο τους, ενισχύοντας την αυτοπεποίθηση, την αυτονομία και την ψυχική τους ανθεκτικότητα.

Ποια είναι τα οφέλη του «risky play»;

Η Μαριάννα Μπρουσσόνι, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Βρετανικής Κολομβίας και μια από τις κορυφαίες ερευνήτριες στον τομέα του παιδικού παιχνιδιού, αναφέρει στο ντοκιμαντέρ «The Nature of Things» ότι το ριψοκίνδυνο παιχνίδι αποτελεί «ένα είδος ψυχαγωγίας γεμάτο αδρεναλίνη και ενθουσιασμό, κατά το οποίο τα παιδιά αναλαμβάνουν τολμηρές πρωτοβουλίες, χωρίς να γνωρίζουν εκ των προτέρων την έκβαση».

Σε μία πιο αναλυτική προσέγγιση, τα οφέλη περιλαμβάνουν την ανάπτυξη ενός ευρέος φάσματος δεξιοτήτων, όπως:

Συναισθηματική ρύθμιση

Έρευνες καταδεικνύουν ότι αυτός ο τύπος παιχνιδιού μπορεί να συμβάλλει στη μείωση παραγόντων που συνδέονται με την εκδήλωση αγχωδών διαταραχών. Αυτό επιτυγχάνεται καθώς τα παιδιά εκτίθενται σε καταστάσεις που τους γεννούν ποικίλα συναισθήματα, όπως ενθουσιασμό και δέος.

Μέσα από αυτές τις εμπειρίες, μαθαίνουν να διαχειρίζονται τον φόβο τους, λαμβάνοντας συνετές αποφάσεις και αναλαμβάνοντας ρίσκα . Η δεξιότητα της συναισθηματικής αυτορρύθμισης καλλιεργείται σε αυτές τις στιγμές, δημιουργώντας τις βάσεις για μια αποτελεσματική διαχείριση έντονων συναισθηματικών αντιδράσεων, όπως η ανησυχία, η νευρικότητα ή ο θυμός, κατά τις οποίες η σκέψη προηγείται της δράσης.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η στιγμή που ένα παιδί επιχειρεί να σκαρφαλώσει σε ένα δέντρο για πρώτη φορά. Καθώς ανεβαίνει, βιώνει μια σύνθετη εναλλαγή συναισθημάτων όπως δέος και φόβο για το ύψος αλλά και ενθουσιασμό μπροστά στην πρόκληση.

Μέσα από αυτή την εμπειρία, το παιδί μαθαίνει να αξιολογεί τον κίνδυνο και να διαχειρίζεται τα συναισθήματά του. Πιο συγκεκριμένα παρατηρείται ότι το παιδί, αντί να καταληφθεί από πανικό, σταματά, σκέφτεται προσεκτικά την επόμενη κίνησή του και αποφασίζει αν θα συνεχίσει ή θα υποχωρήσει. Αυτή η διαδικασία ενισχύει σταδιακά την ικανότητά του να αντιμετωπίζει ανάλογες συναισθηματικές προκλήσεις στο μέλλον με αυξημένη ψυχραιμία και αυτοκυριαρχία.

Ικανότητα προσαρμογής

Η ικανότητα προσαρμογής συνδέεται άμεσα με την επιθυμία των παιδιών να εξερευνήσουν νέα πράγματα και να προσαρμοστούν σε καινούριες καταστάσεις. Προκειμένου να επιτευχθεί αυτό, είναι απαραίτητο να γίνουν προσπάθειες ώστε τα νεαρά άτομα να απομακρυνθούν από τη ζώνη άνεσης και το προστατευμένο περιβάλλον στο οποίο συνήθως ζουν.

Αυτή η διαδικασία της «εξόδου» από το γνώριμο πλαίσιο δεν είναι πάντα εύκολη, αλλά είναι καθοριστική για την ανάπτυξη της ευελιξίας και της ανθεκτικότητας των νέων.

Μέσα από την εμπειρία της αντιμετώπισης του άγνωστου και της ανάληψης καινούριων προκλήσεων, τα παιδιά μαθαίνουν να προσαρμόζονται σε διαφορετικές συνθήκες, αναπτύσσοντας έτσι την ικανότητα να διαχειρίζονται τις ποικίλες μεταβολές και να ανταποκρίνονται με αυτοπεποίθηση στις δυσκολίες που συναντούν. Επομένως, η προσαρμοστικότητα συνιστά ένα από τα πιο ζωτικά εφόδια για την προσωπική εξέλιξη των ατόμων, καθώς τους εξοπλίζει για να αντιμετωπίσουν έναν κόσμο γεμάτο απρόβλεπτες καταστάσεις και προκλήσεις.

Αυτοπεποίθηση

Η αυτοπεποίθηση αποτελεί ένα καθοριστικό χαρακτηριστικό της προσωπικότητας του κάθε παιδιού, το οποίο θα το συνοδεύει στην εκτέλεση ή όχι μελλοντικών επαγγελματικών και προσωπικών εγχειρημάτων. Τα παιδιά που συμμετέχουν σε ριψοκίνδυνα παιχνίδια είναι πιο πιθανό να αναλάβουν ρίσκα σε καταστάσεις όπου η πιθανότητα αποτυχίας είναι υπαρκτή.

Ωστόσο, αυτή η πιθανότητα δεν λειτουργεί ως αποτρεπτικός παράγοντας, καθώς τα παιδιά γνωρίζουν ότι, ακόμη και αν αποτύχουν, έχουν την ευκαιρία να προσπαθήσουν ξανά. Αυτή η ικανότητα να αντιμετωπίζουν την αποτυχία με θετική στάση ενισχύει την αυτοεκτίμησή τους και τα προετοιμάζει για τις προκλήσεις της ζωής, δίνοντάς τους το θάρρος να επιδιώκουν τους στόχους τους, ανεξάρτητα από τα εμπόδια που δύναται να συναντήσουν.

Φυσικός Γραμματισμός

Αυτό το είδος παιδείας στοχεύει στην καλλιέργεια δεξιοτήτων, αυτοπεποίθησης και αγάπης για την κίνηση, οι οποίες είναι απαραίτητες ώστε τα παιδιά να διατηρούν έναν δραστήριο και υγιή τρόπο ζωής καθ’ όλη τη διάρκεια της ύπαρξής τους.

Οι δραστηριότητες ριψοκίνδυνου παιχνιδιού, όπως το τρέξιμο, η αναρρίχηση και οι ασκήσεις ισορροπίας, ενσωματώνονται στο ενεργητικό παιχνίδι των παιδιών, συμβάλλοντας ουσιαστικά στην ανάπτυξη της σωματικής τους αντοχής και της φυσικής τους εγγραμματοσύνης. Μέσω της συμμετοχής τους σε αυτές τις δραστηριότητες, τα νεαρά άτομα ενισχύουν τις μυϊκές τους δεξιότητες, αποκτούν βαθύτερη κατανόηση της λειτουργίας του σώματός τους και ανακαλύπτουν τη χαρά που προσφέρει η ενεργητική κίνηση.

Ποιοι είναι οι τύποι του ριψοκίνδυνου παιχνιδιού;

Οι μορφές του ριψοκίνδυνου παιχνιδιού (risky play) περιλαμβάνουν ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων που προσφέρουν στα παιδιά την ευκαιρία ανάληψης ρίσκων και εξερεύνησης των ορίων τους.

Αυτοί οι τύποι παιχνιδιού είναι:

1. Φυσική δραστηριότητα:
Αναρρίχηση: σκαρφάλωμα σε δέντρα, βράχους ή άλλες δομές.
Τρέξιμο και πτώσεις: τρέξιμο σε ανώμαλες επιφάνειες ή σε απότομες κλίσεις.
Ισορροπία: διατήρηση ισορροπίας σε λεπτές επιφάνειες ή ψηλά αντικείμενα.

2. Δραστηριότητες υψηλού ύψους:
Σκαρφάλωμα σε παιδικές χαρές: χρήση διαδρόμων και σχοινιών που βρίσκονται σε ύψος
Δραστηριότητες σε εναέρια πάρκα: χρήση εξοπλισμού που απαιτεί σκαρφάλωμα σε ύψος.

3. Δραστηριότητες μετακίνησης:
Ποδηλασία: οδήγηση ποδηλάτου σε ανώμαλες διαδρομές ή κατά την εκτέλεση ακροβατικών ελιγμών.
Σκούτερ ή πατίνια: χρήση σκούτερ ή πατινιών σε ανώμαλους δρόμους ή ράμπες.

4. Δραστηριότητες σε νερό:
Κολύμβηση: κολύμπι σε φυσικές λίμνες ή ποτάμια, όπου υπάρχει ρεύμα.
Καταδύσεις: βουτιές από ύψη ή εξερεύνηση υποβρύχιων περιοχών.

5. Δραστηριότητες με επικίνδυνα στοιχεία:
Χρήση εργαλείων: εμπλοκή σε χειροτεχνίες ή κατασκευές με εργαλεία (π.χ. σφυρί, πριόνι).
Δημιουργία φωτιάς: εκμάθηση ασφαλούς τρόπου ανάφλεξης και χειρισμού φωτιάς.

6. Δραστηριότητες στρατηγικής:
Παιχνίδια ρόλων: συμμετοχή σε παιχνίδια που περιλαμβάνουν στρατηγικές και διλήμματα, όπου οι επιλογές μπορεί να οδηγήσουν σε αποτυχία ή επιτυχία.

7. Δραστηριότητες συναισθηματικής πρόκλησης:
Αγώνες ή προκλήσεις: συμμετοχή σε αγώνες που προκαλούν θεμιτό ανταγωνισμό.

Αυτοί οι τύποι ριψοκίνδυνου παιχνιδιού επιτρέπουν στα παιδιά να εξερευνήσουν τις προκλήσεις, να αναπτύξουν δεξιότητες και να ενισχύσουν την αυτοεκτίμησή τους μέσα από τις εμπειρίες τους.

Για ποιους λόγους το ριψοκίνδυνο παιχνίδι εκλείπει από την παιδική ζωή;

Ασφάλεια και υπερπροστασία: Η πλειονότητα των γονέων και εκπαιδευτικών συχνά ανησυχεί για τους κινδύνους που ενέχει το ριψοκίνδυνο παιχνίδι, οδηγούμενη έτσι σε υπερπροστατευτικές συμπεριφορές. Αυτή η προσέγγιση αποθαρρύνει τα παιδιά από το να εξερευνήσουν και να δοκιμάσουν νέες εμπειρίες, περιορίζοντας κατ' αυτόν τον τρόπο τις ευκαιρίες τους για ανάπτυξη και καλλιέργεια αυτονομίας.

Μείωση των ανοιχτών χώρων: Το ριψοκίνδυνο παιχνίδι απαιτεί την ύπαρξη χώρων που προσφέρουν εύκολη πρόσβαση, επιτρέποντας στα παιδιά να ενεργοποιήσουν τη φαντασία τους και να εξερευνήσουν χωρίς περιορισμούς. Ωστόσο, οι φυσικοί αυτοί χώροι συχνά αντικαθίστανται από κτηριακές εγκαταστάσεις, οι οποίες δεν παρέχουν την κατάλληλη υποδομή για τέτοιες δραστηριότητες. Ως αποτέλεσμα, οι ευκαιρίες για ριψοκίνδυνο παιχνίδι να μειώνονται, περιορίζοντας την ικανότητα των παιδιών να αναπτύσσουν δεξιότητες. Η έλλειψη κατάλληλων χώρων παιχνιδιού μπορεί να έχει αρνητικές συνέπειες στην ανάπτυξή τους, επηρεάζοντας τη φυσική, ψυχική και συναισθηματική τους ευημερία.

Αύξηση της τεχνολογίας: Η τεχνολογική πρόοδος έχει αναδείξει νέες μορφές ψυχαγωγίας, όπως τα ψηφιακά παιχνίδια, οδηγώντας τα παιδιά να αφιερώνουν περισσότερες ώρες μπροστά σε οθόνες αντί να εμπλέκονται σε υπαίθριες δραστηριότητες, όπως το ριψοκίνδυνο παιχνίδι. Αυτή η στροφή προς την ψηφιακή ψυχαγωγία περιορίζει τις ευκαιρίες για φυσική δραστηριότητα και ανακάλυψη, υποβαθμίζοντας τη σημασία του παιχνιδιού που ενισχύει την κινητικότητα και καλλιεργεί τη δημιουργικότητα.

Έλλειψη χρόνου: Η έλλειψη χρόνου αποτελεί έναν κρίσιμο παράγοντα που περιορίζει τη δυνατότητα των παιδιών να συμμετέχουν σε ριψοκίνδυνες δραστηριότητες. Αυτό συμβαίνει διότι οι αυξημένες υποχρεώσεις των οικογενειών, ο φόρτος εργασίας, καθώς και τα σχολικά καθήκοντα μειώνουν τον αυθορμητισμό που απαιτείται για το ελεύθερο παιχνίδι. Ως αποτέλεσμα, οι φυσικές και αυθόρμητες εμπειρίες παιχνιδιού αντικαθίστανται συχνά από δομημένες δραστηριότητες, περιορίζοντας τις ευκαιρίες των παιδιών να εξερευνήσουν και να ανακαλύψουν τον κόσμο γύρω τους.

Αξίζει το ριψοκίνδυνο παιχνίδι το «ρίσκο»;

Ορισμένες σκέψεις:
Αρκετοί συχνά συγχέουν το ριψοκίνδυνο παιχνίδι με την εκτέλεση επικίνδυνων δραστηριοτήτων. Ωστόσο, στην πραγματικότητα, αυτό το είδος παιχνιδιού σχετίζεται με την αβεβαιότητα και τον ενθουσιασμό που νιώθουν τα παιδιά όταν δοκιμάζουν κάτι νέο και συναρπαστικό.

Το ριψοκίνδυνο παιχνίδι μπορεί να διαφέρει ανάλογα με το ηλικιακό προφίλ και το επίπεδο άνεσης του εκάστοτε παιδιού. Για παράδειγμα, για ένα μικρό παιδί, το ριψοκίνδυνο παιχνίδι μπορεί να σημαίνει να προσπαθήσει να ισορροπήσει σε ένα πόδι στο έδαφος, ενώ για ένα παιδί προσχολικής ηλικίας μπορεί να περιλαμβάνει το σκαρφάλωμα σε ένα σκαμπό προκειμένου να φτάσει σε ένα αγαπημένο του αντικείμενο.

Συμπερασματικά, είναι ουσιώδες οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί να προάγουν τέτοιες δραστηριότητες, δημιουργώντας ασφαλή περιβάλλοντα στα οποία τα παιδιά μπορούν να εξερευνούν ελεύθερα και να απολαμβάνουν το παιχνίδι.

Μέσω της υποστήριξής τους, διασφαλίζουν ότι τα παιδιά θα έχουν τη δυνατότητα να αναπτύξουν τις ικανότητές τους και να βιώσουν την εμπειρία της εξερεύνησης με αυτοπεποίθηση και ενθουσιασμό.

Βιβλιογραφία

Bower, T. G. R. (2017). Risky play: The importance of play in children's development. Child Development Perspectives, 11(1), 49-53. doi.org/10.1111/cdep.12210

Καλαγιάκου,Δ. (2024). Pιψοκίνδυνο παιχνίδι στην προσχολική ηλικία. Μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία. Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής. Ανακτήθηκε από: polynoe.lib.uniwa.gr/xmlui/bitstream/handle/11400/7040/Kalagiakou_21527.pdf?sequence=1&isAllowed=y 

Κοντοπούλου, Μ. (2016). Ο κίνδυνος της αποφυγής του ρίσκου στο παιχνίδι. *Διάλογοι! Θεωρία και Πράξη στις Επιστήμες της Αγωγής και Εκπαίδευσης*, *2016*(2), 20-34. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Ανακτήθηκε από: ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/dialogoi/article/view/10512/10918 

Μηλιώνης, Χ. (2020). Κίνδυνος και παιχνίδι: Μια ψυχολογική προοπτική του risky play. Ψυχολογία και Εκπαίδευση, 8(3), 233-250.

Σαμπάρης, Α. (2016). Εξερευνώντας τον κίνδυνο στη φύση: Ο ρόλος του risky play στην ανάπτυξη των παιδιών. Παιδαγωγικά Χρονικά, 56(2), 145-162.