Ο ανυπόφορος δρόμος προς την τελειότητα. Οδηγός επιβίωσης

Ακρόαση άρθρου......

Γιατί δεν ικανοποιούμαι με τίποτα και θέλω συνεχώς κάτι παραπάνω; Γιατί δεν μου αρκεί το μέτριο και κοπιάζω μονίμως για το τέλειο;' είναι κάποια από τα ερωτήματα που συχνά βασανίζουν έναν τελειομανή.

Τι είναι όμως η τελειομανία ή αλλιώς perfectionism και ποιες ακριβώς είναι οι ρίζες της; Πώς δημιουργείται, πώς γίνεται στοιχείο της προσωπικότητάς μας και πώς διαιωνίζεται.

Βασικά γνωρίσματα τελειομανίας

Ας δούμε αρχικά τι σημαίνει να είναι κάποιος τελειομανής.
Τελειομανείς είναι “αυτοί των οποίων οι προσδοκίες είναι πέρα των δυνατοτήτων τους ή της λογικής, άνθρωποι οι οποίοι πασχίζουν μανιακά και αδιάκοπα για να πετύχουν ανέφικτους στόχους και οι οποίοι αξιολογούν την αυταξία τους αποκλειστικά με όρους παραγωγικότητας και επιτευγμάτων.

Για αυτούς τους ανθρώπους η προσπάθεια για τελειότητα είναι αυτοκαταστροφική (Burns, 1980). Αυτός και πολλοί άλλοι ορισμοί μας αποκαλύπτουν ότι η τελειομανία αποτελείται από τρεις βασικές πτυχές:

1. αδιάκοπη προσπάθεια για επίτευξη μη ρεαλιστικών και υπερβολικά δύσκολων- για το εκάστοτε άτομο- στόχων,
2. αξιολόγηση του εαυτού και της αξίας με βάση το κατά πόσο θα πραγματοποιηθούν οι συγκεκριμένες προσδοκίες και
3. παρά τις αρνητικές συνέπειες των παραπάνω στη ζωή του ατόμου, συνεχής επιδίωξή των συγκεκριμένων, ανέφικτων στόχων.

Φυσικά, δεν εννοούμε ότι δεν πρέπει να θέτουμε υψηλούς στόχους, κάθε άλλο. Αυτή ακριβώς είναι η θετική πλευρά της τελειομανίας: η θέσπιση και η επιδίωξη υψηλών στόχων.

Όμως, όταν αυτοί οι στόχοι είναι αδύνατο να πραγματοποιηθούν ή είναι εφικτοί μόνο με πολύ υψηλό κόστος (ψυχικό, συνήθως) για το άτομο, τότε η τελειομανία καταλήγει ανυπόφορη.

Αποκτήστε το βιβλίο Το υποσυνείδητο μπορεί να αλλάξει τη ζωή σου, από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας της Πύλης μας.

Πώς γίνεται κάποιος τελειομανής;

Ένα ερώτημα του οποίου οι απαντήσεις συνήθως ποικίλλουν.

Το μόνο σίγουρο είναι ότι το χαρακτηριστικό αυτό έχει τις ρίζες του στα αρχικά στάδια της ζωής του ατόμου, στις πρώτες εμπειρίες του- με την οικογένεια, τους συνομηλίκους και την κοινωνία γενικότερα. Φυσικά σε κάποιες περιπτώσεις ενδέχεται να αποτελεί απλώς ένα χαρακτηριστικό της προσωπικότητας, της ιδιοσυγκρασίας του ατόμου- αρκετά απλοϊκή εξήγηση κατά τη γνώμη μου αλλά δεν θα μπορούσε να παραλειφθεί.

Η μάθηση (άμεση ή έμμεση) από το οικείο περιβάλλον (γονείς, δάσκαλοι, φίλοι κλπ.) είναι μάλλον ο βασικός λόγος για τον οποίο γίνεται κάποιος τελειομανής.

Ένα είδος άμεσης μάθησης είναι ο συνεχής έπαινος και η θετική ανατροφοδότηση για τα επιτεύγματά του ατόμου. Όταν, για παράδειγμα, οι γονείς ή οι δάσκαλοι επαινούν συνεχώς το παιδί επειδή τα πηγαίνει καλά στο σχολείο, τότε αυτό ενδέχεται να αποκτήσει την πεποίθηση ''η μαμά και ο μπαμπάς/ η δασκάλα με αγαπούν όταν γράφω καλούς βαθμούς'', η οποία μπορεί να γενικευτεί σε ''οι γύρω μου αγαπούν και με θαυμάζουν όταν πετυχαίνω κάτι δύσκολο''.

Φυσικά, οι γονείς και οι υπόλοιποι σημαντικοί άλλοι πρέπει να επαινούν το παιδί τους για τα επιτεύγματά του.

Η τελειομανία ξεκινάει εκεί που ο έπαινος του γονέα- ή του οποιουδήποτε σημαντικού άλλου- αφορά μόνο στις επιτυχίες του παιδιού και όχι στην προσπάθεια αυτή καθεαυτή ανεξαρτήτως του αποτελέσματος.

Πεποιθήσεις και εσωτερικευμένα σχήματα τελειομανίας

Έτσι το παιδί θα αποκτήσει αργότερα την ακόμα πιο γενικευμένη πεποίθηση ''Οι άλλοι με αγαπούν μόνο όταν πετυχαίνω κάτι, μόνο τότε είναι περήφανοι για εμένα.'' Αυτό το είδος μάθησης συχνά συνοδεύεται και από το αντίστροφό του. Γονείς ή δάσκαλοι που συνεχώς τιμωρούν το παιδί (άμεσα ή έμμεσα, λεκτικά ή και σωματικά) και του ασκούν κριτική κάθε φορά που δεν είναι σε κάτι πρώτο, που δεν αποδίδει τέλεια.

Δεν πρέπει ποτέ να κάνω λάθη, πρέπει πάντα να είμαι τέλειος σε όλα'', είναι το αποτέλεσμα αυτής της αντιμετώπισης. Από την άλλη, κάποιες φορές η μάθηση ενδέχεται να είναι πιο έμμεση.

Ψηφιακό Marketing για Ψυχολόγους: Κύκλος 11 Σεμιναρίων με Βέλτιστες Πρακτικές και Εργαλεία Διαχείρισης διαδικτυακής παρουσίας | Διοργάνωση: PSYCHOLOGY.GR

Κάποιοι άνθρωποι έχουν μεγαλώσει σε οικογένειες, όπου οι γονείς δούλευαν ατελείωτες ώρες, δεν αφιέρωναν ποτέ χρόνο στον εαυτό τους, δεν χαλάρωναν ποτέ και ήταν πετυχημένοι σε ό,τι έκαναν.

Έχοντας τέτοιους γονείς ως πρότυπο (role models) το παιδί μπορεί να υοθετήσει μετέπειτα την άποψη ότι η δουλειά είναι πάνω από την χαλάρωση και μόνο όταν κάποιος δουλεύει αδιάκοπα, μπορεί να θεωρηθεί πετυχημένος και άρα πρέπει κι εγώ να δουλεύω όλη μέρα για να πετύχω.

Συχνά, λοιπόν, μαθαίνουμε να συμπεριφερόμαστε με βάση το πώς συμπεριφέρονται οι δικοί μας άνθρωποι και μιμούμενοι τον δικό τους τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς.

Η τελειομανία ως χαρακτηριστικό της προσωπικότητας

Τέλος, υπάρχει και η πιθανότητα (κατά την γνώμη μου, όπως προανέφερα, σπανίως) η τελειομανία να είναι απλά ένα έμφυτο χαρακτηριστικό της προσωπικότητας του ατόμου. Πιθανόν να μην είναι η τελειομανία αυτή καθεαυτή έμφυτη, αλλά κάποια χαρακτηριστικά της που μπορεί να οδηγήσουν σε αυτή, όπως η αποφυγή του μέτριου, η συνεχής αναζήτηση επιβεβαίωσης, η συνεχής θέσπιση ανέφικτων στόχων.

Μπορεί το άτομο να γεννιέται με κάποια από αυτά τα χαρακτηριστικά, λόγω των οποίων ενδέχεται να καταλήξει τελειομανής.

Τα αποτελέσματα της τελειομανίας

Οι ρίζες της τελειομανίας είναι επομένως ένα σύνθετο θέμα. Μεγαλώνοντας με γονείς οι οποίοι ασκούν συνεχώς κριτική στο μέτριο, επαινούν το παιδί τους μόνο όταν πετυχαίνει κάτι, δεν το ανταμείβουν ποτέ για την προσπάθεια παρά μόνο για το αποτέλεσμα, δημιουργούνται νέοι και ενήλικες που δεν τους ικανοποιεί τίποτα, αναζητούν μανιωδώς το τέλειο, το τέλειο σώμα, το τέλειο πρόσωπο, τα ατελείωτα πτυχία, την ιδανική σχέση. Και κάπου εκεί, στην αναζήτηση του τέλειου, του αψεγάδιαστου, χάνουν το αληθινό, χάνουν τον εαυτό τους και τις πραγματικές τους ανάγκες.

Και το αποτέλεσμα;

Κλείνονται σπίτι, δεν παίρνουν ευκαιρίες και ρίσκα, αναβάλλουν, δεν νιώθουν αρκετοί και, στη χειρότερη, καταλήγουν να υποφέρουν από αγχώδεις διαταραχές, κατάθλιψη ή και, πολύ συχνά, προβλήματα πρόσληψης τροφής (πχ ψυχογενής ανορεξία).

Γι’αυτό, λοιπόν, μάθε να ακούς τις ανάγκες σου, όρισε τον εαυτό σου όπως εσύ θέλεις και αποδέξου την μετριότητά σου.

Εξάλλου, το να είσαι ο εαυτός σου σε ένα κόσμο που συνεχώς προσπαθεί να σε κάνει κάτι άλλο από αυτό που είσαι είναι το μεγαλύτερο επίτευγμα όλων -  Ralph Waldo Emerson

Κι αφού εξετάσαμε την έννοια και τις ρίζες της τελειομανίας θα ήταν κάπως απαισιόδοξο να μην αναφερθούμε στους τρόπους αντιμετώπισης αυτού του χαρακτηριστικού, που ταλανίζει πλήθος ανθρώπων, καθώς, όπως όλα τα προβλήματα, έτσι και αυτό έχει κάποιους τρόπους επίλυσης ή, τουλάχιστον, αντιμετώπισης. Πάρε, λοιπόν, μολύβι και χαρτί και ξεκίνα να σημειώνεις!

Αναγνώριση και αποδοχή

Υπάρχει η πιθανότητα να διαβάζεις αυτό το άρθρο πνιγμένος στο άγχος πιστεύοντας πως είσαι ο πιο τελειομανής άνθρωπος του κόσμου, ενώ στην πραγματικότητα δεν είσαι. Ή, από την άλλη, μπορεί να βρέθηκες τυχαία εδώ νομίζοντας ότι εσύ δεν αντιμετωπίζεις τέτοιου είδους θέματα, όμως παραδόξως κάτι σου ξυπνάει ο όρος Τελειομανία.

Επομένως, αρχικά πρέπει να καταλάβεις αν όντως ανήκεις σε αυτή την κατηγορία ανθρώπων. Όχι για να βάλεις την ταμπέλα του τελειομανή στον εαυτό σου, δεν υπάρχει λόγος. Οι ταμπέλες είναι για τα σήματα κυκλοφορίας, όχι για τους ανθρώπους. Η ουσία βρίσκεται στο να κάνεις μία προσωπική ενδοσκόπηση και να καταλάβεις αν όντως βασανίζεσαι και εσύ από αυτό το χαρακτηριστικό.

Ας ανοίξουμε, λοιπόν, την ομπρέλα του όρου τελειομανία και ας δούμε αν κάποια χαρακτηριστικά του σου ακούγονται οικεία.

Η τελειομανία επηρεάζει:

• τις σκέψεις μας,
• τα συναισθήματά μας και φυσικά
• την συμπεριφορά μας.

Βασικά χαρακτηριστικά του τρόπου σκέψης ενός τελειομανή ατόμου είναι τα εξής γνωστικά λάθη:

• «Άσπρο/μαύρο» ως τρόπος σκέψης: «Θέλω βοήθεια από τους άλλους, άρα είμαι αδύναμος» ή «Τα καταφέρνω μόνος μου, άρα είμαι ανεξάρτητος και ικανός».
• Καταστροφολογία: «Αν κάνω ένα λάθος στην παρουσίαση μπροστά στους συναδέλφους μου, δεν θα αντέξω την ταπείνωση».
• Έντονη χρήση του πρέπει: «Δεν πρέπει να κάνω λάθη», «Δεν πρέπει να δείξω το άγχος μου» κλπ.

Αποκτήστε το βιβλίο Νίκησε την αυτοκριτική, από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας της Πύλης μας.

Δυσλειτουργικές συμπεριφορές της τελειομανίας

Όπως είναι λογικό, αυτός ο τρόπος σκέψης τροφοδοτεί αντίστοιχα αρνητικά συναισθήματα: κατάθλιψη, άγχος, θυμό, οργή, ειδικά έπειτα από έντονη κριτική που ασκεί το άτομο στον εαυτό του επειδή δεν ανταποκρίθηκε στις προσδοκίες του.

Όλα αυτά οδηγούν με τη σειρά τους σε μία σειρά δυσλειτουργικών- τελικά- συμπεριφορών:

• Αναβλητικότητα, αποφυγή δύσκολων υποχρεώσεων, παραίτηση.
• Υπερβολική προσοχή και συνεχής επανέλεγχος ενός έργου (να χρειάζεσαι 3 ώρες για να ολοκληρώσεις μία εργασία που κανονικά χρειάζεται μόνο μία και να ελέγχεις αμέτρητες φορές το αποτέλεσμα για τυχόν λάθη)
• Διεξοδικές to do lists σε καθημερινή βάση (ορίζεις, για παράδειγμα, μέχρι και την ώρα που θα πλύνεις τα δόντια σου),
• Αποφυγή νέων πραγμάτων και ρίσκων λόγω φόβου έκθεσης και πιθανότητας λάθους.

Τι τροφοδοτεί την τελειομανία;

Αφού, λοιπόν, διαβεβαιώσεις ότι, ναι, είσαι τελειομανής, αναρωτήσου (και καλύτερα γράψε) το εξής: τι τροφοδοτεί αυτό το χαρακτηριστικό σου; Είναι ο φόβος έκθεσης, αποτυχίας, είναι ανασφάλειες, είναι έλλειψη αυτοπεποίθησης; Αναγνώρισε την βαθύτερη πηγή του, γιατί ίσως να είναι αυτά ακριβώς τα χαρακτηριστικά που πρέπει να δουλέψεις και τα οποία σε κάνουν τελειομανή.

Ωραία. Αναγνώρισες ότι διαθέτεις αυτό το χαρακτηριστικό, καθώς και τις βαθύτερες πτυχές του. Τώρα ήρθε η μεγάλη αυτή στιγμή της αποδοχής. Μη διανοηθείς να μαστιγώσεις τον εαυτό σου επειδή «πάλι» κάτι δεν κάνεις σωστά. Ο τρόπος που μιλάμε στον εαυτό μας, συχνά όχι φωναχτά, έχει τεράστια επίδραση στον ψυχισμό μας.

Επομένως, να μιλάς όμορφα στον εαυτό σου. Ο καθένας από εμάς έχει κάποια χαρακτηριστικά που τον βοηθούν στην ζωή και την εξέλιξή του και κάποια που τον κρατούν πίσω. Όλοι μας, ανεξαιρέτως, από κάτι υποφέρουμε. Η αναγνώριση και η θέληση για αλλαγή είναι από μόνα τους αξιέπαινα. Οπότε, αποδέξου αυτό το χαρακτηριστικό σου, αγκάλιασε το και προχώρα.

Οδηγός επιβίωσης τελειομανίας

Έτσι κάνοντας όλη αυτή την εισαγωγική, θα έλεγα, δουλειά με τον εαυτό, ας περάσουμε στο πιο πρακτικό μέρος αυτού του «οδηγού επιβίωσης».

Ξεκινώντας, οφείλεις αρχικά να αλλάξεις τον τελειομανή τρόπο σκέψης σου. Πώς;

1. Πρώτον, αντικαθιστώντας τους παραπάνω αυστηρούς τρόπους σκέψεις με πιο ρεαλιστικούς και χρήσιμους. Αντί, για παράδειγμα, να σκέφτεσαι ότι δεν μπορείς ποτέ να κάνεις λάθη, επαναλάμβανε ξανά και ξανά στον εαυτό σου ότι είσαι άνθρωπος και ναι, μπορείς και μάλιστα πρέπει να κάνεις λάθη, γιατί μόνο έτσι μαθαίνεις και εξελίσσεσαι.

Το να επαναλαμβάνεις τακτικά παρόμοιες ρεαλιστικές και θετικές δηλώσεις για τον εαυτό σου θα σε βοηθήσει περισσότερο από όσο νομίζεις στο να ελαττώσεις την τελειομανία σου. Όπως είπαμε και πριν, ο τρόπος που μιλάς στον εαυτό σου επηρεάζει σημαντικά τις σκέψεις, τα συναισθήματα και μετέπειτα την συμπεριφορά σου.

2. Κάτι άλλο που θα σε βοηθήσει να σκέφτεσαι πιο ρεαλιστικά είναι το να μπορείς να δεις τις καταστάσεις και από διαφορετικές οπτικές. Αν, για παράδειγμα, νιώθεις άσχημα και κριτικάρεις τον εαυτό σου επειδή δεν διάβασες 8 ώρες για το μάθημα αλλά μόνο 5, αναρωτήσου πώς θα αντιδρούσε ένας καλός σου φίλος, αν θα ένιωθε και αυτός τόσο άσχημα όσο εσύ.

Ή αναζήτησε εναλλακτικούς τρόπους σκέψης, πιο θετικούς, όπως το ότι είναι λογικό κάποιες μέρες να είσαι κουρασμένος ή να μην έχεις απλά όρεξη να διαβάσεις τόσο, είναι ανθρώπινο και αποδεκτό.

3. Τέλος, κάτι που βρίσκω εξαιρετικά χρήσιμο, αναλογίσου την μεγάλη εικόνα. Αναρωτήσου: Έχει όντως σημασία αυτό που με τρώει τόσο πολύ (το ότι δεν διάβασα τόσες ώρες σήμερα, για παράδειγμα); Ποια είναι η χειρότερη δυνατή έκβαση που μπορεί να συμβεί; Αν αυτή συμβεί, θα μπορέσω να επιβιώσω και να συνεχίσω; Όλα αυτά θα μετράνε αύριο; Σε ένα μήνα; Σε 3 χρόνια; Οι απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα θα σε απελευθερώσουν.

Αλλαγή της τελειομανίας

Και το ακόμα πιο πρακτικό μέρος του αγώνα αυτού: η αλλαγή της συμπεριφοράς. Ένας τελειομανής άνθρωπος έχει ουσιαστικά κάποιες φοβίες. Όπως ένα παιδί φοβάται το σκοτάδι, έτσι και αυτός φοβάται το ενδεχόμενο να κάνει λάθος ή να μην είναι τέλειος. Ένας αποτελεσματικός τρόπος αντιμετώπισης μίας οποιαδήποτε φοβίας είναι η έκθεση στο εκάστοτε φοβικό ερέθισμα.

Η έκθεση έχει τις ρίζες της στο συμπεριφοριστικό ρεύμα της ψυχολογίας, κατά το οποίο εδραιώθηκε η «συστηματική απευαισθητοποίηση» ως αποτελεσματική τεχνική αντιμετώπισης φοβιών και άγχους: κατά τη διάρκεια της θεραπείας ο θεραπευόμενος καλείται να εκτεθεί μέσω της φαντασίας στο φοβικό ερέθισμα και στη συνέχεια να εκτεθεί σε αυτό σταδιακά και σε πραγματικό πλαίσιο.

Παρομοίως και στην περίπτωση της τελειομανίας, η έκθεση σε αυτό που το άτομο φοβάται, στο να κάνει λάθος για παράδειγμα σε μία κατάσταση, ενδέχεται να είναι άκρως θεραπευτική. Σιγά σιγά το άτομο εκτίθεται σκόπιμα σε καταστάσεις που μπορεί να κάνει λάθος ή να μην αποδώσει τέλεια μέχρι να συνειδητοποιήσει πως το να μην είναι πάντα τέλειος, παρά το άγχος που επιφέρει, δεν είναι τόσο επιζήμιο, αντιθέτως συχνά είναι και άκρως απαραίτητο για την εξέλιξη του.

Και, τέλος, ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της αντιμετώπισης κάθε προβλήματος είναι η ανταμοιβή. Να ανταμοίβεις πάντα τον εαυτό σου για την όποια προσπάθεια. Το να προσπαθείς να ξεπεράσεις ένα χαρακτηριστικό που σε βασανίζει χρόνια είναι δύσκολος δρόμος και μόνο η θέληση και η προσπάθειά σου αξίζουν έπαινο. Οπότε πες μπράβο στον εαυτό σου για αυτό το ταξίδι, πήγαινέ τον μία βόλτα, άφησέ τον να κοιμηθεί λίγο παραπάνω κάποιες μέρες, κάνε του ένα δώρο.

Και να θυμάσαι: το τέλειο είναι ο μεγαλύτερος εχθρός του καλού