Ο άνθρωπος αλλάζει μόνο αν θέλει να αλλάξει

Ακρόαση άρθρου......

Το ακούμε και το επαναλαμβάνουμε κι εμείς. Και εννοείται ότι η επιθυμία για αλλαγή βοηθά πολύ. Είναι όμως, απαραίτητη; Μήπως ο άνθρωπος αλλάζει ακόμα και όταν δεν θέλει να αλλάξει;

Πριν προσπαθήσουμε να καταρρίψουμε αυτό το αυτονόητο, ας αναρωτηθούμε πρώτα αν αλλάζει γενικά ο άνθρωπος. Σύμφωνα με τον Αμερικανό ψυχολόγο και φιλόσοφο Ουίλιαμ Τζέιμς, η προσωπικότητα διαμορφώνεται μέχρι ενός σημείου, αλλά παραμένει σταθερή από την ηλικία των 30 ετών και μετά.

Ο Σίγκμουντ Φρόιντ έλεγε ότι η προσωπικότητα έχει ήδη διαμορφωθεί μέχρι την ηλικία των 5 ετών. Ο Έρικ Έρικσον, Αμερικανός ψυχολόγος και ψυχαναλυτής, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η προσωπικότητα αναπτύσσεται και αλλάζει διαρκώς.

Οι απόψεις διίστανται, όπως βλέπεις. Εσύ, αλήθεια, τι λες; Αν ρωτάς εμένα, είναι ξεκάθαρο πως ο άνθρωπος αλλάζει. Λιγότερο ή περισσότερο, ανάλογα με την προσωπικότητα, τα γονίδια, την ηλικία, το περιβάλλον, τυχαία γεγονότα, τα εξωτερικά κίνητρα, πάντως αλλάζει.

Σύμφωνα με τους νευροεπιστήμονες, μπορούμε να εκπαιδεύσουμε τα εκατό δισεκατομμύρια νευρικά μας κύτταρα (νευρώνες) να κάνουν σχεδόν τα πάντα. Όσο περισσότερο και όσο καλύτερα τα εκπαιδεύουμε τόσο πιο πολύ μεταμορφωνόμαστε.

Μισό λεπτό, όμως. Όταν μιλάμε για αλλαγή, τι ακριβώς εννοούμε;

Μεταμορφώνεται εκ βάθρων η προσωπικότητα; Από απόλυτα εσωστρεφής γίνεται κάποιος απόλυτα εξωστρεφής; Από ιδιαίτερα αναλυτικός και οργανωτικός γίνεται χαλαρός και αφήνεται στη ροή; Από ακόλουθος γίνεται ηγετική φυσιογνωμία; Από απίστευτα σκληρός γίνεται εξαιρετικά ευαίσθητος;

Προφανώς και δεν μιλάμε για κάτι τόσο ριζικό.
«Αλλάζω» δεν σημαίνει ότι παθαίνω διασχιστική διαταραχή προσωπικότητας. Ακόμα και μικρές αλλαγές, όμως, στην καθη- μερινότητα μπορεί να επηρεάσουν σημαντικά τα δεδομένα μεσοπρόθεσμα.

Δεν χρειάζεται να αλλάξει η ρίζα στο δέντρο της ζωής για να γευτείς πιο εύγευστους καρπούς.

Μια όχι και τόσο ποιοτική ποικιλία μηλιάς ποτέ δεν θα προσφέρει πεντανόστιμα μήλα, μα αν αναδιαμορφώσεις τη φροντίδα του φυτού, θα λάβεις πιο ζουμερά φρούτα, χωρίς σαπίσματα ή σημάδια. Μια βελτίωση στο πότισμα, στο κλάδεμα και στη λίπανση προκύπτει από την αλλαγή στη φιλοσοφία καλλιέργειας του φυτού.

Στην ίδια λογική, οι πράξεις σου στην καθημερινότητά σου επηρεάζονται από τη φιλοσοφία ζωής σου, δηλαδή τον τρόπο που βλέπεις τα πράγματα.

• Αν βλέπεις τη ζωή σαν μάχη, θα ψάχνεις για εχθρούς.
• Αν τη βλέπεις σαν παιχνίδι, θα ψάχνεις για συμπαίκτες.
• Αν τη θεωρείς βόλτα με τρενάκι, θα ψάχνεις για δυνατές εμπειρίες.
• Αν νομίζεις ότι είναι άδικη, θα ψάχνεις για αδικίες.
• Αν πιστεύεις ότι σου επιστρέφει ό,τι σου αξίζει, θα ψάχνεις τρόπους να προσφέρεις, για να λάβεις πίσω αυτό που σου αξίζει. Και ό,τι ψάχνεις βρίσκεις.

Ναι μεν η φιλοσοφία ζωής οδηγεί σε συγκεκριμένες πράξεις, μόνο που δεν χρειάζεται να περιμένεις να αλλάξεις φιλοσοφία ζωής για να διαφοροποιήσεις τις πράξεις σου. Μπορείς να διαφοροποιήσεις τις πράξεις σου, και μέσα από το αποτέλεσμα που θα προκύψει να παρακινηθείς ώστε να δημιουργήσεις μια άλλη φιλοσοφία ζωής.

Ας υποθέσουμε ότι δεν είσαι «διαβαστερός τύπος», αλλά ότι αποφασίζεις να διαβάζεις (και ας μη θέλεις) κάθε μέρα πέντε σελίδες από ένα βιβλίο, έστω στο μπάνιο σου κατά τη διάρκεια εκείνης της ανάγκης από την οποία δεν ξεφεύγουν ούτε οι νεραϊδένιες πριγκίπισσες. Αν είκοσι σελίδες μετά σε έχει συνεπάρει το βιβλίο, θα συνεχίσεις την ανάγνωση (και εκτός μπάνιου). Μη σου πω ότι κάποια στιγμή θα αγαπήσεις τα βιβλία και θα αναρωτιέσαι πώς δεν διάβαζες τόσο καιρό.

Αν δεν είσαι του ρίσκου, μα ρισκάρεις πότε πότε ακόμα και αν σου είναι δύσκολο ή ιδιαίτερα άβολο, και τελικά βγαίνει κάτι καλό, γίνεσαι περισσότερο τολμηρός.

Έστω ότι λατρεύεις τη χώρα σου και δεν διανοείσαι να ζήσεις μακριά της. Αλλά δεν τα πας καλά επαγγελματικά. Αποφασίζεις να μεταναστεύσεις (αναγκάζεσαι να αλλάξεις πράξεις), βρίσκεις μια καταπληκτική δουλειά και τελικά δημιουργείς έναν νέο τρόπο σκέψης. Το αποτέλεσμα άλλαξε την άποψή σου για τη ζωή. Οι άνθρωποι που ζουν σε εμπόλεμες περιοχές δεν επιθυμούν να βιώνουν συνθήκες τρόμου, να χάνουν τον ύπνο τους και να υποφέρουν από μετατραυματικό στρες. Η αλλαγή μέσα τους, όμως, προκύπτει λόγω των γεγονότων που βιώνουν. Επηρεάζονται βασικά στοιχεία της προσωπικότητάς τους.

Όσοι έζησαν την εμπειρία ενός στρατοπέδου συγκέντρωσης στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο αναγκάστηκαν να φάνε ποντίκια, αράχνες και κατσαρίδες. Ξύπνησε το ένστικτο Επιβίωσης και το έκαναν, ενώ δεν ήθελαν. Κι αυτό άλλαξε τον χαρακτήρα τους. Ήθελαν να ζήσουν, όχι να αλλάξουν. Και τελικά άλλαξαν για να ζήσουν.

Χωρίς να το καταλάβουμε, έχουμε ήδη απαντήσει στο αρχικό μας ερώτημα. Τελικά, ο άνθρωπος όντως αλλάζει, ακόμα και όταν δεν θέλει να αλλάξει.
Και τι δεν κάνει ο άνθρωπος για να μην πεθάνει. Έλα, όμως, που εκτός από τον βιολογικό θάνατο υπάρχει και ο ψυχοπνευματικός. Οι άνθρωποι πεθαίνουν μία φορά βιολογικά, χωρίς να το επιλέγουν, και αφήνονται να πεθάνουν άπειρες φορές συναισθηματικά. «Αφήνονται» σημαίνει, ως έναν βαθμό, «επιλέγουν».

Έχω βαρεθεί να το λέω και να το γράφω: οτιδήποτε μένει στάσιμο για πολύ καιρό, ή βουρκιάζει ή σκουριάζει ή μουχλιάζει. Δηλαδή, πεθαίνει. Η σταθερότητα προσφέρει μια αίσθηση ασφάλειας. Εκείνος που έχει συνηθίσει να λειτουργούν τα πράγματα σε μια ευθεία, φοβάται οποιαδήποτε παρέκκλιση.

Ο ψυχοπνευματικά νεκρός δεν θέλει να σηκωθεί από το κρεβάτι, να βγει από το σπίτι, να φροντίσει τον εαυτό του, να μελετήσει, να ρισκάρει, να δοκιμάσει. Δεν προσπαθεί γι’ αυτά που αγαπά, δεν διεκδικεί τους ανθρώπους που θέλει κοντά του, την εργασία που επιθυμεί, δεν λέει την αλήθεια στον εαυτό του, δεν την εκφράζει στους άλλους, φοβάται και τον ίσκιο του ακόμα. Βρίσκεται μέσα σε έναν συναισθηματικό βούρκο.

* Το απόσπασμα είναι από το βιβλίο Ψέματα που μας έμαθαν για αλήθειες του Νικόλα Σμυρνάκη που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα.