Η ηγεσία στην αθλητική ψυχολογία

Ακρόαση άρθρου......

Ηγεσία, μια έννοια που αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας και την οποία συναντάμε σε πολλές διαστάσεις. Είτε στο πολιτικό, είτε στο στρατιωτικό ή ακόμα και στο εργασιακό περιβάλλον, υπάρχει μια μερίδα ανθρώπων όπου παρακινούνται και ταυτοχρόνως εμπνέονται από τον λεγόμενο «ηγέτη», ο οποίος αποτελεί γι' αυτούς και πηγή «δύναμης».

Ο αθλητισμός δεν ξεφεύγει από την κατάσταση αυτή. Υπάρχουν αμέτρητα παραδείγματα επιτυχημένης ηγεσίας στον αθλητισμό. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί ο Γερμανός προπονητής ποδοσφαίρου, Ότο Ρεχάγκελ, ο οποίος οδήγησε το 2004 την εθνική ομάδα ποδοσφαίρου της Ελλάδας στην κορυφή της Ευρώπης.  Ο Γερμανός προπονητής ενέπνευσε τους παίκτες και με την καθοδήγηση του οδήγησε την ομάδα σε μια τεράστια επιτυχία για τα τότε δεδομένα.

Το θέμα της ηγεσίας στον αθλητισμό έχει κεντρίσει το ερευνητικό ενδιαφέρον με αποτέλεσμα να έχουν βγει κάποιες σχετικές θεωρίες.

Θεωρίες των καθολικών χαρακτηριστικών του ηγέτη

Η θεωρία των χαρακτηριστικών βασίζεται στην θεωρία του «σπουδαίου ανθρώπου» για την ηγεσία («great man» theory of leadership).

Η συγκεκριμένη θεωρία υποστηρίζει ότι συγκεκριμένοι σπουδαίοι ηγέτες έχουν χαρακτηριστικά και προδιαθέσεις της προσωπικότητας που τους καθιστούν ιδανικούς για την αρχηγική θέση.

Οι υποστηρικτές της θεωρίας των χαρακτηριστικών θεωρούν ότι οι επιτυχημένοι ηγέτες διαθέτουν κάποια χαρακτηριστικά της προσωπικότητας ή «ηγετικά χαρακτηριστικά», τα οποία τους κάνουν να είναι επιτυχημένοι ηγέτες σε οποιαδήποτε κατάσταση. Εφόσον αυτά τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας είναι σχετικά σταθερά, θα πρέπει να είναι δυνατή η διάκριση των «γεννημένων ηγετών», με την απλή χορήγηση ενός ερωτηματολογίου προσωπικότητας.

Η προσέγγιση αυτή υποστηρίχθηκε αρκετά από τους κοινωνικούς επιστήμονες πριν και κατά την διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά η υποστήριξη άρχισε να μειώνεται κατά την περίοδο μετά τον πόλεμο.

Θεωρίες της καθολικής ηγετικής συμπεριφοράς

Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι έρευνες για την ηγεσία στράφηκαν από τα οικουμενικά χαρακτηριστικά στις οικουμενικές (καθολικές) συμπεριφορές (universal behaviors) των επιτυχημένων ηγετών.

Οι ερευνητές θεωρούσαν ότι οι επιτυχημένοι ηγέτες εκδήλωναν ορισμένες καθολικές συμπεριφορές. Αν οι συγκεκριμένες συμπεριφορές αναγνωρίζονταν, θα μπορούσαν να διδαχθούν στους μελλοντικούς ηγέτες σε όλους τους τομείς.

Η προσέγγιση αυτή διακατέχονταν από μια αισιοδοξία, εφόσον προέκυπτε ότι ο καθένας θα μπορούσε να γίνει επιτυχημένος ηγέτης με την απλή εκμάθηση ορισμένων προκαθορισμένων χαρακτηριστικών της συμπεριφοράς. Αν μπορούσαν να κατακτηθούν αυτές οι καθολικές συμπεριφορές, τότε ο οποιοσδήποτε θα μπορούσε να γίνει επιτυχημένος ηγέτης.

Η προσέγγιση αυτή είχε ως βασική πεποίθηση ότι οι ηγέτες διαμορφώνονται, δεν γεννιούνται.

Η συντελεστική θεωρία του Fiedler

Η συντελεστική θεωρία του Fiedler (Fiedler’s contingency theory) αποτελεί μια θεωρία για την ηγεσία η οποία λαμβάνει υπόψη τα περιστασιακά χαρακτηριστικά, αλλά ταυτοχρόνως διατηρεί κάποια στοιχεία της έννοιας των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας.

Η συντελεστική προσέγγιση της ηγεσίας υποστηρίζει ότι η αποτελεσματικότητα της ηγεσίας είναι κατά κάποιον τρόπο ειδική ανά περίσταση και πως οι ηγέτες που είναι αποτελεσματικοί σε μια κατάσταση ενδέχεται να μην είναι αποτελεσματικοί σε άλλες. Έτσι, η αποτελεσματική ηγεσία εξαρτάται από ειδικές περιβαλλοντικές καταστάσεις.

Ωστόσο, η θεωρία του Fiedler διαφέρει από τις υπόλοιπες κοινωνικές θεωρίες, αφού σε αυτή δίνεται έμφαση σε σχετικά σταθερά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και όχι σε κάποιες συμπεριφορές. Επομένως, μια ιδιαίτερη προδιάθεση της προσωπικότητας που φαίνεται να δρα αποτελεσματικά σε μια ηγετική κατάσταση μπορεί να μην είναι αποτελεσματική σε κάποια άλλη.

Θεωρίες ηγεσίας που εστιάζονται στην ειδική ανά περίσταση συμπεριφορά

Οι θεωρίες της ειδικής ανά περίστασης συμπεριφοράς (situation- specific behavior theories) αποτελούν θεωρίες που προσεγγίζουν την ηγεσία ως αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης μεταξύ της ηγετικής συμπεριφοράς σε μια ειδική κατάσταση και της κατάστασης αυτής καθ’ αυτήν.

Στις θεωρίες αυτές εντάσσεται η θεωρία του κύκλου ζωής.

Η θεωρία του κύκλου ζωής (life cycle theory) δίνει έμφαση στην ηγετική συμπεριφορά από την οπτική γωνία των υφιστάμενων και όχι του ηγέτη.

Το προβλεπόμενο ηγετικό ύφος για οποιαδήποτε ειδική κατάσταση εξαρτάται από την ωριμότητα του υφιστάμενου. Δύο είδη ηγετικής συμπεριφοράς είναι δυνατά, τα οποία λαμβάνονται από την οπτική γωνία του προσανατολισμού προς την σχέση (σεβασμός στον άλλον) και του προσανατολισμού προς το έργο (δημιουργία δομής).

Ο κατάλληλος συνδυασμός προσανατολισμού προς τη σχέση και το έργο εξαρτάται από την ωριμότητα (maturity) του υφιστάμενου. Η ωριμότητα εκλαμβάνεται ως η άποψη της ικανότητας για καθορισμό και επίτευξη στόχων, της προθυμίας και της ικανότητας για ανάληψη ευθύνης και της εκπαίδευσης ή εμπειρίας.

* Πηγή: Cox, R. H. (2012). Sport Psychology: Concepts and Applications, 7th ed.